Trylogia „Rzeczpospolita Obojga Narodów” – Paweł Jasienica

Trylogia Pawła Jasienicy poświęcona dziejom Rzeczypospolitej Obojga Narodów to opis dziejów kraju od czasu śmierci ostatniego Jagiellona na tronie polskim – Zygmunta II Augusta aż do czasów upadku naszego kraju w 1795 roku. Przez ponad 220 lat Rzeczpospolita przeżyła wspaniałe chwile za czasów Stefana Batorego, Zygmunta III Wazy, Władysława IV i Jana III Sobieskiego, ale również poważne kryzysy w okresie rządów Jana Kazimierza i Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Zachwiały one pozycję naszego kraju na arenie międzynarodowej oraz zapoczątkowały upadek Rzeczypospolitej, który nastąpił pod koniec XVIII wieku.

W publikacji wybitnego polskiego pisarza historycznego poznajemy dzieje kraju, który był ewenementem w skali europejskiej. Wielonarodowe państwo, z wieloma religiami, odrębną kulturą, zwyczajami potrafiło stworzyć jeden organizm państwowy, który dla wielu europejczyków był ostoją pokoju i tolerancji. Państwo to zaczęło się jednak w drugiej połowie XVII wieku chwiać, do czego doprowadziły nieustanne wojny, rozpanoszenie sobiepaństwa, anarchia, a także chaos w życiu politycznym. Wszystkie te kwestie zawarł w trzech tomach Paweł Jasienica, prezentując ostatnie dwa wieki istnienia jednego z największych krajów Europy.

Pierwszy tom trylogii opisującej dzieje Rzeczypospolitej Obojga Narodów obejmuje osiemdziesiąt lat od czasów bezpotomnej śmierci Zygmunta II Augusta i wyborze pierwszego króla elekcyjnego aż do śmierci Władysława IV Wazy. Tom ten Jasienica nazwał „Srebrny wiek”, w którym opisał nie tylko wspaniałe zwycięstwa Stefana Batorego nad Moskwą, długotrwałe rządy Zygmunta III Wazy – gorliwego katolika, którego pretensje do korony szwedzkiej na dziesięciolecia wpędziły Rzeczpospolitą w konflikty z naszym północnym sąsiadem. Okres srebrnego wieku to również zdobycie Moskwy przez Polaków, powiększenie się obszaru Rzeczypospolitej, która po 1618 roku obejmowała terytorium liczące około 1 mln km².

Paweł Jasienica sporo miejsca poświęca także rządom syna Zygmunta III Wazy – Władysławowi IV. Okres jego panowania nazywa „Babie lato Rzeczypospolitej” pisząc między innymi:

„Od elekcji minęła dwa lata zaledwie. Żadnego jeszcze z naszych królów nie opromieniła na samym wstępie panowania gloria zwycięstw nad dwoma wielkimi mocarstwami. Oczy całej Europy obróciły się na Władysława IV”

Autor opisując panowanie Władysława IV Wazy widział w nim władcę ambitnego, który miał dalekosiężne plany, dzięki którym chciał nie tylko uzyskać jak najwięcej w Rzeczypospolitej, ale dla swego rodu osiągnąć tron szwedzki. Jasienica przedstawiając kolejne lata panowania Władysława IV wspomina również bardzo ważny fakt z dziejów Polski, a związany z hołdem hołdem księcia pruskiego. Jak wspomina autor hołd w 1641 roku złożony przez Fryderyka Wilhelma z dynastii Hohenzollernów w Warszawie królowi polskiemu był ostatnim hołdem złożonym polskiemu władcy. Jasienica pisze:

„Nikt nie przewidywał, że będzie to już ostatnia z tasiemca uroczystości tego rodzaju, zapoczątkowanego oni przez Zygmunta Starego”

Tym samym Paweł Jasienica opisując rządy Władysława IV wskazuje jednoznacznie, że był to jeden z ostatnich władców Rzeczypospolitej Obojga Narodów, z którym liczono się jeszcze w Europie. Jego plany rozbudowy floty morskiej, twierdz na Ukrainie, jak np. w Kudaku przeciwko Tatarom, a także pomysł wielkiej wojny z Turcją wskazują jak dalekosiężne miał plany Władysław IV, którego panowanie zakończyło się z jednej strony sporem z sejmem, nakazującym królowi zaprzestanie przygotowań do wojny, zaś z drugiej niezadowoleniem Kozaków, liczących na łupy w wojnie z Turcją i Tatarami. „Babie lato Rzeczypospolitej”, czyli panowanie Władysława IV Wazy zakończyło się wybuchem powstania Chmielnickiego, które pogrążyło nasz kraj w wojnie domowej.

W kolejnych dwóch tomach Paweł Jasienica przedstawił cały tragizm Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która od czasów Jana Kazimierza Wazy zaczęła pogrążać się w chaosie politycznym i anarchii. Wśród polskich władców, którzy niechlubnie zapisali się w historii Polski od czasu abdykacji Jana Kazimierza do upadku Rzeczypospolitej był jeden wyjątek. Autor podkreśla, że tym wyjątkiem był Jan III Sobieski – przewidujący polityk i wielki wódz, który nie potrafił jednak ziścić swoich marzeń o koronie dla syna i mimo że odszedł w glorii chwały, pozostawił kraj wciąż z tymi samymi problemami. Ostatni tom poświęcony dziejom Rzeczypospolitej Obojga Narodów to nasilający się proces upadku państwa prowadzący do tragicznego końca – rozbiorów Polski.

Jasienica ukazuje jak przebiegał proces destabilizacji w Polsce, już za czasów Augusta II Mocnego, którego polityka doprowadziła do wojny ze Szwecją, detronizacji i ogólnego chaosu w Rzeczypospolitej. Rządy Stanisława Leszczyńskiego, który objął rządy w Polsce pod szwedzką protekcją, panowanie Augusta III z saskiej dynastii Wettinów były okresem kiedy prywata magnatów, zrywane sejmy i ingerencja Rosji w wewnętrzne sprawy Polski prowadziły do jej powolnego upadku. Dokonał się on za czasów ostatniego króla Polski – Stanisława Augusta Poniatowskiego. Mimo że był on rzecznikiem reform, zmian w Polsce na które wielu Polaków liczyło ostatecznie przystąpił do Konfederacji Targowickiej, czego efektem był II rozbiór Polski. Ostatni tom dziejów Rzeczypospolitej Obojga Narodów noszący nieprzypadkowo tytuł „Dzieje agonii” ukazuje tym samym upadek dawnego mocarstwa, które otoczone wrogimi krajami, pozbawione reform, w którym nie brakowało zdrajców prowadzących antypolską politykę pod protekcją Rosji, dokonało żywota w 1795 roku wraz z III rozbiorem Polski.

Paweł Jasienica - Leon Lech Beynar, ps. Jasienica (urodzony 10 listopada 1909 roku w Symbirsku, zmarł 19 sierpnia 1970 roku w Warszawie) - polski pisarz historyczny, eseista i publicysta „Tygodnika Powszechnego”. W czasie II wojny światowej oficer Armii Krajowej. W lipcu 1948 roku został aresztowany przez komunistyczny Urząd Bezpieczeństwa i wypuszczony na wolność dzięki interwencji Bolesława Piaseckiego. Wstąpił do Stowarzyszenia Pax, z ramienia którego w 1950 roku zarządzał stowarzyszeniem Caritas. Od grudnia 1959 roku jeden z wiceprezesów Związku Literatów Polskich. Był również współredaktorem „Tygodnika Powszechnego” oraz działaczem i ostatnim prezesem Klubu Krzywego Koła.  

Autor: Paweł Jasienica;
Tytuł: „Rzeczpospolita Obojga Narodów – Srebrny wiek", "Calamitatis regnum", "Dzieje agonii”;
Wydawca: Wydawnictwo Prószyński i S-ka;
Miejsce i rok wydania: Warszawa 2018;
Liczba stron: „Rzeczpospolita Obojga Narodów – Srebrny wiek" - 504, "Calamitatis regnum" - 392; "Dzieje agonii” - 560;
Cena: „Rzeczpospolita Obojga Narodów – Srebrny wiek" - 45 zł, "Calamitatis regnum" - 42 zł; "Dzieje agonii” - 45 zł;
Książki można zakupić u WYDAWCY:

Tom I - Rzeczpospolita Obojga Narodów - Srebrny wiek

Tom II - Calamitatis regnum

Tom III - Dzieje agonii