HISTORIA - KARTKA Z KALENDARZA - 20 PAŹDZIERNIKA

20 października 1655 roku w Kiejdanach Janusz Radziwiłł zerwał unię Litwy z Koroną, oddając się tym samym pod protekcję króla Szwecji Karola X Gustawa.

Rzeczpospolita Obojga Narodów w połowie XVII wieku przeżywała głęboki kryzys. Trwające od 1648 roku powstanie Bohdana Chmielnickiego spustoszyło ogromne połacie kraju, z kolei w 1654 roku doszło do wojny z Moskwą, która doprowadziła do zajęcia  praktycznie całego wschodniego kraju, zaś w 1655 roku przeciwko Polsce ruszyła jedna z największych ówczesnych potęg – Szwecja.

Wobec kryzysu w Polsce i trwających wojen Janusz Radziwiłł zdecydował oddać Litwę pod protekcję Karola X Gustawa, czego efektem było podpisanie układu w Kiejdanach 20 października 1655 roku. Wielkie Księstwo Litewskie zostało poddane Szwecji, a Karol X został uznany za Wielkiego Księcia Litewskiego, obiecując wyzwolić ziemie litewskie spod okupacji rosyjskiej. Układ poza Januszem Radziwiłłem podpisali między innymi: biskup żmudzki Piotr Parczewski, hetman polny Wincenty Gosiewski, kasztelan żmudzki Eustachy Kierdej czy wojewoda wendeński Mikołaj Korff, a także ponad 1100 przedstawicieli szlachty, duchowieństwa i wojsk litewskich.

Do dzisiaj układ w Kiejdanach jest z jednej strony uważany za zdradę Radziwiłła wobec króla Jana Kazimierza Wazy, zaś z drugiej za nieudolną próbę ratowania Rzeczypospolitej. Układ w Kiejdanach bardzo szybko pozostał niewykonany, bowiem do Polski powrócił Jan Kazimierz, zaś w kraju wzrastał z każdym tygodniem opór wobec Szwedów. Dwa miesiące po zawarciu układu 31 grudnia 1655 roku zmarł Janusz Radziwiłł.

Warto dodać, że Janusz Radziwiłł widział jedyny ratunek dla Litwy w zerwaniu unii z Polską, dlatego też po jego śmierci Bogusław Radziwiłł kontynuował dzieło Janusza podpisując 6 grudnia 1656 roku na zamku w Radnot traktat, na mocy którego król szwedzki Karol X Gustaw miał przyłączyć do swojego królestwa: Inflanty, Kurlandię, Prusy Królewskie, Kujawy, północne Mazowsze oraz Żmudź, Bohdan Chmielnicki – przywódca kozackiego miał otrzymać Ukrainę, z kolei Bogusław Radziwiłł uzyskać województwo nowogrodzkie, zaś teren Wielkopolski, Warmii, województwa sieradzkiego i łęczyckiego oraz ziemi wieluńskiej miały stać się łupem wielkiego elektora Fryderyka Wilhelma.

Zdjęcie: Portret Janusz Radziwiłł (1612–1655), autor: Daniel Schultz 1615-1683, data wykonania obrazu około 1652 – 1654, zbiór: Narodowe Muzeum Sztuki Republiki Białorusi, za Wikimedia Commons, domena publiczna.