7 września 1764 roku szlachta zgromadzona na elekcji wybrała na króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, ostatniego władcę Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Stanisław August Poniatowski to jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci końca I Rzeczypospolitej. To dzięki protekcji swojej byłej kochanki carycy Katarzyny II został wybrany w 1764 roku królem Polski. W 1768 roku Polska podpisała z Rosją traktat o wieczystej przyjaźni, w którym caryca była gwarantem niezmienności granic i ustroju Rzeczpospolitej.
Zdjęcia:
Portret koronacyjny Stanisława Augusta Poniatowskiego, autor nieznany, za Wikimedia Commons, domena publiczna;
Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego w stroju koronacyjnym, data – 1792 rok, artysta Marcello Bacciarelli, źródło: zbiór – Muzeum Narodowe w Poznaniu, za Wikimedia Commons, domena publiczna;
Stanislaus Augustus Rex Poloniæ, magnus Dux Lithuaniæ, grafika, autor: Marteau, Louis François (ca 1715-1804), sygnatura: G.10505, źródło: Biblioteka Narodowa, domena publiczna.
Mimo że król próbował wprowadzać reformy w kraju – założył Szkołę Rycerską, wprowadził zmiany monetarne, dość szybko zostały one zahamowane przez Rosję i czuwającego w Polsce ambasadora Rosji – Mikołaja Repnina.
Kiedy w 1768 roku wybuchła konfederacja barska w obronie suwerenności Polski, została ona przy pomocy wojsk rosyjskich zdławiona w 1772 roku, w którym doszło również do I rozbioru Polski.
Stanisław August Poniatowski próbował jeszcze ratować niepodległość Polski, a jego jednym z największych osiągnięć było zwołanie Sejmu Czteroletniego i uchwalenie 3 maja 1791 roku drugiej w Europie konstytucji, znoszącej liberum veto i wolną elekcję oraz wprowadzającej szereg reform politycznych.
W odpowiedzi na reformy Sejmu Czteroletniego do Rzeczypospolitej wkroczyła armia rosyjska, a członkowie prorosyjskiego obozu magnackiego w obronie swobód zawiązała w Targowicy konfederację, do której przystąpił po żądaniu carycy Katarzyny II – Stanisław August Poniatowski, zaprzepaszczając tym samym ostatnią szansę na jakiekolwiek zmiany w kraju, a także tracąc ostatnie resztki sympatii w Polsce. Na znak protestu do dymisji podali się książę Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko, a kraj opuściło spore grono przedstawicieli polskich elit.
Warto podkreślić, że wobec Konfederacji Targowickiej dominowała bierna postawa szlachty. Stosunek do niej zmienił się wraz z przystąpieniem do niej króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wówczas miała ona najwięcej zwolenników, jednak Konfederacja nigdy nie zyskała poparcia zarówno magnaterii oraz szlachty średniej, które były wobec niej bierne, co wynikało zarówno z faktu, że szlachta dążyła do ochrony swoich majątków i posiadłości, jak również obecność na terenie Rzeczyspospolitej wojsk rosyjskich wpływała na postawę wobec Konfederacji Targowickiej.
Wojna w obronie Konstytucji 3 Maja zakończyła się klęską Polski i II rozbiorem naszego kraju w 1793 roku. Z kolei ostatni akt obrony niepodległości Polski – insurekcja kościuszkowska również zakończona porażką doprowadziła do upadku i III rozbioru Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Król Stanisław August Poniatowski 5 stycznia 1795 roku z polecenia Katarzyny II opuścił Warszawę i w asyście dragonów rosyjskich wyjechał do Grodna. Tam 25 listopada 1795 roku, w dniu imienin rosyjskiej carycy i zarazem 31. rocznicy własnej koronacji na króla Polski, z własnej woli abdykował, podpisując stosowny dokument przygotowany przez księcia Mikołaja Repnina.
Stanisław August Poniatowski zmarł 12 lutego 1798 roku w Petersburgu, prawdopodobnie na udar mózgu.
Zdjęcia:
The Polish captivity : an account of the present position of the Poles in the Kingdom of Poland, and in the Polish provinces of Austria, Prussia and Russia (Niewola polska: relacja o obecnej sytuacji Polaków w Królestwie Polskim oraz w polskich prowincjach Austrii, Prusach i Rosji), in 2 volumes. V. 1, źródło: Biblioteka Narodowa, miejsce i wydawca: London, H. Allen, 1863 rok, sygnatura: 67.445, domena publiczna;
The Polish Plumb Cake Thy Kingdom Stanislus [!], is non at stake, znane jako: Kołacz królewski, czyli alegoria rozbioru Polski w 1772 r. źródło: Biblioteka Narodowa, data powstania grafiki: 1774 rok, sygnatura: G.68518, domena publiczna;
Kołacz Królewski, rozbiór Polski w 1772 rok, źródło: Biblioteka Narodowa, sygnatura: G.68517/I, domena publiczna;
Mapy i atlasy, Polska 1771-1795, źródło: Biblioteka Narodowa, wydane przez 1939 rokiem, sygnatura: ZZK 9 342 A, domena publiczna;
Mapy i atlasy, Rozbiory Polski, wydanie przed 1807 rokiem, sygnatura: ZZK 29 191, domena publiczna.