Wydarzenie to zmieniło bieg I wojny światowej, która od 1914 roku trwała w Europie i zbierała krwawe żniwo na wielu frontach. 16 stycznia 1917 roku Niemcy wysłały telegram do Meksyku z propozycją sojuszu przeciwko Stanom Zjednoczonym. Nikt wówczas w Berlinie nie spodziewał się, że depesza ta spowoduje katastrofalne dla Niemców skutki – przystąpienie USA do wojny po stronie aliantów.
Sprawa telegramu niemieckiego sekretarza stanu Arthura Zimmermanna, której skutkiem było wypowiedzenie przez Stany Zjednoczone wojny Niemcom, wiąże się z osobą Alexandra Czeka, uzdolnionego inżyniera radiowego, który wraz z wybuchem I wojny światowej rozpoczął pracę dla niemieckiej stacji kryptograficznej, wykorzystując księgę kodową niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych – Schlüsselbuch. W 1915 roku osobą Alexandra Czeka zainteresował się brytyjski wywiad oraz belgijski ruch oporu, który przekonał go do skopiowania książki kodowej i przekazania jej wywiadowi brytyjskiemu. To umożliwiło Anglikom na odszyfrowanie wszystkich radiodepeszy, jakie wysyłała niemiecka służba dyplomatyczna.
Cesarskie Niemcy na początku 1917 ogłosiły decyzję o nieograniczonej wojnie podwodnej, której ofiarami miały być również statki neutralne, w tym okręty Stanów Zjednoczonych, które do tej pory nie angażowały się w europejski konflikt. Cesarska służba dyplomatyczna w Niemczech zdawała sobie sprawę, że może to sprowokować USA do wypowiedzenia Niemcom wojny. Stosunki niemiecko-amerykańskie i tak były już wówczas dość napięte, a przyczyniło się do tego nie tylko zatopienie liniowca „Lusitania”, na pokładzie które zginęli Amerykanie, ale również udzielana przez rząd amerykański pomoc materialna dla krajów Ententy. Niemcy nie chcąc dopuścić do sytuacji, w której Ameryka zawarłaby sojusz z Anglią i Francją, /w efekcie czego wysłałaby swoje wojska do Europy/, zdecydowali się odwrócić uwagę Stanów Zjednoczonych od frontów europejskich, kierując ją na Meksyk.
Niemieccy dyplomaci chcąc wykorzystać fakt, że Meksyk podczas wojny w latach 1846-1848 utracił większą część swojego terytorium – Teksas, Nowy Meksyk i Arizonę, liczyli na to, że zdołają przekonać rząd meksykański do wystąpienia przeciwko Stanom Zjednoczonym, w zamian za pomoc finansową i poparcie dla odzyskania utraconych w 1848 roku terenów. 16 stycznia 1917 roku sekretarz stanu w Urzędzie Spraw Zagranicznych Rzeszy Niemieckiej Artur Zimmerman wysłał do posła niemieckiego w Meksyku – Heinricha von Eckerta telegram, w którym nie tylko oferował Meksykowi pomoc finansową, poparcie dla odzyskania utraconych terenów, ale również liczył na pomoc prezydenta Meksyku w mediacji z rządem Japonii, celem zawarcia sojuszu niemiecko-meksykańsko-japońskiego wymierzonego przeciwko Stanom Zjednoczonym. Treść telegramu nie tylko odczytał niemiecki poseł w Meksyku, ale również wywiad brytyjski. Anglicy posiadali bowiem książkę kodów niemieckich, ale kontrolowali również podmorski kabel łączący Europę z Ameryką /niemiecki kabel łączący Rzeszę ze Stanami Zjednoczonymi został przecięty przez Anglików/. W tej sytuacji niemieccy dyplomaci musieli korzystać z łączności telegraficznej za pośrednictwem amerykańskim lub brytyjskim, co wówczas miało dla Niemiec katastrofalne skutki. Telegram najpierw trafił drogą radiową do niemieckiego ambasadora w Waszyngtonie hrabiego Bernstorffa, zaś następnie miał zostać przekazany von Eckertowi.
Mimo zaszyfrowania depeszy, została ona już częściowo, 17 stycznia odszyfrowana przez specjalistów z dziedziny łamania kodów w Wielkiej Brytanii. Brzmiała ona następująco:
Do ambasadora Cesarskich Niemiec w Waszyngtonie, hrabiego Bernstorffa
W. 158, 16 stycznia 1917
Do ambasadora Cesarskich Niemiec w Meksyku, von Eckardta
Ściśle tajne; wyłącznie do wiadomości Jego Ekscelencji oraz dla doręczenia cesarskiemu ministrowi pełnomocnemu w Meksyku bezpieczną drogą przekazu. Zamierzamy rozpocząć 1 lutego nieograniczoną wojnę okrętami podwodnymi. Będziemy się starali pomimo tego utrzymać Stany Zjednoczone Ameryki neutralne /?/… Na wypadek, gdyby to się nie powiodło składamy Meksykowi propozycję sojuszu na następujących zasadach: (wspólne) prowadzenie wojny, (wspólne) zawarcie pokoju. Jego Ekscelencja zechce w ścisłej dyskrecji na razie poinformować prezydenta /Meksyku/, w najgłębszej tajemnicy, gdy tylko wybuch wojny ze Stanami Zjednoczonymi będzie pewny i jednocześnie zostać pośrednikiem między nami a Japonią… Armia okrętów podwodnych daje nadzieję na to, że w kilka miesięcy Anglia będzie zmuszona do zawarcia pokoju. Za potwierdzeniem odbioru.
