Szlak szczurów – Historia zbrodniarza Otto Wächtera

Sięgając po publikację, Philipp Sands ukazuje nam postać wysoko postawionego dygnitarza nazistowskiego, który jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, już w 1934 roku zamieszany był w zamach na kanclerza Austrii – Engelberta Dollfussa, zaś po Anschlussie Austrii zajął stanowisko w nowym rządzie Austrii, a później mianowano go najpierw gubernatorem Krakowa pod niemiecką okupacją, a od 1942 roku gubernatorem Lwowa, który po ataku III Rzeszy na Związek Radziecki znalazł się pod okupacją niemiecką. Na co warto zwrócić uwagę czytając książkę, to fakt, że Otto Wächter podobnie jak wielu innych nazistowskich zbrodniarzy był Austriakiem, co pokazuje, że nie tylko Niemcy aktywnie uczestniczyli w zbrodniach wojennych, lecz spore grono oprawców pochodziło właśnie z ojczyzny Adolfa Hitlera – Austrii.

Ukazując historię Otto Wächtera, autor opisał z jakiej pochodził rodziny, jakie zdobył wykształcenie, a także wnika w związek z Charalottą, późniejszą żoną Wächtera, która do końca stała za nim, pomagając mu w ucieczce, a wcześnie korzystając z „dobrodziejstw” stanowiska, jakie zajmował jej mąż. W miarę, jak poznajemy losy Otto Wächtera, odkrywamy także jego współpracowników i przyjaciół jak: Seyss – Inquart czy Hans Frank. Autor opisując pobyt w Krakowie zwraca uwagę, że już pierwszego dnia urzędowania podpisał rozkaz „Oznakowania Żydów w dystrykcie krakowskim”, był współodpowiedzialny za egzekucję 50 Polaków w Bochni 18 grudnia 1939 roku, którzy mieli zbiorowo odpowiedzieć za atak konspiracyjnej organizacji „Orzeł Biały” na posterunek Policji w Bochni, gdzie zginęło dwóch niemieckich policjantów. Wśród kolejnych decyzji, jakie podpisał Otto Wächter był dekret o utworzeniu 3 marca 1941 roku getta krakowskiego. Opisując wydarzenia w Krakowie, Sands przedstawia żyjących świadków jak Bronisławę Horowitz, znaną jako Niusię – ostatnią żyjącą osobę z grupy ocalonych przez Oskara Schindlera, dla której wspomnienia z dziecięcych lat było traumą, a mimo to zdecydowała się opowiedzieć o losach swojej rodziny i ratunku, który otrzymała z rąk Schindlera. W książce sporo miejsca autor poświęca także stosunkom rodzinnym Wächterów, a zwłaszcza relacji Otto z Charlottą, jego licznych romansów, ale przede wszystkim relacji syna Horsta do ojca, bowiem Horst Wächter do końca bronił dobrego imienia ojca, odrzucając możliwość uznania go za zbrodniarza wojennego, a także szukajął dobrych stron ojca w jego życiu i działalności podczas wojny, w której za wierność Hitlerowi i Himmlerowi został w 1944 roku awansowany do stopnia Gruppenführera SS.

Warto podkreślić, że wraz z kolejnymi klęskami Wehrmachtu zmieniała się również sytuacja Otto Wächtera, który w 1944 roku został zwolniony z obowiązków gubernatora dystryktu Galicja i przeniesiony do Bolzano we Włoszech, a następnie do Austrii, gdzie widziano go po raz ostatni w mundurze SS. Ucieczka 10 maja 1945 roku rozpoczęła w jego życiu nowy okres. Ścigany przez Amerykanów, Brytyjczyków, Sowietów, Polaków oraz Żydów za popełnione zbrodnie zaczął się ukrywać i próbować wydostać się z Europy. W tej części książki dowiadujemy się o osobach, które pomagały Otto Wächterowi w próbach wydostania się z Włoch. Wśród nich byli biskup Alois Hudal, który wiedząc o popełnionych zbrodniach wśród uciekających nazistów, nie wahał się, aby im pomagać. Wśród nich byli tacy zbrodniarze jak: Franz Stangl, komendant obozu w Treblince, Walter Rauff, pomysłodawca przenośnych komór gazowych, Erich Priebke, współodpowiedzialny w zamordowaniu 335 włoskich cywilów w Grotach Ardeatyńskich czy Josef Mengele, czyli „Anioł Śmierci”, eksperymentujący w Auschwitz na dzieciach, które następnie uśmiercał. Wśród innych osób, które pojawiają się na kartach książki, a mających kontakt z Otto Wächterem i próbujących mu pomóc albo zwerbować do pracy w wywiadzie byli agenci CIC - Counter Intelligence Corps, czyli kontrwywiadu Armii Stanów Zjednoczonych w czasie II wojny światowej. Ta amerykańska agencja wywiadowcza odpowiedzialna była za werbowanie niemieckich oficerów i nie tylko do pracy wywiadowczej przeciw Sowietom. W publikacji pojawia się tajemnicza postać jak Karl Hass, uczestnik tajnego projektu „Los Angeles”, skazanego za zbrodnie w Grotach Ardeatyńskich  w 1998 roku, a także Hartman Lauterbacher, który nie tylko pracował dla Amerykanów, ale również współpracował z Aloisem Hudalem. Warto podkreślić, że zarówno przy tych nazwiskach i organizacjach pojawia się kwestia tajemniczej śmierci Otto Wächtera.

