Siedmiogród to kraina historyczna na Wyżynie Siedmiogrodzkiej (Transylwańskiej), otoczona Karpatami Wschodnimi, Południowymi i Górami Bihorskimi, z dwiema głównymi rzekami Maruszą i Negru, zamieszkałą przez trzy nację: Węgrów, Niemców i Szeklerów. Obszar ten stanowił nierozerwalną część Królestwa Węgierskiego aż do 1541 roku, kiedy doszło do podziału Węgier i Siedmiogród stał się lennem tureckim na ponad 200 lat.
Księstwo siedmiogrodzkie, które powstałe w 1571 roku po układzie w Spirze, od końca XVI wieku stało się głównym ośrodkiem węgierskiego życia narodowego. To właśnie tam upatrywano możliwości podjęcia walki o niepodległość Węgier, a tym samym zjednoczenia całego terytorium pod berłem książąt Siedmiogrodu. Jednak po okresie wielkich i niszczących wojen w XVI wieku, księstwo było zacofane gospodarczo, a ponadto w wyniku działań wojennych znacząco spadła liczba ludności zamieszkującej ten kraj. Warto dodać, że Siedmiogród w XVI i XVII wieku stał się krajem, gdzie obok siebie istniały takie wyznania jak: katolicyzm, kalwinizm, luteranizm i unitarianizm. Ponadto wprowadzenie jeszcze za czasów panowania Habsburgów gospodarki folwarcznej, spowodowało pogorszenie sytuacji chłopstwa, które zaczęło szukać swego oparcia w ruchach reformatorskich o charakterze antyfeudalnym, a taka sytuacja powodowała narastanie napięć nie tylko religijnych, ale również politycznych. Wybuchające antyfeudalne powstania chłopskie, z biegiem czasu przybrały formę ruchów religijnych, które stanowiły poważnej zagrożenie dla władzy Habsburgów.
Zupełnie inaczej wyglądała sytuacja polityczna księstwa siedmiogrodzkiego w końcu XVI wieku. Prestiż księstwa podniosła elekcja Stefana Batorego na króla Polski w 1576 roku. Wydarzenie to było ogromnym ciosem dla Habsburgów, a zwłaszcza cesarza Maksymiliana, który musiał się pogodzić z niezależnością księstwa jak i unią personalną Polski z księstwem siedmiogrodu. Sytuacja taka nie trwała jednak długo. Po śmierci Stefana Batorego w 1586 roku Siedmiogród wszedł ponownie w okres wielkich wstrząsów wewnętrznych i zewnętrznych, które zachwiały istnieniem księstwa, a przyczyną tego były nieudolne rządy następców Stefana Batorego.
Siedmiogród wkraczając w XVII wiek dzięki aktywnej polityce Stefana Batorego był krajem, którego sytuacją szczególnie interesowały się Austria, Turcja oraz Polska. Dla Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dzięki Stefanowi Batoremu, jedną z najważniejszych korzyści było nie tylko poprawne utrzymywanie stosunków z Portą, ale możliwość uderzenia na Turcję i odrzucenia jej z Europy Środkowo-Wschodniej. Zjednoczenie Węgier pod wodzą Batorego, wspólna kampania wojenna wojsk polskich i księstwa siedmiogrodzkiego, wspierana przez pozostałą resztę Węgrów, mogła odmienić bieg dziejów w Europie. Batory po zwycięskich wojnach z Państwem Moskiewskim, planował nowy konflikt, a celem jego uderzenia miało być Imperium Osmańskie.
