21 listopada 1916 roku w Schönnbrunie koło Wiednia zmarł Franciszek Józef I – cesarz austriacki od 1848 roku i król węgierski od 1867 roku, przedstawiciel domu habsbursko-lotaryńskiego.
Był jednym z najdłużej panujących władców pochodzących z dynastii Habsburgów. Urodził się w 1830 roku. W wieku osiemnastu lat, w 1848 roku został cesarzem Austrii, z kolei w 1867 roku w wyniku powstania dualistycznej Monarchii Austro – Węgierskiej stał się Cesarzem Austrii i Apostolskim Królem Węgier. Był władcą, który zapewnił swojemu państwu prawie pół wieku pokoju, przekształcił Wiedeń w stolicę kulturalną Europy, a swoim długim i stabilnym panowaniem zjednał sobie poddanych.
W czasie swojego długiego panowania przeżył Wiosnę Ludów, przegrał wojnę z Prusami w 1866 roku, przekształcił swój kraj w monarchię dualistyczną Austro – Węgry w 1867 roku, ale również był jednym z władców, który swoją polityką doprowadził do wybuchu I wojny światowej w 1914 roku.
W lipcu 1914 roku, po zabójstwie arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914 roku, Austro-Węgry po przedstawieniu Serbii ultimatum, która je odrzuciła, Monarchia Austro-Węgierskiego wypowiedziała wojnę Serbii. Austria mająca poparcie Niemiec, które uważały, że w tej sprawie nie można pozostawić rządu wiedeńskiego bez pomocy, liczyła nadal, że ewentualny konflikt austriacko-serbski będzie sprawą lokalną i w żaden sposób mocarstwa europejskie nie powinny się do niego mieszać. Jak się już wkrótce okazało politycy w Wiedniu i Berlinie grubo się mylili co do oceny sytuacji międzynarodowej. Za Serbią wstawiła się Rosja, która w żaden sposób nie mogła dopuścić, aby to niewielkie państwo na Bałkanach zostało unicestwione przez Austro-Węgry i jego sojusznika – Niemcy. Brak reakcji nie tylko umocniłby oba te państwa w Europie oraz w swojej świadomości o swej bezkarności, ale skompromitowałoby cara wśród innych narodów bałkańskich liczących na autonomię lub wolność. Car nie chcąc dopuścić do takiego stanu rzeczy 29 lipca nakazał częściową mobilizację w Rosji, zaś 30 lipca mobilizację powszechną. Na wiadomość o tym Niemcy wystosowały ultimatum do cara, domagając się odwołania mobilizacji. Car gdyby to zrobił również skompromitowałby się w oczach Europy. Brak odpowiedzi oznaczał dla Niemców „casus belli”. 1 sierpnia Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji. To pociągnęło wkrótce za sobą kolejne konflikty. Rosja związana sojuszem z Francją i Wielką Brytanią nie pozostała sama. Austro-Węgry związane z Niemcami traktatem również włączyły się w wojnę. Wkrótce w ciągu kilku dni, Niemcy, Rosja, Austro-Węgry, Francja i Wielka Brytania były w stanie wojny, która przez cztery lata miała pochłonąć miliony ofiar i zmienić Europę pod względem politycznym nie do poznania.
Cesarz Franciszek Józef I nie doczekał końca I wojny światowej. Zdołał jeszcze wydać wspólnie z Cesarzem Niemiec tzw. akt 5 listopada w 1916 roku, zapowiadający powstanie państwa polskiego, jednak 21 listopada 1916 roku zmarł w Schönnbrunie.
Ciekawostką jest fakt, że kiedy zmarł Franciszek Józef I, w Krakowie – będącym jednym z ważniejszych miast Galicji i Austro – Węgier – wiadomość o śmierci władcy spowodowała przygnębienie zwykłych mieszkańców. Na budynkach gminnych, rządowych, ale również na domach prywatnych wywieszano żałobne flagi, będące wyrazem tęsknoty za Najjaśniejszym Panem – Cesarzem Austrii, Królem Węgier.
Zdjęcia:
Obraz artysty malarza Kazimierza Pochwalskiego „Portret cesarza Franciszka Józefa”, data wydarzenia: 1935 rok, sygnatura: 1-K-4671-1, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna;
Franciszek Józef I, cesarz Austrii i król Węgier – fotografia portretowa. Reprodukcja fotografii z lat 1885-1905 wykonana przez IKC, Sygnatura: 1-E-716, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna;
Reprodukcja portretu Franciszka Józefa I z lat 70 XIX wieku, Data wydarzenia: 1919 – 1939, Sygnatura: 1-E-1309, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna;
Mapa Europy Środkowo-Wschodniej w 1914 roku, mapa i atlasy sprzed 1914 roku, Sygnatura: ZZK 7 458, źródło: Biblioteka Narodowa, domena publiczna.