Zarówno Philippe Sands, jak i Horst Wächter skrupulatnie śledzą, szukają oraz próbują poznać prawdę o tajemniczej śmierci Otto Wächtera 13 lipca 1949 roku. Czy zmarł z powodu uszkodzenia wątroby, ciężkiej postaci żółtaczki, tyfusu jak pisze Sands na podstawie listów przesyłanych przez Otto Wächtera do żony, a także analizy specjalistów od chorób zakaźnych, czy też Otto Wächter został otruty? Na te pytania, ale również wiele innych jak: kim był Karl Hass, dlaczego kilkakrotnie ekshumowano ciało Otto Wächtera, a także czy w listach do żony Wächter przekazał informację o swoich podejrzeniach oraz próbie zwerbowania przez wywiad, odpowiedzi szukają Philippe Sand i Horst Wächter. Czy je znaleźli...?

Historia Otto Wächtera, jego życie przed wojną, udział w popełnianych zbrodniach w Krakowie, Bochni i Lwowie, a także okres kiedy ukrywał się w Rzymie, ukazuje człowieka, który wykorzystując swoją wiedzę, pozycję oraz znajomości nie wahał się podejmować decyzji, które prowadziły go do celu. Po tym jak upadła III Rzesza Otto Wächtera ogarnął strach, zaczął się ukrywać, a mimo to biskup Hudal dość szybko doniósł wywiadowi amerykańskiemu, że zna miejsce jego pobytu. Nasuwa się więc na usta pytania: dlaczego Amerykanie nie aresztowali Wächtera i osadzili w więzieniu, gdzie powinien czekać na proces o zbrodnie wojenne? Znali przecież jego zbrodnie i mieli dowody na nie. Czy chcieli go wykorzystać do pracy w wywiadzie? Na te pytania autor książki i syn Otto Wächtera również szukają odpowiedzi.

Philippe Sands odwiedza także miejsca, w których bywał Otto Wächter, rozmawia z ludźmi, którzy go znali, sięga po archiwalne dokumenty, zdjęcia, pamiątki rodzinne oraz spisuje relacje świadków. A mimo to na wiele pytań wciąż nie ma jednoznacznych odpowiedzi. Jedno z pytań z pewnością jednak znalazło swoje rozwiązanie. Otto Wächter był zbrodniarzem wojennym odpowiedzialnym za śmierć niewinnych osób. Z tym nigdy nie pogodził się jego syn Horst, a także pozostała część rodziny. Są jednak członkowie rodziny Wächterów, jak wnuczka Magdalena, która uznała winę dziadka. Czy to jednak zamyka sprawę? Zdecydowanie Nie! Zbyt mało mówi się wciąż o zbrodniach niemieckich w Polsce, o udziale w nich Austriaków, ale także o tym, że alianci zachodni – Stany Zjednoczone i Wielka Brytania oraz Związek Radziecki, ukrywali zbrodniarzy wojennych, chcąc ich wykorzystać przeciwko drugiej stronie. Dołączył do nich Watykan, którego wysoko postawieni przedstawiciele wiedzieli o zbrodniach, a mimo to pomagali zbrodniarzom mającym krew na rękach. Przykładem takiej pomocy jest działalność biskupa Aloisa Hudala.

Publikacja Philippa Sandsa z pewnością wiele wnosi na polu poszukiwań prawdy o ucieczkach nazistowskich zbrodniarzy. Historia Otto Wächtera jest tego doskonałym przykładem i dlatego warto ją przeczytać. Dla historyków i znawców II wojny światowej to lektura obowiązkowa.

Philippe Sands jest profesorem prawa w University College London i czynnym adwokatem w Matrix Chambers. Często występuje przed trybunałami międzynarodowymi, uczestniczył w wielu najdonioślejszych sprawach ostatnich lat, dotyczących Augusta Pinocheta, Jugosławii, Rwandy, Iraku, Guantanamo, Czagos czy Rohingjów w Mjanmie. Napisał między innymi Lawless World i Torture Team. Za Powrót do Lwowa otrzymał Baillie Gifford Prize i British Book Awards w kategorii literatura faktu. Szlak szczurów uzyskał status bestsellera „Sunday Times”.

Autor: Philippe Sands;
Tytuł: "Szlak szczurów. Historia ucieczki nazistowskiego oprawcy";
Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego;
Miejsce i rok wydania: Kraków 2022;
Liczba stron: 460 stron;
Cena: 53,91 zł;
Książkę można zakupić na stronie Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie