Zagroził chrześcijaństwu - Sulejman Wspaniały

Jego panowanie uznawane jest w historiografii za okres największego rozkwitu dawnego cesarstwa osmańskiego. Odnosił zwycięstwa nie tylko w Europie, ale również w Azji. Jego kampanie wojenne znacznie zwiększyły zasięg terytorialny państwa, a sława oręża tureckiego dotarła daleko poza granice Turcji.

Swoje podboje i sławę Sulejman Wspaniały zyskał już dzięki pierwszej kampanii wojennej. W 1521 roku rozgorzał konflikt z Węgrami, a jego pretekstem miało być rzekomo złe obchodzenie się w Budzie z posłem tureckim Behramem Cavusem. Kampania wojenna w 1521 roku zakończyła się ogromnym sukcesem – zdobyciem Belgradu, który otwierał Turkom drogę do Europy Środkowej. Władca Turcji w pełni z tej okazji skorzystał. Już pięć lat później 29 sierpnia 1526 roku wojska tureckie rozbiły pod Mohaczem armię węgierską Ludwika II Jagiellończyka, który bitwę przepłacił życiem. Kolejnym celem armii Sulejmana była Buda, splądrowana przez wojska tureckie. Klęski w starciu z Turkami oraz śmierć króla doprowadziły do podziału Węgier na zwolenników racji prohabsburskiej i Jana Zapolyi, którego wspierał sułtan. Liczył on, że Zapolyia będzie jego uległym lennikiem z siedzibą w Budzie, zajętej przez Turków w 1529 roku. Zapolyia rządami w Budzie nie cieszył się jednak długo. Interwencja Habsburgów doprowadziła do jego obalenia i zajęciu stolicy. W odpowiedzi Turcy w odwecie podjęli potężną wyprawę wojenną, zapędziwszy się pod mury Wiednia i Styrii. Mimo trzytygodniowego oblężenia stolicy cesarstwa, wojskom tureckim nie udało się zdobyć Wiednia. W 1533 roku oba kraje zawarły pokój, na mocy którego cesarz Ferdynand zobowiązał się do uznania Jana Zapolyi królem Węgier i płacenie rocznie 30 000 funtów trybutu sułtanowi.

Zawarcie pokoju zdawało się kończyć konflikt austriacko-turecki o wpływy na Węgrzech. Jak się jednak okazało był on przejściowy. W 1540 roku zmarł Jan Zapolyia i cesarz Ferdynand uznał pretensje sułtana do obsadzenia tronu węgierskiego przez ród Zapolyich za wygasłe. Idąc tym torem cesarz ogłosił się sam królem Węgier, prowokując tym samym interwencję sułtana w obronie nie tylko praw syna Jana Zapolyi – młodego Jana Zygmunta do tronu węgierskiego, ale przede wszystkim wpływów Turcji w tej części Europy Środkowej. W wyniku kampanii wojennej wojska tureckie w 1541 roku zajęły dla siebie Budę, tworząc z niej siedzibę prowincji – pasaliku. Tym samym data 1541 oznacza półtorawieczny podział Węgier na trzy części: zachodnią i północną-zachodnią pod władzą Habsburgów, środkową – jako odrębny pasalik ze stolicą w Budzie – wielką Równinę Węgierską pod władzą turecką oraz wschodnią w Siedmiogrodzie, gdzie na tronie osadzono jako lennika tureckiego – młodego Jana Zygmunta.

Sukcesy militarne na Bałkanach, zajęcie Belgradu, rozbicie wojsk węgierskich pod Mohaczem, zagarnięciu Budy oraz oblężenie Wiednia rzuciły postrach na Europę. Zagrożenie tureckie w żaden sposób nie skutkowało jednak zjednoczeniem się chrześcijańskiej Europy. Wręcz przeciwnie w rozbitej politycznie Europie znalazło się państwo z zadowoleniem przyjmując porażki Habsburgów. Była nim Francja. W 1535 roku król Franciszek I zawarł sojusz z Sulejmanem Wspaniałym tzw. akt przymierny, będący wówczas umową zawartą pomiędzy dwoma władcami określającymi obustronne przywileje. Data ta jest przełomowa dla ówczesnej Europy. Władca Francji zawarł bowiem sojusz z największym wrogiem chrześcijaństwa – wyznawcą Mahometa. Brak jedności politycznej w Europie, rozłam kościoła, nowinki reformatorskie, własne partykularne interesy katolickich władców „Starego Kontynentu” przyczyniły się do zmiany ówczesnej myśli politycznej.

