Budynki dawnej huty Uthemann. Dziedzictwo Zillmanów na Śląsku

Zabudowana dawnej Huty Uthemann – Katowice, ul. Woźniaka 12

Początek hutnictwa cynku w Szopienicach, dzielnicy Katowic sięgają 1834 roku, gdy przedsiębiorstwo Bergwerksgesellschaft Georg von Giesches Erben otworzyło swoją pierwszą hutę cynku „Wilhelmina”. Rozwijający się przemysł należący do koncernu Georga von Giesches Erben powiększał się o kolejne zakłady na terenie Szopienic, w których już na początku XX wieku zatrudniano ponad 2100 osób, gdzie produkowano takie wyroby jak: pręty i druty z cynku, blachę cynkową oraz farby. Warto dodać, że w hucie od 1845 roku produkowano również kadm, którego huta – po rozbudowie na początku XX wieku – była największym producentem na świecie.

Huta cynkowa – ogólny widok, rok 1937, autor: Poddębski Henryk, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna, sygnatura: 131-1198

Początek XX wieku to kolejny okres rozwoju przemysłowego Szopienic. W 1906 roku spółka Georg von Giesches Erben zleciła Antonowi Uthemannowi /tajny radca górniczy, dyrektor generalny koncernu Georg von Giesche’s Erben w latach 1905-1913/ budowę dwóch wielkich zakładów – huty cynku i prażalni blendy, a także dodatkowe obiekty jak między innymi: cechownia z łaźnią, fabryka materiałów ogniotrwałych, płuczka, kotłownia oraz budynku administracyjne, a także sieć kolei wąskotorowej, którą połączono zakład. Warto podkreślić, że zabudowę nowej huty cynku zlecono dwóm architektom mającym swoje biuro w Charlottenburgu /dzisiaj jedna z dzielnic Berlina/ – kuzynom Emilowi i Georgowi Zillmannom, którzy zasłynęli na Górnym Śląsku z budowy obiektów użyteczności publicznej, zakładów przemysłowych czy osiedli, jak: Nikiszowiec i Giszowiec, Elektrociepłowni Szombierki w Bytomiu, a także budynku dawnej KWK Rozbark czy Orzeł Biały w Bytomiu oraz szpitala hutniczego w Katowicach – Roździeniu i Dawnego Powiatowego Zakładu dla Inwalidów w Zabrzu – Rokitnicy.

Huta cynku w Szopienicach – źródło Narodowe Archiwum Cyfrowe

W 1911 roku większość obiektów zabudowań huty cynku, którą nazwaną „Uthemann” na cześć generalnego dyrektora koncernu Georg von Giesche’s Erben była gotowa, a w 1912 roku uruchomiono już pierwszą halę huty cynku, w której działało 8 pieców, a produkcja była oparta o najnowsze, jak na początek XX wieku, osiągnięcia technologiczne. Warto dodać, że wśród budynków oddanych do użytku były budynek dyrekcji i cechowni, który do dziś pozostaje symbolem dawnej świętności huty „Uthemann” oraz wybudowana w 1912 roku wieża wodna na planie ośmioboku, którą wpisano do rejestru zabytków województwa katowickiego 30 lipca 1978 roku.

W kolejnych latach hutę nadal rozbudowywano, nawet kiedy w wyniku zmiany granic w 1922 roku zakład znalazł się po stronie polskiej. Wówczas stworzono przedsiębiorstwo Giesche Spółka Akcyjna z siedzibą w Katowicach, a w połowie lat dwudziestych XX wieku w III hali huty „Uthemann” rozpoczęto stawianie nowych pieców, co umożliwiło zwiększenie produkcji cunku, a także uruchomiono ponownie produkcję kadmu.

Budynki dawnej huty Uthemann. Kolejne dziedzictwo Zillmanów na Śląsku – fot. Tomasz Sanecki

Istotne zmiany w hucie zaszły po II wojnie światowej, kiedy hutę „Uthemann” przejęło państwo i przemianowało ją na Wydzial Huty Cynku, wchodząc w skład Zakładów Hutniczych Szopienice wraz z prażalnią blendy „Seager” czyli Wydziałem Prażalni i Siarkowni. W 1951 roku zakład przemianowano na Zakłady Cynkowe Szopienice, a od 1972 przekształcone w Hutę Metali Nieżelaznych. Lata siedemdziesiąte XX wieu w historii huty miały jednak czarną kartę, bowiem wówczas u dzieci mieszkających w Szopienicach ze względu na ogromną ilość szkodliwych substancji emitowanych do atmosfery stwierdzono ołowicę, powodującą uszkodzenie układu nerwowego, skóry, mięśni gładkich, nerek oraz szpiku kostnego.Ostatecznie produkcję cynku w Wydziałe Huty Cynku, czyli dawnej huty „Uthemann” wstrzymano 1 lipca 1976 roku, a 30 lipca 1978 roku pozostałe obiekty, w tym widoczną na zdjęciach wieżę ciśnień oraz budynek dyrekcji /cechowni/ zostały wpisane na listę zabytków nieruchomych województwa katowickiego. Huta Metali Nieżelaznych podobnie, jak wiele innych zakładów na Górnym Śląsku w wyniku transformacji gospodarczej, została w 1998 roku przekształcona w jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa. Z kolei w 2000 roku przedsiębiorstwo zostało skomercjalizowane i włączone do grupy kapitałowej Impexmetal SA, a w 2005 toku do grupy kapitałowej Boryszew SA.

Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice” SA ostatecznie została 26 września 2008 roku na mocy decyzji Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia postawiona w stan likwidacji.

Z widocznych na zdjęciach obiektów szczególną uwagę warto zwrócić na budynek dawnej dyrekcji /cechowni/, wzniesiony w konstrukcji żelbetowej, a także wieżę ciśnień, również żelbetową mającą wysokość ok. 35 metrów oraz komin.

Zdjęcia Narodowe Archiwum Cyfrowe:

1. Huta cynkowa – ogólny widok, rok 1937, autor: Poddębski Henryk, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna, sygnatura: 131-1198;

2. Huta cynku w Szopienicach – widok ogólny, Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna, sygnatura: 1-G-1325-5;

3. Huta cynku w Szopienicach – widok zewnętrzny, Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna, sygnatura: 1-G-1325-1.

Scroll to Top