Historia konfliktów polsko – rosyjskich sięga odległych czasów i wielokrotnie była temat publikacji. Jednym z nich, a zaraz jednym z najbardziej znanych w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów był konflikt na początku XVII wieku i okres tzw. wielkiej smuty po śmierci cara Iwana Groźnego. Wschodnie imperium stało się miejscem krwawych zmagań o władzę, zamachów i skrytobójczych mordów, potwornego głodu, chłopskich buntów i najazdów obcych armii, z których polsko-litewska interwencja do dziś budzi wśród Rosjan traumę.
Historię walki o władzę i interwencji polsko-litewskiej tzw. dymitriad w celu obsadzeniu na tronie moskiewskim pretendentów podających się za syna Iwana IV, opisał w swojej najnowszej książce ”Na Moskwę. Polacy na Kremlu w XVII wieku” znany popularyzator historii Sławomir Leśniewski. Autor opisując historię tych ważnych dla Europy wydarzeń przybliżył nie tylko okoliczności śmierci Iwana IV Groźnego, ale przede wszystkim jak doszło do wielkiego zamieszania w Rosji, w wyniku którego miały miejsce krwawe wydarzenia na wschodzie Europy z bezpośrednim udziałem Polaków i Litwinów. Pojawienie się Dymitra I Samozwańca, ingerencja Polaków w wewnętrzną sytuację Rosji, ale przede zaangażowanie się w walkę o tron króla Zygmunta III Wazy spowodowała, że będąca u szczytu potęgi Rzeczpospolita stanęła przed wielką szansą, aby stworzyć nawet unię z Rosją i tym samym stać się jednym z najpotężniejszych państw XVII-wiecznej Europy.
Leśniewski opisując po kolei wszystkie wydarzenia, które rozgrywały się na wschodzie ukazuje nam: nasze wady, które znacznie przyczyniły się do tego, że Rosjanie z każdym miesiącem upatrywali Polaków będących u boku cara samozwańca za niepożądanych gości, ale także co było główną przyczyną polskiej interwencji oraz jakie miała skutki dla dalszych losów obydwu państw. Jej jednym z najważniejszych efektów było spektakularne zwycięstwo 4 lipca 1610 roku hetmana Stanisława Żółkiewskiego pod Kłuszynem, gdzie rozbił siły moskiewskie Dymitra Szujskiego. To zwycięstwo otwarło Polakom drogę do Moskwy, do której 28 sierpnia 1610 roku hetman Żółkiewski wkroczył i zawarł z bojarami rosyjskimi układ, na mocy którego syn Zygmunta III Wazy – Władysław Waza miał zostać carem.
Ten wątek również dokładnie opisuje Leśniewski, próbując w pełni wyjaśnić dlaczego cała ta akcja zakończyła się niepowodzeniem oraz dlaczego doszło do zaprzepaszczenia wielkiej szansy, jaką mogło być zbliżenia dwóch wielkich państw. Zamiast tego doszło po dwóch latach obecności Polaków w stolicy państwa carów do kapitulacji polskiego garnizonu Kremla 7 listopada 1612 roku, co dla Rosjan dzisiaj na pamiątkę tego wydarzenia, 4 listopada w Rosji obchodzony jest Dzień Jedności Narodowej.
Wypędzenie Polaków z Moskwy, koronacja 3 marca 1613 roku na cara Michała Romanowa, nie zakończyłą trwającego konfliktu. Zmagania na wschodzie trwały aż do 1618 roku, gdy ostatecznie 11 grudnia 1618 roku został zawarty rozejm na 14,5 roku. W jego efekcie Polska uzyskała ziemię siewierską, smoleńską i czernihowską, a jej powierzchnia osiągnęła 990 tys. km2, /choć według innych danych historyków osiągnęła powierzchnię przekraczają 1 mln km2/, co stanowiło największą powierzchnię, jaką Rzeczpospolita miała w historii.
Leśniewski opisując krawawe wydarzenia na wschodzie Europy, interwencję polsko-litewską, monumentalne oblężenie Smoleńska zdobytego przez Polaków 13 czerwca 1611 roku, historyczne zwycięstwo pod Kłuszynem hetmana Żółkiewskiego i jego wkroczenie do Moskwy, pokazuje nam dzisiaj, jaką rolę odgrywała na początku XVII wieku Rzeczpospolita. Będąca u szczytu potęgi Polska nie potrafiła z różnych względów wykorzystać tej okazji, doprowadzając do krwawych konfliktów, z których ostatecznie zwycięsko wyszła Rosja, która w 1794 roku zdobywając Warszawę, upokorzyła Polaków, zabierając nam wspólnie z Prusami i Austrią nasze państwo.
Sławomir Leśniewski – popularyzator historii, autor kilkunastu książek, m.in.: Historia Polski, I i II wojna światowa, Jan Zamoyski – hetman i polityk, Książę Józef. Wódz i kochanek, Mata Hari. Zdradzona przez wszystkich, Poczet polskich królów i książąt, Poczet hetmanów polskich i litewskich, Potop. Czas hańby i sławy 1655 – 1660, Powstanie listopadowe 1830 – 1831, Jagiellonowie. Złota i rdza, Utracone zwycięstwo oraz monografii bitew – Jerozolima 1099, Konstantynopol 1204, Marengo 1800, Wagram 1809. Publikował artykuły historyczne m.in.: w Polityce, Rzeczpospolitej i Focusie. Z zawodu jest adwokatem.
Autor: Sławomir Leśniewski;
Tytuł: „Na Moskwę. Polac na Kremlu w XVII wieku”;
Wydawca: Wydawnictwo Literackie;
Miejsce i rok wydania: Kraków 2024;
Liczba stron: 432;
Cena: 69,90 zł;
Książkę można zakupić w Wydawnictwie Literackim
Zdjęcia:
Carowie Szujscy na Sejmie Warszawskim – Pokłon byłego cara Wasyla IV Szujskiego z braćmi przed królem polskim Zygmuntem III Wazą na sejmie w Warszawie 29 października 1611 roku, artysta: Jan Matejko, data: 1892 rok, za Wikimedia Commons, domena publiczna;
Król Polski i Wielki Książę Litewski Zygmunt III Waza, źródło: autor: Pieter Claesz. Soutman, zbiór: Staatgalerie Nauburg, za Wikimedia Commons, domena publiczna;
Portret Stanisława Żółkiewskiego, [fotografia przed 1900?], Sygnatura: F.2483/W, źródło: Biblioteka Narodowa, domena publiczna;
Mapa – Podział administracyjny Rzeczpospolitej Obojga Narodów w 1619 roku – źródło: autor: Poznaniak, CC BY-SA 3.0, plik udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0.