To właśnie panowanie Sulejmana Wspaniałego przyniosło historyczny zwrot w sytuacji politycznej Turcji. Śmiało można go uznać za twórcę Imperium Ośmańskiego, które stało się jednym z kluczowych elementów polityki europejskiej. Ówczesne mocarstwa europejskie, do których można zaliczyć Francję, Austrię oraz Polskę próbowały utrzymywać z Turcją w miarę poprawne, jeśli nie powiedzieć przyjazne stosunki. Tak było między innymi w przypadku Polski. Zawarła ona w 1533 roku traktat pokojowy z Turcją, co ściśle wiązało się wówczas z prowadzoną przez Zygmunta I Starego polityką zagraniczną. Król Polski oraz jego otoczenie z ulgą przyjęło decyzję Turcji o podpisaniu nie rozejmu, lecz trwałego pokoju. Wiązało się to jednak przede wszystkim ze zmianą kierunku ekspansji osmańskiej. Sulejman Wspaniały podjął wówczas decyzję o rozstrzygnięciu konfliktu ze swym największym wrogiem na wschodzie – szyicką Persją. Mimo to chrześcijańska Europa drżała na myśl o sukcesach wojsk tureckich na wschodzie, obawiając się – nie bez powodów – że tureckie hordy już wkrótce zmienią kierunek działań i ponownie zagrożą Europie.

Tak też się stało na południu Europy. W 1523 roku wojska tureckie zajęły wyspę Rodos, zaś w 1537 w sojuszu z Franciszkiem I, flocie tureckiej udało się zająć Otranto we Włoszech. Wkrótce flota turecka zdobyła dominację na Morzu Śródziemnym, zajmując Cyklady, a w 1543 roku ponownie w sojuszu z Francją spustoszyła wybrzeże tyrreńskie i otoczyła Iznik. Zwycięstwa w basenie Morza Śródziemnego jeszcze bardziej wzmocniły przekonanie Sulejmana Wspaniałego o niezwyciężonej armii tureckiej. O jej sile miały się wkrótce przekonać ponownie Węgry. W 1551 roku Turcy zajęli twierdzę Temesvar (Timisoara w dzisiejszej Rumunii). W 1566 roku Sulejman pragnąć raz na zawsze rozstrzygnąć sprawę węgierską zorganizował u schyłku swego życia jeszcze jedną wyprawę przeciw wojskom habsburskim pod wodzą wielkiego wezyra Mehmeda Paszy Sokollu. Turcy zdobyli wówczas kolejną twierdzę Szigetvar nad Drawą w południowych Węgrzech. Dwa dni przed zdobyciem tego ważnego bastionu Sulejman Wspaniały zmarł jednak w swoim obozie. Śmierć władcy zatajono przed żołnierzami obawiając się negatywnych skutków wobec trwającego oblężenia twierdzy Szigetvar. Dopiero po jej zajęciu, już w obozie pod Belgradem, ujawniono zgon sułtana oraz przekazano wiadomość o wstąpieniu na tron jego syna – Selima II. Twórca Imperium Osmańskiego pochowany został obok zbudowany za jego rządów wielkiego meczetu, zwanego Süleymainye.

Turcja Sulejmana Wspaniałego była postrachem nie tylko świata chrześcijańskiego, ale również Persji. Jego podboje w Europie zagroziły Austrii i Polsce, zaś na wschodzie upokorzona została potęga perska. Władcy europejscy próbowali układać poprawne stosunki z Sulejmanem, idąc czasami – jak król Francji Franciszek I – zbyt daleko. Zawarcie przez Francję sojuszu z muzułmańskim krajem wycinającym w pień chrześcijan było wówczas krokiem szokującym. Jednakże względy polityczne, jakimi kierował się Franciszek I, próba zneutralizowania pozycji Habsburgów w Europie, wzięły górę nad sprawami religijnymi. Wobec ciągłej ekspansywnej polityki tureckiej, również inne państwa, w tym Polska i Austria zaczęły układać wzajemne stosunki z Turcją. Wymagała tego nie tylko sytuacja polityczna obu krajów, ale obawa przed potęgą osmańską, która po zwycięstwach na Węgrzech otrzymała miano niezwyciężonej.

Panowanie Sulejmana Wspaniałego to okres największego wzrostu i potęgi tureckiej w jej całej historii. Jego rządy ugruntowały pozycję Turcji w Europie na ponad 100 lat. Ekspansję Imperium Osmanskiego zahamował dopiero Jan III Sobieski pod Wiedniem w 1683 roku, a pokój w Karłowicach w 1699 był potwierdzeniem zmierzchu potęgi osmańskiej, jaką stworzył niewątpliwie Sulejman Wspaniały.

Artykuł przygotowany w oparciu o następujące opracowania:
Bogucka Maria, Bona Sforza, wyd. 2, Wrocław – Warszawa – Kraków 2004;
Demel Juliusz, Historia Rumunii, Wrocław 1986;
Dziubiński Andrzej, Stosunki dyplomatyczne polsko-tureckie w latach 1500 – 1572 w kontekście międzynarodowym, Wrocław 2005;
Felczak Wacław, Historia Węgier, Wrocław 1983;
Markiewicz Mariusz, Historia Polski 1492-1795 wyd. 2, Kraków 2002;
Reychman Jan, Historia Turcji, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1979;
Wereszycki Henryk, Historia Austrii, Warszawa 1972;
Wójcik Zbigniew, Historia Powszechna XVI-XVII wieku, Warszawa 2002.

Fot. źrodło Wikimedia