3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni uchwalił Konstytucję zwaną 3 Maja, która regulowała ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Uchwalenie Konstytucji 3 Maja przez Sejm Czteroletni w 1791 roku było szczególnym wydarzeniem w dziejach Polski i Europy. Była to bowiem pierwsza konstytucja nowożytna w Europie /w rozumieniu jako jeden akt prawny regulujący podstawy ustroju państwa, a druga, po amerykańskiej na świecie/. Dla naszego kraju, otoczonego z trzech stron przez zaborców: Rosję, Prusy i Austrię, była to z kolei ostatnia próba ratowania Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Polska pozostawiona sama sobie próbowała ratować swoją niepodległość i suwerenność. Niestety, wobec miażdżącej przewagi zaborców cztery lata później – w 1795 roku – została na 123 lata wymazana z mapy Europy.
Konstytucja zmieniła ustrój polskiego państwa, które stawało się monarchią konstytucją oraz regulowała zasady funkcjonowania władz państwowych. Wprowadzono trójpodział władzy na: ustawodawczą (dwuizbowy parlament), wykonawczą (król) i sądowniczą. Konstytucja 3 Maja zniosła wolną elekcję i liberum veto, gwarantowała tolerancję religijną oraz ograniczyła demokrację szlachecką.
Postanowienia Konstytucji 3 Maja zostały zniweczone wobec zawiązania Konfederacji Targowickiej w 1792 roku. W obronie Konstytucji doszło do wojny polsko-rosyjskiej. 18 maja 1792 roku w granice Rzeczypospolitej wkroczyło wojsko rosyjskie i tym samym rozpoczęła się wojna w obronie praw Konstytucji 3 Maja. Polacy stoczyli kilka bitew z Rosjanami, w tym pod Zieleńcami i Dubienką, ale sytuacja wojsk polskich i samej Rzeczypospolitej pogarszała się z dnia na dzień. Koniec szans na obronę Konstytucji 3 Maja przyśpieszyły wydarzenia związane z przystąpieniem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej. Nastąpiło to 24 lipca 1792 roku.
Efektem przystąpienia króla do Targowicy i klęski Polski w wojnie z Rosją był II rozbiór Rzeczypospolitej dokonany przez Rosję i Prusy w 1793 roku.
Zdjęcia:
Ustawa rządowa dnia 3go Maia 1791 uchwalona, sygnatura: SD XVIII.2.3914, Biblioteka Narodowa, domena publiczna;
Stanisław Małachowski : marszałek Sejmu Wielkiego, jeden z twórców Konstytucji 3-go Maja, grafika, sygnatura: DZS XVIIA 1b, Biblioteka Narodowa, domena publiczna;
Zaprzysiężenie konstytucyi przez króla i stany Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 3 maja 1791 r. w Izbie Sejmowej w Warszawie, wykonany rysunek między 1850 a 1900 rokiem, sygnatura: G.28956/II, Współautorzy: Eljasz-Radzikowski Walery (1841-1905), Norblin Jan Piotr (1745-1830), Biblioteka Narodowa, domena publiczna;
Konstytucja 3 Maja 1791 roku – obraz Jana Matejki, data: 1891 rok, źródło/zbiór: Zamek Królewski w Warszawie, za Wikimedia Commons, domena publiczna.