28 grudnia 1989 roku Sejm kontraktowy przyjął ustawy sładające się na tzw. plan Leszka Balcerowicza, którego celem było odejście od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Po podpisaniu ustaw przez prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego, realizacja pakietu ustaw rozpoczęła się 1 stycznia 1990 roku.
Leszek Balcerowicz, ówczesny wicepremier i minister finansów w rządzie Tadeusza Mazowieckiego pakiet ustaw gospodarczych przedstawił Sejmowi 17 grudnia 1989 roku i obejmował następujące dziedziny życia gospodarczego:
1. Ustawę o zmianie ustawy o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych;
2. Ustawę o zmianie ustaw Prawo bankowe i o Narodowym Banku Polskim;
3. Ustawę o uporządkowaniu stosunków kredytowych;
4. Ustawę o opodatkowaniu wzrostu wynagrodzeń w 1990 roku;
5. Ustawę o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady opodatkowania;
6. Ustawę o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne oraz ustawy o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych;
7. Ustawę o zmianie ustawy – Prawo dewizowe;
8. Ustawę Prawo celne;
9. Ustawę o zatrudnieniu;
10. Ustawę o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw.
Wprowadzenie pakietu ustaw zaproponowanych przez Leszka Balcerowicza miało na celu przede wszystkim zahamować hiperinflację, która powodowała nie tylko gwałtowny wzrost cen w sklepach, ale miała fatalny wpływ na budżet państwa. W sierpniu 1989 roku inflacja wyniosła niemal 40%, a w październiku ponad 50%. Polska borykała się także z ogromnym zadłużeniem zagranicznym wskutek pożyczek, jakie od lat siedemdziesiątych kolejne rządy komunistycznej Polski zaciągały na Zachodzie.Warto również dodać, że reformy gospodarcze zanim objął rządy w Polsce premier Tadeusz Mazowiecki, przeprowadził rząd Mieczysława F. Rakowskiego, sprawujący swoją funkcję w latach 1988-1989. Wśród reform było wprowadzenie tzw. Planu Konsolidacji Gospodarki Narodowej oraz uwolnienie działalności gospodarczej. Uchwalona pod koniec 1988 roku ustawa o działalności gospodarczej wprowadzała rewolucję w Polsce, bowiem ten akt prawny formalnie umożliwił prowadzenie przedsiębiorcom działalności gospodarczej i określał jej zasady, jak również zezwalał osobom i podmiotom prawnym z zagranicy na podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej w Polsce na takich samych zasadach, co polscy przedsiębiorcy.
Pakiet ustaw Balcerowicza miał nie tylko poprawić kondycję polskiej gospodarki, ale przede wszystkim przekształcić ją z centralnie planowanej w gospodarkę rynkową. Plan Balcerowicza nie tylko zakładał prawie całkowite zniesienie kontroli cen, ograniczenie płac wprowadzając tzw. podatek od ponadnormatywnych wynagrodzeń, tzw. popiwek, co miało zmniejszyć ilość pieniądza w obiegu i wpłynąć realne na zahamowane inflacji. Kolejne pakiety ustaw przewidywały zniesienie ulg, dotacji, uchylenie stałych stawek oprocentowania kredytów, ale również prywatyzację majątku państwowego.
Wdrożone po 1 stycznia 1990 roku reformy bardzo szybko okazały się terapią szokową dla Polaków. W sklepach wzrosły gwałtownie ceny podstawowych artykułów spożywczych, jak chleba, mięsa i wędlin, ale również wzrosły ceny gazu, elektryczności oraz węgla, nastąpił spory spadek produkcji, państwowe przedsiębiorstwa nie potrafiły się odnaleźć i radzić sobie w gospodarce rynkowej, co powodowało lawinę bankructw państwowych przedsiębiorstw nie mających nowych zleceń i rynków zbytu na wyprodukowane towary, a jednocześnie musiały na bieżąco regulować swoje zobowiązania. Przykładem są tutaj między innymi Państwowe Gospodarstwa Rolne, czyli PGR, które w wyniku ustawy z 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, były likwidowane, a majątek po nich przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Warto podkreślić, że PGR już pod w fazie schyłkowej komunizmu z Polsce były w zapaści, a transformacja gospodarcza doprowadziła do ich całowitego upadku. Ich likwidacja miała jednak dramatyczne skutki dla tysięcy rodzin pracujących w Państwowych Gosodarstwach Rolnych. Z dnia na dzień straciły one prace, nie mając perspektyw na zdobycie nowego zatrudnienie, co spowodowało, że w wielu miejscowościach gwałtownie wzrosło bezrobocie oraz pojawiło się ubóstwo. Wskutek upadku wielu zakładów pracy wzrosło bezrobocie do ponad 16%, co powodowało coraz większe niezadowolenia społeczeństwa, wzrost strajków oraz pogorszenie warunków życia Polaków.
Widoczne zmiany w gospodarce, powolne ożywienie i wychodzenie z recesji miało miejsce dopiero w 1992 roku. Zahamowanie inflacji, poprawa sytuacji w budżecie państwa, wzrost produkcji oraz lepsze zaopatrzenie w sklepach, a także rozwijający się sektor prywatny, odbyło się kosztem Polaków, dla których zmiany gospodarcze z początku lat dziewięćdziesiątch XX wieku oznaczały realny spadek dochodów i pogoroszenie sytuacji życiowej.
Zdjęcia:
Wicemarszałek Sejmu Mieczysław F. Rakowski na widowni sali obrad podczas Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokojowej Przyszłości Świata w Hotelu Victoria w Warszawie, /a także ostatni I sekretarz KC PZPR (1989–1990), premier (1988–1989), wicepremier (1981–1985) oraz wicemarszałek Sejmu PRL (1985–1988)/, data wydarzenia: 1986-01-16, autor: Barchacz Włodzimierz, sygnatura: 44-34-107, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna;
Kolejka do sklepu mięsnego na rogu ul. Świętokrzyskiej i ul. Bagno w Warszawie. Widoczne neony „Mięso – wędliny”, data wydarzenia: 1981-03-31, autor: Rutowska Grażyna, sygnatura: 40-4-408-1, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna;
Kolejka przed sklepem w Pasażu Śródmiejskim w Warszawie. Na pierwszym planie kobieta z dziewczynką na ławce. W tle kino „Relax” i afisz filmu „Cena strachu”, data wydarzenia: 1981-03-31, autor: Rutowska Grażyna, sygnatura: 40-4-408-4, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna;
Kolejka przed sklepem mięsnym przy ul. Malczewskiego w Warszawie. Widoczny wózek dziecięcy, data wydarzenia: 1981-04-15, autor: Rutowska Grażyna, sygnatura: 40-4-409-4, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna.