Powstanie w Auschwitz – recenzja książki

Publikacja „Powstanie w Auschwitz. Bunt żydowskiego Sonnderkomnado” to nie tylko opis jedynego powstania w Auschwitz-Birkenau, ale również sytuacji, jaka panowała w obozie zagłady. Dla autorów ważnym celem jej powstania było także udokumentowanie losów Sonderkommando i poprawienie jego wizerunku, a przede wszystkim odkłamanie, że Żydzi w nim pracujący kolaborowali z Niemcami. Książka izraelskich autorów ukazuje także historykom, że dzieje Sonderkommando i systematycznego masowego mordowania europejskich Żydów są ze sobą związane. Opisane więc wydarzenia, poprzedzające wybuch powstania, jasno pokazują, jak działał obóz zagłady Auschwitz-Birkenau, dlaczego właśnie ten oboz był największą fabryką zagłady europejskich Żydow oraz, jakie decyzje podjemowano w chwili, gdy do Auschwitz zbliżała się Armia Czerwona i Niemcy podjęli decyzję o likwidacji Sonnderkommando. Książka „Powstanie w Auschwitz. Bunt żydowskiego Sonnderkomnado” wydana przez Wydawnictwo Prószyński i S-ka to z pewnością jedna z najważniejszych publikacji ostatnich lat opisująca po raz kolejny tragiczne wydarzenia w Auschwitz-Birkenau.

Autorzy publikacji zanim przeszli do najważniejszej części książki, a więc opisu buntu Sonnderkommando, przedstawiają strukturę Sonnderkommando, zasady działania, nadzoru, ale również powołując się na świadków, ich relację, wspomnienia i pamiętniki przybliżają cały proces zagłady europejskich Żydów, jaki miał miejsce od przełomu 1941/1942 roku do początków 1945 roku. W książce izraelscy pisarze podają niejednokrotnie szczegółowe informacje, jak między innymi, że prawie miesiąc po konferencji w Wannsee, gdzie 20 stycznia 1942 roku rozmawiano o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, 15 lutego 1942 roku na polecenie Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy do obozu koncentracyjnego Auschwitz deportowano żydowskie rodziny z Bytomia na Górnym Śląsku i zamordowano je w komorach gazowych. Ponadto autorzy wskazują na cele polityki eksterminacji Żydów, w której dużą rolę odegrała również grabież ich mienia, wskazują, jak Niemcy podchodzili do roli Żydów pracujących w Sonnderkommando, którzy jako świadkowie niemieckich zbrodni byli przeznaczeni do likwidacji oraz, że mimo iż w 1944 roku wojna dla Niemcow była przegrana, do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau przyjeżdżały masowo transporty węgierskich Żydów mordowanych w komorach gazowych.

Gideon Greif oraz Itamar Levin sporo miejsca w książce poświęcają również ruchowi oporu w Auschwitz, jego strukturze, opisują przywódców, podział zadań, ale także wskazują na konkretne nazwiska jak m.in... Józef Cyrankiewicz, późniejszy premier Polski, czy Hermana Langbeina, późniejszego współzałożyciela i pierwszego sekretarza generalnego Międzynarodowego Komitetu Oświęcimskiego. Dzięki relacjom świadków poznamy opinie o przywódcach ruchu oporu, które nie zawsze są dla nas wygodne, wskazują, że nie wszyscy popierali przygotowania do buntu, a wręcz próbowali za wszelką cenę powstrzymać Żydów z Sonnderkommando przed jego rozpoczęciem. Dla tych Żydow będących członkami Sonnderkommando walka była jedynym wyjściem, aby spróbować ucieczki, bowiem jako świadkowie nieludzkich morderstw dokonywanych przez Niemców w Auschwitz-Birkenau wiedzieli, że ich czas jest policzony.

Zdając sobie sprawę, że mogą nie dożyć wyzwolenia obozu przez zbliżającą się Armią Czerwoną wbrew wszyskim Żydzi z Sonnderkommando podjęli decyzję o powstaniu. To była ostatnia rzecz, jakiej mogli się spodziewać esesmani, a mimo to doszło do niego w dzień szabatu, pierwszego miesiąca żydowskiego kalendarza, tiszri. 7 października 1944 roku. Essesmani podejrzewali coś, ale nie sądzili, że Żydzi uważani za podludzi – bezwartościowe istoty, pozbawione uczuć i woli, które bez sprzeciwu wykonają każdy rozkaz mogą podnieść bunt. W końcu przecież pracujący w Sonnderkommando Żydzi spełniali straszną, odrażającą „pracę” już od miesięcy, a nawet lat. „Pracowali” w miejscu, w którym ich bracia znajdowali śmierć. Czasem okłamywali ofiary, kiedy te pytały, co stanie się z nimi za kilka minut, albo udawali, że nie słyszą ich pytań. Widzieli nagie kobiety i mężczyzn, wlekli ich zwłoki, wyrywali im złote zęby, zwłokom kobiet obcinali włosy, palili ciała i mielili ich kości. Mimo tych wszystkich przerażających wydarzeń, w których uczestniczyli nie załamali się i byli zdolni zaplanować i podnieść bunt przeciwko swoim oprawcom w czarnych mundurach...

Autorzy: Gideon Greif oraz Itamar Levin;
Tytuł: „Powstanie w Auschwitz. Bunt żydowskiego Sonnderkomnado”;
Wydawca: Wydawnictwo Prószyński i S-ka;
Miejsce i rok wydania: Warszawa 2023;
Liczba stron: 424;
Cena: 59 zł;
Książkę można zakupić w Wydawnictwie Prószyński i S-ka