Wojny bałkańskie w latach 1912 - 1913 i ich skutki

Turcja będąca jeszcze w XIX wieku państwem z którym należało się liczyć, już na początku XX wiek okazała się tworem na glinianych nogach. Klęska w wojnie z Włochami zakończona upokarzającym pokojem w Ouchy 15 października 1912 roku na mocy którego Turcja zrzekała się zwierzchnictwa na rzecz Włoch nad Trypolitanią i Cyrenajką, uznając jednocześnie zabór tych ziem przez Włochów, zachęciła podburzone przez Rosję państwa bałkańskiego do wojny z Turcją.

13 marca 1912 roku pod egidą Rosji został zawarty traktat sojuszniczy bułgarsko-serbski przewidujący wojnę zaczepną przeciwko Turcji i podział ewentualnych zdobyczy w Macedonii – strefę około 60 km szerokości wzdłuż rzeki Wardar uznano za teren sporny, a o jego losie miał zadecydować arbitraż cara Mikołaja. 29 maja podpisano z kolei traktat bułgarsko-grecki, także skierowany przeciwko Turcji. Czarnogóra zawarła natomiast sojusz z Serbią i umowę ustną z Bułgarią.

Czwórprzymierze skierowane przeciwko Turcji wykorzystało jej osłabienie i w październiku 1912 roku rozpoczęło wojnę. Jej wynik przesądziły już pierwsze bitwy:

• Zwycięstwo bułgarskie pod Kirkkilise 24 października i Lüleburgaz 29 października;
• Zwycięstwo serbskie pod Kumanovem 24 października;
• Zajęcie 8 listopada przez wojska greckie Salonik.

Wojska bułgarskie wykorzystując zwycięstwa rozpoczęły oblężenie Adrianopolu, kierując swe wojska również na Stambuł. Ich zwycięski pochód zatrzymały fortyfikacje pod Czatadżą na przedpolach stolicy. 3 grudnia 1912 roku na prośbę Turcji doszło do zawieszenia broni. Rokowania pokojowe rozpoczęte w Londynie nie dały żadnego rezultatu, wobec czego 3 lutego 1913 roku wznowiono działania wojenne.

W dalszym ciągu czwórprzymierze odnosiło sukcesy. W marcu 1913 roku Bułgarzy i Serbowie zdobyli Adrianopol, zaś wojska greckie Janinę. Rząd turecki uznając, że dalszy opór nie ma sensu, zwrócił się do sojuszników bałkańskich o rozejm i rozmowy pokojowe.

30 maja 1913 roku w Londynie podpisano traktat pokojowy. Na jego mocy Turcja ustąpiła sprzymierzeńcom bałkańskim ziemie położone na zachód od linii Enez – Midye w Tracji oraz Kretę. Traktat londyński stał się jednak kością niezgody wśród sojuszników. Brak porozumienia i wzajemne pretensje do ziem w Macedonii spowodowały, że w gronie sojuszników bałkańskich zawrzało, co doprowadziło do rozpadu sojuszu i wojny niedawnych sprzymierzeńców.

Niekwestionowany zwycięzca I wojny bałkańskiej – Bułgaria przekonana o swojej sile dążyła po traktacie londyńskim z 30 maja 1913 roku do zdobycia jak największych korzyści terytorialnych. Dotychczasowy sojusznicy: Bułgaria, Serbia, Grecja nie potrafili jednak dojść do porozumienia. Traktat londyński stał się więc kością niezgody wśród sojuszników. Brak porozumienia i wzajemne pretensje do ziem w Macedonii spowodowały, że w gronie sojuszników bałkańskich zawrzało, co doprowadziło do rozpadu sojuszu i wojny niedawnych sprzymierzeńców.

Z 29 na 30 czerwca 1913 roku Bułgarzy zaatakowali Serbię i Grecję. Przeliczyli się jednak z własnymi siłami. Wojska serbskie i greckie stawiły o wiele silniejszy opór niż przypuszczali Bułgarzy. Do wojny włączyła się niespodziewanie Rumunia uderzając na Bułgarię. Zgłaszała ona pretensję do Dobrudży Południowej. Wreszcie korzystając z zamieszania Turcy zajęli Adrianopol. Bułgaria narażona na klęskę poprosiła o pokój. Zawarto go 10 sierpnia 1913 roku w Bukareszcie. Warunki dla Bułgarii były bardzo niekorzystne. Tracili na rzecz Rumunii Silistrę oraz musieli się wyrzec całej spornej strefy w Macedonii. W wyniku dwóch wojen bałkańskich ludność Bułgarii powiększyła się zaledwie o 400 tysięcy mieszkańców, zaś Grecji o 1 mln 600 tysięcy mieszkańców, zaś Serbii – 1 mln 200 tysięcy.

Sukcesy Serbii już w I wojnie bałkańskiej wzbudziły niepokój Austro-Węgier. Serbowie dążyli wyraźnie do uzyskania dostępu do Morza Adriatyckiego. Własny port wzmocniłby gospodarczo i politycznie pozycję Serbów w tej części Europy oraz w stosunku do monarchii naddunajskich. Sprzeciwiała się temu wyraźnie Austria. Poparły ją nie tylko Niemcy, ale również Włochy, które nie chciały szerzenia się wpływów słowiańskich nad Adriatykiem.

Za Serbią stanęła Rosja, co groziło wybuchem konfliktu zbrojnego na szeroką skalę. Ostatecznie państwa Trójprzymierza przeforsowały swój punkt widzenia powołując do życia niezawisłe księstwo Albanii, które zagrodziło Serbom do morza.

II wojna bałkańska po raz kolejny pokazała siłę Serbii. Nie zwróciła się ona ku Adriatykowi, lecz Macedonii. Dla Austro-Węgier był to już wyraźny sygnał, że na południu powstało na tyle silne państwo, mogące zagrozić jej polityce na Bałkanach, tym bardziej, że za Serbią stała Rosja. Dlatego też dyplomacja austriacka próbowała wzmocnić swoje stosunki dyplomatyczne z Rumunią oraz Bułgarią – krajem, który w ostatniej wojnie bałkańskiej został przez Serbów upokorzony.

Wzrost napięcia na Półwyspie Bałkańskim w latach 1912-1913 był jedną z iskier zapalnych wybuchu I wojny światowej. Zamach na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie w 1914 roku, udzielone Austro-Węgrom poparcie Niemców w stosunku do żądań wysuniętych przez Austrię wobec Serbii, otwarły drogę do jak się okazało jednego z największych i najkrwawszych konfliktów zbrojnych na świecie – I wojny światowej w latach 1914-1918.

Artykuł przygotowany w oparciu o następujące opracowania:

Batowski Henryk, Między dwiema wojnami 1919-1939, Kraków 2001;

Czubiński Antoni , Historia Powszechna XX wieku, Poznań 2003;

Pajewski Janusz, Historia Powszechna 1871-1918, wyd. 9, Warszawa 2002.

Fot. Granice państw na Bałkanach w 1912, przed rozpoczęciem wojny, źródło/autor - Hoodinski, za Wikimedia Commons.