Śmierć polskiego władcy przekreśliła te plany, których nie podjął już jego następca, politycznie nieodpowiedzialny i niezrównoważony książę Zygmunt Batory. Doprowadził on do zawarcia w 1593 roku sojuszu z hospodarami mołdawskim i wołoskim, a następnie zwrócił się w stronę Habsburgów rozpoczynając tzw. wojnę piętnastoletnią z Turcją. Władca Siedmiogrodu próbował wzmocnić się politycznie, licząc na bezpośrednią interwencję Austrii, która jednak nie potrafiła wykorzystać odniesionych zwycięstw i wkrótce oddała inicjatywę Turcji. To spowodowało, że Zygmunt Batory bojąc się zemsty sułtana Mehmeda III zrzekł się godności księcia i oddał Siedmiogród we władanie Habsburgów. Sytuacji tej nie zaakceptowały stany węgierskie, a powracający do kraju Zygmunt musiał wobec braku poparcia oddać władzę sprowadzonemu z Polski biskupowi Andrzejowi Batoremu. Ten jednak wkrótce zginął w walkach z Michałem, hospodarem mołdawskim i wołoskim, popieranym przez Habsburgów. Jego panowanie na tronie w Siedmiogrodzie nie trwało długo. Wkrótce rozbity przez wojska polskie utracił panowanie we wszystkich księstwach. Taka sytuacja spowodowała, że w 1602 roku Siedmiogród ponownie znalazł się pod panowaniem Habsburgów. Jedną z cech rządów habsburskich w Siedmiogrodzie, a także w Królestwie Węgierskim była walka z reformacją i wprowadzanie rządów absolutnych. Przeciwko takiemu stanu rzeczy wystąpili protestanci węgierscy.
Bez względu na dzielące ich różnice społeczne, ruch protestancki w Siedmiogrodzie i na Węgrzech przeistaczał się w ruch patriotyczny, narodowy, czego dowodem był wybuch powstania w 1604 roku na terenie Górnych Węgier przeciwko polityce Habsburgów. Dowodzący nim Stefan Bocskay wykorzystując antyhabsburskie nastroje szybko opanował Siedmiogród i już w 1605 roku został wybrany przez sejmy siedmiogrodzki i Górnych Węgier na księcia Siedmiogrodu i Węgier. Aby wymóc na cesarzu ustępstwa, Bocskay porozumiał się z sułtanem tureckim, co spowodowało natychmiastową reakcję dworu wiedeńskiego. W 1606 roku w Wiedniu król Rudolf II uznał niezależność księstwa siedmiogrodzkiego, poszerzonego w dodatku o kilka komitatów kosztem Królestwa. Ponadto Rudolf II zobowiązał się ograniczyć władzę absolutną na terenie Królestwa Węgier i gwarantować tam wolność religijną. Następnym celem nowego władcy Siedmiogrodu była likwidacja wojny austriacko-tureckiej, która wyniszczała Siedmiogród i Królestwo Węgierskie. Jeszcze w tym samym roku doszło do podpisania w Zsitvatorok pokoju austriacko-tureckiego, który zahamował wyludnianie i skrajne zniszczenie terenów objętych działaniami wojennymi, tym bardziej, że wojna prowadzona od 1593 roku nie przyniosła żadnej ze stron zdobyczy terytorialnych.
Dzięki zaangażowaniu powstańców i samego Bocskaya Siedmiogród odzyskał niezależność, jednak pod względem gospodarczym i społecznym był krajem bardziej zacofanym i mniej rozwiniętym niż Królestwo Węgierskie pod władzą Habsburgów. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy były liczne wojny, które miały miejsce na terenie Siedmiogrodu i wyniszczały jego gospodarkę, jak i doprowadzały do spadku liczby ludności. Ponadto Siedmiogród pozostał ostoją obozu protestanckiego, co powodowało stałe napięcia polityczne z Węgrami i Austrią, gdzie działała kontrreformacja, zainicjowana na początku XVII wieku przez Petera Pazmanyego, który nawrócił wielu magnatów węgierskich, a co za tym idzie i chłopów na katolicyzm.
