Fall Barbarossa rozpoczęty 22 czerwca 1941 roku to najważniejsza operacja, jaką podjął Hitler podczas II wojny światowej. Starły się ze sobą dwa największe totalitaryzmy, które łączył kruchy sojusz od sierpnia 1939 roku. Po tym, jak Hitler podbił większą część Europy, w 1941 roku rozpoczął największą operację wojskową, która mimo początkowych sukcesów zakończyła się klęską i upadkiem III Rzeszy. Czy plan „Barbarossa” miał szanse na powodzenie? Jakie błędy popełnił Hitler? Dlaczego mimo spektakularnych sukcesów Wehrmacht nie zdołał zdobyć Moskwy, a później roponośnych terenów na Kaukazie? O tym, ale również o wielu innych wątkach pisze Jonathan Dimbleby w publikacji „Barbarossa. Jak Hitler przegrał wojnę”.
Początek publikacji to niejako wprowadzenie czytelnika w temat. Autor podejmuje nie tylko kwestie związane z torowaniem drogi do nowego konfliktu, ale również opisuj błędy, jakie popełniły demokracje zachodnie wobec ZSRR i III Rzeszy, ustępstwa, lekceważenie Stalina, który zawierając pakt z Hitlerem zadziwił Europę. Był on potrzebny Hitlerowi do czasu rozstrzygnięcia działań wojennych na zachodzie i południu Europy. Dimbleby zanim przeszedł do szczegółów, a więc realizacji planu Barbarossa przedstawia narastające napięcia między III Rzeszą a ZSRR oraz postawę Stalina, lekceważącego ostrzeżenia o planowanej operacji.
Operację Barbarossa autor podzielił na trzy części: „Inwazja”, „Kontrofensywa” i „Odwrót”. Dimbleby w każdym z nich opisuje i poddaje analizie przeprowadzone kampanie, ale również łączy kwestie wojskowe z poitycznymi, ujmując w ramy w swojej publikacji takie kwestie jak sytuację w ZSRR po wybuchu wojny, stosunki z aliantami zachodnimi, ale również popełnione błędy militarne z obydwu stron, które najpierw doprowadziły do spektakularnych sukcesów Wehrmachtu na froncie wschodnim, by w 1943 roku odmienić losy wojny po klęsce pod Stalingradem i Kurskiem, po których inicjatywę przejęła Armia Czerwona.
W książce autor poruszył również kwestię żydowską, nie tylko wskazując na popełniana zbrodnie, pisząc m.in., że: „Skalę wyzwania, przed którym stanął Himmler, egzemplifukuje litewskie miasto Kowno, gdzie w pierwszych dniach operacji Barbarossa na tamtejszym składzie paliw zamordowano dziesiątki Żydów”. Dimbleby opisuje nie tylko działania Einsatzgruppen, ale także jednoznacznie wskazuje, że od najwyższych rangą generałów do najniższych stopniem szeregowców, zdecydowanie Wehrmacht brał udział w Holokauście. W tym aspekcie pracy warto jednak zwrócić uwagę na mapę zamieszczoną w książce, a poświęconą miejscom masowych zbrodni i obozów śmierci w latach 1941 – 1942. Niestety mimo że mapa odnosi się do lat 1941 – 1942, granice uwględniają rok 1939, tym samym szkoda, że nie zdecydowano się na wyraźnie pokazanie, jak kształtowały się granice ówczesnej Europy, a więc z lat 1941-1942, gdy Polska nie istniała na mapie Europy, a jej ziemi były już w całości zajęte przez III Reszę.
Warto się również odnieść do kwestii oceny planu Barbarossa przez autora, który podsumowując całą operację nie tylko uważa, że błyskawiczne sukcesy wojsk niemieckich w pierwszych tygodniach obnażyły szaleństwo tego planu, ale uwidoczniły, jak bardzo został rozciągnięty front, co skutkowało brakami niezbędnych zapasów, uzupełnień i rezerw, których brakowało III Rzeszy w miarę odnoszonych sukcesów i dalszego postępu wojsk w głąb Związku Radzieckiego. Co do tego czytelnik nie powinien mieć uwag, jednak już zawarte w epilogu stwierdzenia, że przełom 1941 roku i 1942 roku było początkiem końca III Rzeszy i w połowie stycznia 1942 roku sam Hitler musiał się pogodzić z przewagą ZSRR nad III Rzeszą jest już dyskusyjne. Niewątpliwie odrzucenie wojsk niemieckich w grudniu 1941 roku spod Moskwy było sukcesem Stalina i jego dowódców, jednak podjęta w 1942 roku kolejna ofensywa wojsk niemieckich spowodowała, że Związkowi Radzieckiemu w tym okresie daleko było do osiągnięcia przewagi nad Niemcami, a co dopiero do zwrotu w wojnie, który nastąpił dopiero w 1943 roku.
Publikacja „Barbarossa. Jak Hitler przegrał wojnę” to praca, którą z pewnością warto przeczytać. Autor opisał nie tylko najważniejsze działania w jej trakcie, aspekty polityczne, ale również podjął tematy mające ścisły związek z operacją Barbarossa, m.in. kwestię żydowską i popełniane zarówno przez SS, jak i zwykłych żołnierzy Wehrmachtu zbrodnie.
Autor: Jonathan Dimbleby;
Tytuł: „Barbarossa. Jak Hitler przegrał wojnę”;
Wydawca: Wydawnictwo Znak Historia;
Miejsce i rok wydania: Kraków 2023;
Liczba stron: 687;
Cena: 86,99 zł;
Książkę można zakupić w Wydawnictwie Znak