Tarnowskie Góry – Miasto Gwarków

Rudy srebra, cynku i ołowiu oraz żelaza to bogactwa ziemi tarnogórskiej, dzięki którym Tarnowskie Góry w połowie XVI wieku zawdzięczają swoje powstanie i rozwój. Odkrycie złóż srebra zapoczątkowało najpierw osadę górniczą, a w 1526 roku książę opolski Jan II Dobry, do którego należały tereny dzisiejszych Tarnowskich Gór oraz margrabia Jerzy Hohenzollern von Ansbach nadali powstającemu miastu Akt Wolności Górniczej, czyli przywilej górniczy oraz prawa miejskie. Już w 1529 roku w Tarnowskich Górach /nazwa od wsi Tarnowice i „gory” co w języku staropolskim oznaczało kopalnie/ powstał Urząd Górniczy. Miasto przeżywało dwa okresy wydobycia srebra i ołowiu – pierwszy od XVI wieku do początku XVII wieku oraz od końca XVIII wieku do XX wieku.

Rynek i Ratusz w Tarnowskich Górach, fot. Tomasz Sanecki

Dzisiaj jedną z największych atrakcji turystycznych i pozostałości po dawnym ośrodku wydobycia srebra w Tarnowskich Górach jest wpisana na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO Zabytkowa Kopalnia Srebra. Największy okres prosperity w wydobyciu srebra nastąpił w XIX wieku, po tym jak w 1784 roku odkryto nowe pokłady rudy ołowiu i srebra, a nowej kopalni nadano imię „Fryderyk”. W 1786 roku koło Tarnowskich Gór powstała huta srebra i ołowiu Fryderyk. Z kolei w 1788 roku w kopalni „Fryderyk” rozpoczęła pracę maszyna parowa, której celem było odwadnianie kopalni, co umożliwiło sięgnięcie po głębsze pokłady rud ołowiu i srebra. Oprócz maszyny parowej rozpoczęto także drążenie systemów odwadniających opartych o „Sztolnię Głęboką Fryderyk” i „Sztolnię Boże Wspomóż”. Warto dodać, że wówczas zaczęły także powstać szyby – „Anioł”, którym obecnie turyści zjeżdżają do Zabytkowej Kopalni Srebra oraz szyby „Szczęść Boże” i „Żmija”, które również zwiedzają turyści w kopalni.

Bogate złoża rud ołowiu i srebra zaczęły się wyczerpywać na początku XX wieku, co spowodowało, że w kopalni „Fryderyk” rozpoczęto wygaszanie działalności, która na obszarze miejskim zakończyła się już w 1913 roku. Warto dodać, że w 1922 roku po zmianie granic i podziale Górnego Śląska między odrodzoną Polskę i Niemcy, Tarnowskie Góry i kopalnia „Fryderyka” znalazły się po stronie polskiej. Wówczas już w latach dwudziestych XX wieku rozpoczęły się badania podziemi tarnogórskich, a w 1938 roku miasto otrzymało nadanie górnicze na budowę kopalni pokazowej „Bolesław Śmiały”, jednak wybuch II wojny światowej zniweczył turystyczne plany Tarnowskich Gór.

Po zakończeniu II wojny światowej powrócono do planów sprzed wojny, a w mieście powstało Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, którego celem było udostępnienie podziemi dawnej kopalni „Fryderyk”. Plany z lat pięćdziesiątych XX wieku udało się zrealizować 5 września 1976 roku – w 450. rocznicę nadania Tarnowskim Górom praw miejskich oddając do użytku turystom Zabytkową Kopalnię Srebra.

Warto dodać, że 9 lipca 2017 roku w Krakowie podczas 41. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa, Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO znalazło się łącznie 28 obiektów pogórniczych głównie w Tarnowskich Górach, ale również Bytomiu i Zbrosławicach. Wpis UNESCO obejmuje pozostałości po dawnych kopalniach ‒ wyrobiska i szyby górnicze, wyjątkowy w skali świata system odwadniania i wykorzystania wody pogórniczej oraz elementy krajobrazu kulturowego. To nie tylko Zabytkowa Kopalnia Srebra i Sztolnia Czarnego Pstrąga, ale też 26 innych obiektów usytuowanych w Tarnowskich Górach, Bytomiu i Zbrosławicach, w tym krajobraz pogórniczy Srebrnej Góry oraz Rezerwat „Segiet” w Bytomiu – Suchej Górze. Z kolei w Zbrosławicach do UNESCO został wpisany pochodzący z 1834 roku neoklasyczny portal wylotu głębokiej sztolni „Fryderyk” w rejonie rzeki Dramy.

Informacja dotyczące zwiedzania, ceny biletów oraz dodatkowe informacje o innych obiektach dostępne są na stronie Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Górach oraz na stronie Miasto Gwarków

Tarnowskie Góry to również oprócz Zabytkowej Kopalni Srebra również wiele innych cennych zabytków jak:

  • Dom Sedlaczka przy Rynku wybudowany w XVI wieku, w której na początku XIX wieku Jan Sedlaczek urządził winiarnię, która działa do dziś;
  • Ratusz wzniesiony w latach 1896-1898 w stylu neorenesansu północnego z elementami gotyku;
  • Kościół ewangelicko-augsburski wybudowany w 1780 roku;
  • Dzwonnica Gwarków z XIX wieku;
  • Historyczny Rynek
  • Dworek szlachecki przy ul. Górniczej z XVIII wieku, w którym przebywał w 1790 roku Johann Wolfgang Goethe i Julian Ursyn Niemcewicz w 1821 roku.

Warto dodać, że Tarnowskie Góry gościły również znane osobistości w mieście, jak m.in.: królów Polski – Jana III Sobieskiego, Augusta II Mocnego, Augusta III, króla Szwecji Karola XII, cara Aleksandra I, król pruski Fryderyk Wilhelm II (a także Józefa Wybickiego oraz wspomnianych Juliana Ursyn Niemcewicza i Johanna Wolfganga Goethe.

Na pograniczu bytomsko – tarnogórskim, które przypomina nam o eksploatowaniu tutaj dolomitu, srebra kruszcowego, ale również galeny, w której dominował ołów z domieszką srebra oraz galman z dużą zawartością cynku, można zobaczyć nie tylko piękne skały, sztolnie, pozostałości po zakładach wydobywających dolomit, ale również hałdę popłuczkową w Tarnowskich Górach – Bobrownikach Śląskich. Działająca tam od wielu lat kopalnia „Fryderyk” utworzyła płuczkę, w której oddzielano od dolomitu cenny surowiec – galman oraz galenę. Zakład istniał do 1912 roku, a kiedy go zamknięto hałda popłuczkowa osiągnęła wysokość 17 metrów i powierzchnie około 6 hektarów. Z hałdy popłuczkowej rozciągają się piękne widoki na Tarnowskie Góry oraz Bobrowniki Śląskie, a także kopalnię srebra, którą można nie tylko zwiedzać, ale zobaczyć tuż obok niej skansen maszyn parowych, a także przejechać się mini-ciuchcią spalinową.

Scroll to Top