Z obozem protestanckim był związany Gabor Bethlen, wybrany w 1613 roku na księcia Siedmiogrodu. To z jego nazwiskiem wiąże się tzw. złoty wiek Siedmiogrodu. Swoje panowanie rozpoczął od gruntowanych reform, rozwijając handel zagraniczny, usprawniając górnictwo, popierając rodzime rzemiosło, a także wprowadzając szereg reform finansowych. Stolica Siedmiogrodu – Gyulafehervar znacznie rozbudowana, stała się centrum kulturalnym kraju, rozciągając swoje wpływy także i na tereny Królestwa Węgierskiego. Gabor Bethlen wzmocnił swą władzę książęcą, a na zewnątrz podniósł prestiż Siedmiogrodu, z którym zaczęto się liczyć w Europie, jako niezależnym państwem i odpowiednim partnerem w walkach z Habsburgami. Okazji do tego dostarczyło powstanie praskie z 1618 roku i wybuch wojny trzydziestoletniej. Już rok później, w 1619 roku Gabor Bethlen po nawiązaniu stosunków z Czechami ruszył na czele armii siedmiogrodzkiej na zachód, zdobywając Preszburg i wraz z wojskami czeskimi obległ Wiedeń. Sytuacja Gabora Bethlena zmieniła się, kiedy król Polski Zygmunt III Waza zezwolił na zorganizowanie dywersji przeciw Siedmiogrodowi, wysyłając tam oddziałów lisowczyków, które w bitwie pod Humiennem, między 22 – 23 listopada 1619 roku rozbiły armię księcia Jerzego Rakoczego, zmuszając do natychmiastowego odwrotu Bethlena spod Wiednia. Wkrótce wojska czeskie zostały rozbite pod Białą Górą w 1620 roku, a Bethlen straciwszy sojusznika rozpoczął pertraktacje z królem Ferdynandem II, zakończone podpisaniem pokoju w Nikolsburgu w 1622 roku. Jego efektem było powiększenie terytorium Siedmiogrodu o siedem komitatów Górnych Węgier, włączając do księstwa Koszyce, a ponadto Ferdynand II zobowiązał się zapłacić Bethlenowi 50 000 forintów i przestrzegać warunków pokoju wiedeńskiego.
Jednak już w rok po podpisaniu pokoju z Ferdynandem II, Gabor Bethlen wtargnął na Morawy i pod Hodoninem otoczył wojska cesarskie, dowodzone przez Albrechta Wallensteina. Cesarz nie chcąc wiązać się w kolejny konflikt, zaproponował pokój, który podpisano w Wiedniu w 1624 roku na warunkach pokoju nikolsburskiego. Taka sytuacja nie zadowalał jednak wojowniczego księcia Siedmiogrodu. Szukał on nowych sojuszników w Europie, aby móc rozpocząć kolejną wojnę z Austrią. Naturalnym sojusznikiem Siedmiogrodu był wówczas Gustaw Adolf, wojowniczy król Szwecji. Dowodem na zacieśnienie stosunków ze Szwecją było małżeństwo Gabora Bethlena z siostrą żony Gustawa Adolfa – Katarzyną brandenburską. Książę Siedmiogrodu zachęcony ruchliwością ligi antyhabsburskiej rozpoczął nową wojnę z Austrią w 1626 roku, która jednak nie przyniosła mu nowych zdobyczy.
Po koniec swego życia Gabor Bethlen próbował skupić swoje wysiłki na zorganizowaniu przeciw Habsburgom sieci sojuszów na wschodzie Europy. Książę Siedmiogrodu podobnie, jak jego przodek Stefan Batory, myślał o koronie polskiej. Objęcie tronu Rzeczypospolitej poważniej wzmocniłoby pozycję Bethlena w Europie, jednak było to mało prawdopodobne, tym bardziej, że władca Siedmiogrodu próbował zdobyć koronę poprzez sojusz z Moskwą i Szwecją, a nawet poprzez poparcie Turcji. Nagła śmierć Bethlena w 1629 roku zniweczyła plany księcia, a tym samym wzmocnienia Siedmiogrodu.
Politykę Bethlena kontynuował jego następca, książę Jerzy Rakoczy I, który w 1643 roku przystąpił do sojuszu francusko-szwedzkiego i wziął udział w wojnie przeciwko Habsburgom. Początkowo zaczął odnosić sukcesy, docierając między innymi do Brna morawskiego. Wkrótce jednak książę odwołany przez sułtana, był zmuszony do podpisania pokoju z cesarzem Ferdynandem III w Linzu w 1645 roku, na mocy którego cesarz potwierdzał warunki pokoju wiedeńskiego i nikolsburskiego, a także rozszerzył swobody węgierskich protestantów. Pod koniec życia Rakoczy, naśladując swojego poprzednika – Gabora Bethlena, próbował opanować tron polski. W tym celu nawiązał stosunki z Bohdanem Chmielnickim, aby poparł osadzenie na tronie jego syna Zygmunta. Śmierć księcia w 1648 roku po raz kolejny zniweczyła plany książąt Siedmiogrodu, którzy wciąż liczyli na wzmocnienie swojej władzy i uniezależnienie się od Turcji i Austrii.
