Nastawnia bramowa „Bt” w Bytomiu wpisana do rejestru zabytków

Modernizacja linii kolejowej ale z poszanowaniem historii i walorów architektonicznych obiektów

Sprawa nastawni bramowej od początku planowej modernizacji budzi zainteresowanie większości mieszkańców Bytomia. Obiekt, ze względu na okres, w którym powstał – lata 30. XX wieku, kiedy Bytom był jeszcze w granicach Niemiec, a także charakterystyczny kształt – ma wartość historyczną. Zgodnie z planami modernizacyjnymi linii kolejowej nr 131 obiekt miał zostać wyburzony, jednak z wnioskami o jej wpisanie do wojewódzkiego rejestru zabytków wystąpili bytomscy społecznicy ze Stowarzyszenia „Miasto dla Mieszkańców” i Stowarzyszenia na Rzecz Zabytków Fortyfikacji „Pro Fortalicium”. W czerwcu br. podczas spotkania przedstawicieli miasta, spółki PKP PLK, Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz bytomskich społeczników rozmawiano o przyszłości nastawni bramowej. Ze strony władz miasta padła wówczas oferta pomocy w jej uratowaniu.

Miasto zaproponowało teren, na który właściciel będzie mógł przenieść nastawnię – na obszar, gdzie funkcjonuje Górnośląska Kolej Wąskotorowa, po to, aby obiekt ten mógł nie tylko przetrwać, ale by była możliwość jego zwiedzania. Wciąż otwarta jest również możliwość jej pozostawienia w obecnej lokalizacji, jednak wówczas konieczne będzie uzyskanie przez inwestora - PKP PLK zgody na odstępstwo od standardów i parametrów technicznych modernizacji linii kolejowej nr 131. Ostateczna decyzja, co stanie się z nastawnią zależy teraz od właściciela nastawni - Polskich Kolei Państwowych, który musi uwzględnić fakt, że nastawnia została właśnie wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Warto dodać, że miasto cały czas jest również w kontakcie z PKP PLK w sprawie modernizacji hali peronowej dworca PKP. Budynek z lat trzydziestych XX wieku przedstawia nie tylko wartość historyczną, ale również architektoniczną i znajduje się w Gminnej Ewidencji Zabytków.

Ważna dla kolei i miasta inwestycja

Modernizacja linii kolejowej nr 131 Chorzów Batory - Bytom - Nakło Śląskie przewiduje roboty torowe na odcinku linii kolejowej przebiegającej przez Bytom, ale także remont stacji Bytom, Bytom Karb i Bytom Północny. Ponadto wymieniona będzie sieć trakcyjna, przebudowane zostaną rozjazdy, wyremontowane i zbudowane na nowo wiadukty kolejowe, a także urządzenia sterowania ruchem. Warto podkreślić, że zaplanowano również zmianę układu torowego stacji w Bytomiu, modernizację peronów, remont wiaduktu w ciągu ul. Zabrzańskiej, a także remont hali nad peronami. Modernizacja obejmie także przesunięcie stacji Bytom - Północny o około 500 metrów na północ w kierunku ul. Strzelców Bytomskich, tak by pasażerowie mieli łatwiejszy dostęp do komunikacji miejskiej w dzielnicy Stroszek. Warto dodać, że na peronach pojawią się nowe wiaty, ławki, stojaki na rowery, a także tablice informacyjne.

Historyczna nastawnia bramowa „Bt”

Nastawnia bramowa „Bt” została zaprojektowana i wzniesiona w 1935 roku, a więc w okresie kiedy Bytom był w granicach III Rzeszy. Budynek zaprojektowano w charakterystyczny, modernistyczny kształt w stylu „streamline”, który popularny był w latach 30. XX wieku. Obiekt posiada formę dwubryłową - niższa, jednokondygnacyjna część mieści dziś pomieszczenia warsztatowo-techniczne, zaś wyższa, nadwieszona nad torami kolejowymi i wsparta na stalowym filarze, przeznaczona jest na pomieszczenie tzw. nastawnicowni, w której znajdują się pulpity nastawcze do sterowania ruchem kolejowym.

Obie części budynku łączy czterokondygnacyjna klatka schodowa w murowanej bryle. Warto dodać, że na wschodniej elewacji klatki schodowej umieszczono zegar o kwadratowej tarczy. W toku eksploatacji, najprawdopodobnie w latach 70-tych XX wieku dokonano przebudowy obietku. Zmieniono pierwotny podział i wielkość okien, przebudowano dachy części wyższej, zlikwidowano okap nad oknami oraz otynkowano stalowe ściany pomieszczenia nastawnicowni.

Nastawnia bramowa "Bt" w Bytomiu wpisana do rejestru zabytków - fot. Grzegorz Goik

Bytom jako ważna stacja na mapie kolejowej III Rzeszy

W latach trzydziestych XX wieku w Bytomiu powstał nie tylko reprezentacyjny budynek dworca kolejowego w stylu modernizmu, ale również hala peronowa. Towarzyszyły temu obiekty infrastruktury kolejowej, jak powstała w 1935 roku nastawnia w stylu modernistycznym "streamline", a ich powstanie wynikało z ówczesnego położenia Bytomia, jako miasta leżącego przy granicy niemiecko-polskiej. Rozbudowany został także system ramp i magazynów oraz zaplecza technicznego do obsługi taboru. Ponadto stacja w Bytomiu obsługiwała także bocznice zakładowe, w tym do kopalń węgla kamiennego Hohenzollerngrube (KWK "Szombierki") i Heinitzgrube (KWK "Rozbark"). Z Bytomia odchodził pod koniec lat trzydziestych XX wieku jeden z najszybszych pociągów na świecie "Latający Ślązak" łączący Bytom z Wrocławiem i Berlinem, jak również w tym mieście była największa liczba kolejowych przejść granicznych. Bytom zajmował wówczas bardzo ważne miejsce na politycznej mapie III Rzeszy, jak również był znaczącym węzłem kolejowym, który znajdował się w sercu Górnego Śląska, tuż przy granicy III Rzeszy z II Rzeczpospolitą.