Okres panowania następcy Jerzego Rakoczego I, to rozpoczynający się zmierzch potęgi Siedmiogrodu. Nowy książę Jerzy Rakoczy II zaniechał polityki swoich poprzedników, nie angażował się czynnie przeciw Habsburgom, natomiast zwrócił się ku uzyskania korony polskiej. Wynikało to głównie z próby naśladownictwa linii politycznej i kariery osobistej Stefana Batorego. Podobnie jak Bethlen i Jerzy Rakoczy I, tak i Jerzy Rakoczy II wiązał się w sojusze z ówczesnymi wrogami Rzeczypospolitej, a wewnętrznie z wrogami szlachty, między innymi Kozakami i dysydentami. Prowadzona przez niego polityka doprowadziła do upadku księstwa siedmiogrodzkiego. W 1651 roku rozpoczął on przygotowania do wojny z Polską, ale interwencja sułtana tureckiego Mehmeda IV spowodowała rezygnacje z planów wojennych wobec Polski. Sytuacja powtórzyła się w 1655 roku kiedy Szwecja zaatakowała Polskę.
Wówczas książę Siedmiogrodu nie zważając na stanowisko Turcji zawarł, 6 grudnia 1656 roku, w Radnot traktat ze Szwecją, Brandenburgią, Bohdanem Chmielnickim i Bogusławem Radziwiłłem. Jego głównym celem była kwestia rozbioru Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Zgodnie z traktatem książę Siedmiogrodu miał przejąć Małopolskę i część Mazowsza z Warszawą, a także zostać królem Polski. Sytuacja ta przeraziła jednak sułtana. Myśl o powstaniu u jego granic potężnego państwa sprzymierzonego ze Szwecją, a przede wszystkim sukcesy militarne w Polsce spowodowały natychmiastową reakcję władcy Imperium Osmańskiego. Sułtan polecił chanowi krymskiemu, aby powstrzymał aspirację swojego lennika. Wojska tatarskie rozbiły jeszcze na terenie Polski armię siedmiogrodzką dowodzoną przez Janosa Kemeny, który dostał się do niewoli, a Siedmiogród został splądrowany. Wkrótce także wojska księcia Jerzego II Rakoczego doznały porażki pod Czarnym Ostrowem, gdzie 20 lipca 1657 roku rozbił je Stefan Czarniecki, czego efektem była 24 lipca w Międzybożu kapitulacja wojsk władcy Siedmiogrodu. Rakoczy zobowiązał się zerwać sojusz ze Szwecją, wycofać wojska z Polski i zapłacić 1,2 miliona złotych polskich. Układu Rakoczego z Polakami nie uznał sułtan turecki Mehmed IV, który przybył osobiście do Siedmiogrodu i pozbawił tronu księcia, a na jego następcę wyznaczył Akosa Barcsaya. Zmiana na tronie w Siedmiogrodzie wywołała kryzys w księstwie i natychmiastową walkę o tron. Rakoczy próbował jeszcze włączyć się do niej, ale zginął w bitwie pod Saszefenes 22 maja 1660 pobity przez Turków. Śmierć Rakoczego wykorzystał powracający z niewoli Janos Kemeny. Po wycofaniu się z Siedmiogrodu Turków, udało mu się przy pomocy wojsk cesarskich zdobyć tron. Nie na długo jednak. Nieprzychylny mu sułtan zdecydował się na interwencję, której dokonał Kose Ali Pasza. Po wkroczeniu jego armii do Siedmiogrodu, Kemeny schronił się pod opieką cesarza i z pomocą wojsk cesarskich próbował odzyskać tron. Śmierć w bitwie pod Segesvar w 1662 roku przekreśliła jego plany, a także Habsburgów na osadzenie w Siedmiogrodzie przychylnego im władcy.
Z ramienia Turcji księciem został Michał Apafi I, a ingerencja Austrii w wewnętrzne sprawy Siedmiogrodu, który pozostawał lennem tureckim, spowodowała wybuch wojny trwającej do 1664 roku. Konflikt zakończył się podpisaniem w Vasvar pokoju, na mocy którego Austria utraciła kilka twierdz, a ponadto miała się nie mieszać do spraw wewnętrznych księstwa. Z Siedmiogrodu miano wycofać również wojska tureckie i cesarskie oraz dokonać tam wyboru nowego księcia, ale ostatecznie na tronie w Siedmiogrodzie pozostał nieudolny, pozostający pod bezpośrednim wpływem sułtana – Michał Apafi I. Narzucony przez sułtana władca działał zgodnie z jego interesami. Dla Siedmiogrodu okres panowania Michała Apafi I to lata ogólnego upadku gospodarczego, a zwłaszcza zahamowanie rozwoju mieszczaństwa. To również okres znacznego upadku politycznego, co spowodowało, że Siedmiogród przestał się liczyć na arenie międzynarodowej. Dalsze dzieje Siedmiogrodu były już tylko dogorywaniem szybko upadającego księstwa. Tym samym zaczęły maleć, a w końcu zanikły wszelkie nadzieje na wyzwolenie Węgier w oparciu o księstwo siedmiogrodzkie.
Idea walki o niepodległość Węgier przeniosła się do Królestwa, a więc pod panowanie Habsburgów. Wkrótce jednak i sam Siedmiogród znalazł się pod panowaniem cesarzy austriackich, a powodem takiego stanu rzeczy była wojna turecko-austriacka z lat 1683 – 1699 roku, zakończona pokojem w Karłowicach 26 stycznia 1699 roku. Pokój karłowicki ustanowił nową sytuację polityczną na Węgrzech, gdyż Królestwo Węgierskie i Księstwo Siedmiogrodzkie zostały zjednoczone pod berłem Habsburgów, a to oznaczało, że zakończył się okres niewoli tureckiej. Ponadto w 1687 roku stany siedmiogrodzkie złożyły przysięgę na wierność cesarzowi Leopoldowi I. Władca Imperium Habsburgów idąc dalej, w 1691 roku ogłosił się księciem Siedmiogrodu oraz zgodził się na utrzymanie dotychczasowej konstytucji stanowej księstwa z podziałem na trzy „narody” i cztery wyznania oraz administracyjną odrębność tych ziem. Tym samym pokój w Karłowicach, a także poprzedzające je wydarzenia, doprowadziły do przejęcia przez Habsburgów zwierzchnictwa nad Siedmiogrodem, który z biegiem lat stał się peryferyjną prowincją cesarstwa.
Niewola turecka trwająca ponad 150 lat doprowadziła do spustoszenia Siedmiogrodu. Życie gospodarcze upadło, nastąpił spadek produkcji we wszystkich gałęziach wytwórczości, a niektóre tereny praktycznie zostały wyludnione. Taką cenę zapłaciło Księstwo Siedmiogrodu za politykę swoich władców, którzy lawirując pomiędzy dwoma sąsiadami Turcją i Austrią próbowali zwiększyć swój prestiż i uzyskać dla siebie korzyści wynikające z przychylności bądź wobec cesarza, bądź sułtana.
Rolę, jaką odegrało Księstwo Siedmiogrodzkie w Europie Środkowej w XVII wieku należy rozpatrzyć w kilku aspektach. Po pierwsze po podziale Węgier w 1541 roku na trzy części, a także po utworzeniu Księstwa Siedmiogrodzkiego, stanowiącego lenno tureckie, Siedmiogród był głównym ośrodkiem węgierskiego życia narodowego. Tam gromadziły się siły zdolne do podjęcia walki o niepodległość Węgier i stamtąd wychodziła myśl politycznego zjednoczenia. Ważną rolę w Siedmiogrodzie odgrywała także religia. Istnienie na terenie księstwa aż czterech wyznań – katolicyzmu, kalwinizmu, luteranizmu i unitarianizmu miało szczególne znacznie w rozwijaniu się nowych ruchów reformatorskich. Miały one charakter antyfeudalny, a jedną z cech rządów habsburskich w Siedmiogrodzie było wprowadzanie rządów absolutnych. Ucisk chłopów spowodowany wprowadzeniem gospodarki folwarcznej spowodował, że szybko przyswajali oni aspekty nowej religii, co było przyczyną wystąpienia protestantów węgierskich bez względu na dzielące ich różnice społeczne. Ruch protestancki w Siedmiogrodzie i na Węgrzech z biegiem lat przeistaczał się w ruch patriotyczny, narodowy, czego dowodem był wybuch powstania przeciwko polityce Habsburgów. Po drugie ruchy reformatorskie w Siedmiogrodzie nie zanikły. Księstwo stało się wręcz ostoją obozu protestanckiego, co powodowało napięcia polityczne z Austrią, gdzie działała kontrreformacja. Już na początku XVII wieku w 1613 roku nowym księciem Siedmiogrodu został członek obozu protestanckiego Gabor Bethlen, zagorzały przeciwnik Habsburgów. Za jego panowania rola Siedmiogrodu w Europie Środkowej znacząco wzrosła. Okres panowania Bethlena to przecież złoty okres dla Siedmiogrodu. Poprzez reformy począwszy od finansowych aż po wojskowe wzmocnił on wydatnie swoją władzę, po czym rozpoczął okres wojen z Austrią, próbując doprowadzić do zjednoczenia wszystkich ziem węgierskich pod swoim berłem.
Panowanie Bethlena odbiło się szerokim echem w Europie, jego polityka szukania sojusznika przeciwko Austrii nawet w Szwecji, chęć wstąpienia na tron polski poprzez sojusze ze Szwecją i Moskwą spowodowały, że z Siedmiogrodem zaczęto się liczyć, uznawano go jako pełnoprawnego partnera do walki z Habsburgami. Na ekspansywnej polityce księstw korzystały przede wszystkim Turcja, Francja i Szwecja, dążące do osłabienia pozycji i wpływów Austrii, nie tylko w Europie Środkowej. Nawet po śmierci Gabora Bethlena jego następca Jerzy Rakoczy I kontynuując politykę swego poprzednika mógł liczyć na poparcie krajów dążących do zneutralizowania wpływów Habsburgów.
Decydującą rolę w Europie Środkowej Siedmiogród mógł odegrać jednak za panowania Jerzego Rakoczego II. Mimo że jego panowanie spowodowało zachwianie pozycji księstwa na arenie międzynarodowej, a w końcu jego powolny upadek, nigdy do tej pory Siedmiogród nie miał takiej szansy na uzyskanie całkowitej niezależności. Swoją nadzieję Rakoczy wiązał z konfliktem polsko-szwedzkim w latach 1655 – 1660, a ściślej z traktatem z Radnot z 1656 roku, w którym to Księstwo Siedmiogrodu wystąpiło jako jeden z członków. Celem układu był rozbiór Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a jedną z głównych ról w nowym układzie sił miał odgrywać właśnie książę Siedmiogrodu. Interwencja Rakoczego w Polsce, umożliwiła mu opanowanie Małopolski i Mazowsza z Warszawą. Jerzy Rakoczy II stanął przed wielką szansą przyłączenia polskich ziem do Siedmiogrodu, a także objęcia tronu Polski. Sukcesy militarne księcia zaniepokoiły jednak jego zwierzchnika, czyli sułtana tureckiego. Powodem zmartwień Turcji była możliwość całkowitego uniezależnienia się Siedmiogrodu. Zdobycze terytorialne kosztem Rzeczpospolitej oraz sojusz ze Szwecją mogły doprowadzić do sytuacji, w której Siedmiogród realnie zagroziłby polityce tureckiej w Europie Środkowej. Turcy obawiali się również możliwości zjednoczenia ziem węgierskich i wskrzeszenia niepodległego Państwa Węgierskiego. To oznaczało dla władców Imperium Osmańskiego koniec ekspansji w Europie Środkowo – Wschodniej. Dlatego też sułtan Mehmed IV zdecydował się na interwencje w wewnętrzne sprawy Siedmiogrodu, posyłając tam chana krymskiego, którego zadaniem było powstrzymanie ambicji Jerzego Rakoczego II i przywrócenie Siedmiogrodu do roli wasala, w czym niewątpliwie pomogła obsada nowego księcia – Michała Apafi I. Warto dodać, że także dla Habsburgów przywrócenie porządku w Siedmiogrodzie było na rękę, gdyż obawiali się oni tak samo jak Turcja, że wzrost potęgi Siedmiogrodu spowoduje chęć połączenia wszystkich ziem węgierskich i powstanie niepodległego państwa, które mogłoby się przeciwstawić ekspansywnej polityce Habsburgów. Tak więc każdej ze stron – Turcji i Austrii nie zależało na wzmocnieniu pozycji księstwa. Groziło to interesom obydwu państw, które prowadziły aktywną politykę w tej części Europy, tym bardziej, że zarówno władcy Imperium Osmańskiego, jak i Habsburgowie liczyli w przyszłości na zagarnięcie wszystkich ziem węgierskich i rozszerzenie swoich wpływów – Austrii na Bałkany, zaś Turcji na tereny południowych ziem polskich. Gdyby jednak powiodły się plany Jerzego Rakoczego, a traktat z Radnot zostałby zrealizowany, spowodowałoby to zmianę układu sił politycznych w Europie Środkowej i nie tylko. Powstanie niepodległego Państwa Węgierskiego w oparciu o Siedmiogród mogło zahamować ekspansję polityczną Turcji w głąb Europy, zaś pozycja Habsburgów na kontynencie zostałaby poważniej nadwyrężona. Groziło to również niepokojami w innych częściach Europy, gdzie znajdujące się pod okupacją narody mogły wzniecić powstania, celem uzyskania, podobnie jak Węgrzy, niepodległości. Dotyczyło to zarówno Turcji, jak i Austrii. Ponadto Rzeczpospolita Obojga Narodów podzielona między sojuszników nie odgrywałaby żadnej roli, pozostając pod wpływami swych sąsiadów, a przede wszystkim Szwecji, która w myśl układu z Radnot, poprzez opanowanie Morza Bałtyckiego, stawałaby się mocarstwem europejskim. Jednak los dla Siedmiogrodu nie był łaskawy, interwencja sułtana, osadzenie na tronie sojusznika tureckiego, zniszczenia wojenne i spadek liczby ludności – tak zakończyła się wielka wizja Jerzego Rakoczego II – stworzenia z Siedmiogrodu liczącego się państwa, mającego wpływ na losy Europy. Upadek Siedmiogrodu spowodował zachwianie się pozycji księstwa na arenie międzynarodowej, gdyż idea walki o niepodległość Węgier w oparciu o Siedmiogród przeniosła się do Królestwa, a więc po panowanie Habsburgów. Ponadto Siedmiogród na mocy pokoju karłowickiego z 1699 roku stał się częścią Austrii, co jednocześnie zakończyło okres niewoli tureckiej, ale i również „samodzielnej” polityki władców Siedmiogrodu.
Podsumowując, okres panowania Gabora Bethlena i Jerzego Rakoczego I był szczytowym punktem politycznego znaczenia Księstwa Siedmiogrodzkiego. Rozwój kulturowy, gospodarczy, wzrost potęgi militarnej Siedmiogrodu, a co najważniejsze walka o zjednoczenie ziem węgierskich, spowodowały, że Siedmiogród zaczął odgrywać znaczącą rolę w Europie Środkowej. Wykorzystując trudną sytuację Habsburgów, książęta siedmiogrodzcy w myśl zjednoczenia ziem węgierskich i wyzwolenia ich spod władzy Habsburgów wznowili walkę o niepodległość Węgier, a księstwo było ostoją i centrum tego rodzaju planów. Jednak zbyt wielkie ambicję następców doprowadziły do upadku Księstwa Siedmiogrodzkiego, które stało się areną przetargów między Austrią a Turcją, a jego rola w Europie Środkowej w końcu XVII wieku została całkowicie zachwiana, powodując kres planom wskrzeszenia niepodległego Państwa Węgierskiego. Habsburgowie opanowując terytorium Siedmiogrodu nie mieli zamiaru tolerować jakichkolwiek sprzeciwów, wprowadzając rządy twardej ręki. Doprowadziło to wybuchu antyhabsburskiego powstania, na czele którego stanął Franciszek II Rakoczy. Kilkuletnie walki zakończyły się w 1711 roku klęską księcia i sprowadzeniem Siedmiogrodu do roli peryferyjnej prowincji monarchii habsburskiej. Tym samym wielka wizja książąt siedmiogrodzkich, próby uniezależnienia się od Turcji i Austrii, a także dążenia do zjednoczenia wszystkich ziem węgierskich po oraz ostatni zostały zniweczone.
Zdjęcia:
1. Portret króla Stefana Batorego na obrazie Marcina Kobera – 1583 rok, źródło: Muzeum Lubelskie z Lublinie, fotograf: praca własna – Artinpl, za Wikimedia Commons, domena publiczna;
2. Gabor Bethlen, książe Siedmiogrodu, za Wikimedia Commons;
3. Jerzy I Rakoczy, zbiór – Węgierskie Muzeum Narodowe, Photo by Szilas in the Hungarian National Museum, za Wikimedia Commons, domena publiczna;
4. Jerzy II Rakoczy, źródło: Wikimedia Commons;
5. Mapy – Mapa Siedmiogrodu i Rzeczpospolitej Obojga Narodów w XVII wieku, źródło: Trzy mapy Polski: Wiek XV: Wiek XVII: Rok 1815, Babirecki Jan (1855–1902), CBGiOŚ. IGiPZ PAN, sygn. D.6250[1-3] [m.hist.36], Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych, domena publiczna.
Wskazówki bibliograficzne:
Anderson Ingvar, Dzieje Szwecji, Warszawa 1967;
Bazylow Ludwik, Historia powszechna 1492-1648, Warszawa 1991;
Bazylow Ludwik, Historia Rosji, t. 1, Warszawa 1983;
Bazylow Ludwik, Historia Rosji, wyd. 2, Wrocław 1971;
Demel Juliusz, Historia Rumunii, wyd. 2, Wrocław 1986;
Dzieje Polski, pod red. Jerzy Topolskiego, Warszawa 1975;
Felczak Wacław, Historia Węgier, Wrocław 1966;
Fiedor Karol, Austria. Zarys dziejów politycznych, Łódź 1996;
Gierowski Józef, Historia Polski 1505-1864, cz. 1, Warszawa 1978;
Historia Polski, t. 1, cz. 2, pod red. Henryk Łowmiański, Warszawa 1957;
Kersten Adam, Historia powszechna. Wiek XVII, Warszawa 1984;
Kersten Adam, Historia Szwecji, Wrocław 1973;
Konopczyński Władysław, Dzieje Polski Nowożytnej, t. I-II, Warszawa 1985;
Małowist Marian, Europa i jej ekspansja XIV-XVII wiek, Warszawa 1993;
Małowist Marian, Historia Europy, Warszawa 1994;
Munk Thomas, Europa XVII wieku, 1598-1700, Państwo, konflikty i porządek społeczny, Warszawa 1998;
Ochmański Jerzy, Historia Litwy, Wrocław 1967;
Piwowarski K., Osłabienie znaczenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII wieku, Roczniki Historyczne, XXIII, 1957;
Reychman Jan, Historia Turcji, Wrocław 1973;
Reychman Jan, O pewnych zagadnieniach dziejów powstań antyfeudalnych w Turcji w XVII-XVIII wieku, Przegląd Orientalny, 4, 1952;
Reychman Jan, Dzieje Węgier, Warszawa 1967;
Snopek Jerzy, Węgry. Zarys dziejów i kultury, Warszawa 2002;
Szelągowski Adam, Historia powszechna, t. I-II, Warszawa 1936;
Wereszycki Henryk, Historia Austrii, wyd. 2, Warszawa 1986;
Wójcik Zbigniew, Między traktatem andruszowskim a wojną turecką. Stosunki polsko-tureckie 1667-1672, Warszawa 1972;
Wójcik Zbigniew, Rzeczpospolita wobec Turcji i Rosji 1674-1679. Studium z dziejów polskiej polityki zagranicznej, Wrocław 1976.
Wójcik Zbigniew, Zmiana w układzie sił politycznych w Europie środkowo-wschodniej w drugiej połowie XVII wieku, Kwartalnik Historyczny, LXVII, 1, 1960;
Zientara Benedykt, Dawna Rosja. Despotyzm i demokracja, Warszawa 1995.