Zimmermann
Odszyfrowanie depeszy Artura Zimmermanna było jednym z największych sukcesów Brytyjczyków. Z drugiej strony uderza ogromna nieostrożność sekretarza niemieckiego Urzędu Spraw Zagranicznych Rzeszy Niemieckiej. Mimo to Brytyjczycy nie ujawnili od razu treści telegramu. Rząd brytyjski czekał na odpowiedni moment, gdyż zdawano sobie sprawę, że prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson, jak również większość społeczeństwa amerykańskiego nie chciała wojny. Sytuacja zmieniła się jednak po 1 lutego 1917 roku. Niemcy rozpoczęły wówczas nieograniczoną wojnę podwodną, wymierzoną we wszystkie okręty, zarówno wojskowe, jak również cywilne. Amerykanie poinformowani 31 stycznia o rozpoczęciu przez Niemcy nieograniczonej wojny podwodnej, już po kilku dniach od jej rozpoczęcia odczuli jej skutki. Amerykańskie okręty i statki w obawie przed zatopieniem zaprzestały wypływać z portów, co skutkowało gromadzeniem się ogromnej ilości materiałów przeznaczonych na eksport w portach. Jeśli sytuacja utrzymywałaby się dłużej mogłoby to oznaczać poważne skutki gospodarcze, tym bardziej, że odbiorcą 3/5 eksportu amerykańskiego były kraje europejskie. Głównie skutki nieograniczonej wojny podwodnej odczuli plantatorzy bawełny, których zbiory zamiast trafić na rynek europejski, do Francji i Wielkiej Brytanii, zaczęły zalegać w magazynach. Taka sytuacja spowodowała, że w Stanach Zjednoczonych zaczęto coraz bardziej zastanawiać się nad porzuceniem neutralności wobec europejskiego konfliktu.
Na ten moment czekali Brytyjczycy, którzy 24 lutego 1917 roku przekazali rządowi amerykańskiemu i prezydentowi Wilsonowi treść telegramu Zimmermanna. Jego treść zszokowała prezydenta USA. Dla amerykańskich polityków i społeczeństwa była to nie tylko ingerencja w wewnętrzne sprawy krajów Ameryki Północnej, ale przede wszystkim oburzyła wszystkich propozycja poparcia Niemiec dla Meksyku w sprawie odebrania utraconych przez niego terytoriów w połowie XIX wieku. Na odpowiedź Stanów Zjednoczonych, Niemcy i jego sojusznicy nie musieli zbyt długo czekać. Już 26 lutego Kongres pod naciskiem Białego Domu rozpoczął prace nad ustawami zezwalającymi na uzbrojenie statków i podjęcie wszelkich środków potrzebnych do ochrony obywateli amerykańskich i ich własności na wszystkich morzach. Faktycznie oznaczało to zbrojną neutralność Stanów Zjednoczonych, które były już o krok od przystąpienia do wojny.
1 marca 1917 roku telegram Zimmermanna opublikowano w amerykańskiej prasie. Oburzenie społeczeństwa USA było olbrzymie, nawet pacyfiści opowiedzieli się w większości za wojną z Niemcami. Wrzenie podsycały udane ataki niemieckich łodzi podwodnych na cywilne statki amerykańskie. 12 marca niemiecki okręt zatopił amerykański statek „Algonquin”, płynący z ładunkiem żywności z Nowego Jorku do Londynu. 19 marca kolejne trzy okręty amerykańskie padły ofiarą niemieckich U-Bootów. Już 2 kwietnia, pod wpływem antyniemieckich nastrojów w społeczeństwie amerykańskim, Wilson w Kongresie zaapelował o przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny. Senat 82 głosami przeciwko 6 podjął uchwałę upoważniającą prezydenta Wilsona do wypowiedzenia wojny Niemcom. 6 kwietnia w Izbie Reprezentantów większością 373 głosów przeciwko 50 podjęto identyczną uchwałę. Wilson nie czekając na dalszy rozwój wypadków, 6 kwietnia wypowiedział wojnę Niemcom.
Przystąpienie Stanów Zjednoczonych zmieniło oblicze I wojny światowej. Do Europy nie tylko przybyli żołnierze amerykańscy /w lipcu 1918 roku liczba żołnierzy amerykańskich we Francji przekroczyła 2 miliony/, ale Francja i Wielka Brytania otrzymały pomoc potężnej gospodarki Stanów Zjednoczonych. Gigantyczny przemysł amerykański przestawiony na potrzeby wojny miał decydujący wpływ na losy konfliktu w Europie, który półtora roku po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny zakończył się klęską Państw Centralnych – Niemiec i Austro-Węgier oraz ich sojuszników.
Tym samym nieudolna zagrywka dyplomatyczna Artura Zimmermana – próba wciągnięcia Meksyku do wojny, a także ingerencja w sprawy Ameryki, doprowadziły do zerwania przez Stany Zjednoczone z izolacjonizmem. Ponadto rozpoczęcie nieograniczonej wojny morskiej, mającej ogromny wpływ na gospodarkę Stanów Zjednoczonych oraz ataki na amerykańskie okręty, w których nie brakowało ofiar, sprowokowały Amerykę do wojny. Niemieccy dyplomaci, podejmując fatalne i nieprzemyślane decyzje, dotyczące przekazania treści propozycji sojuszu dla prezydenta Meksyku, ściągnęli na siebie militarną klęskę, której owocem był najpierw rozejm w Compiegne z 11 listopada 1918 roku, a następnie Traktat Wersalski z 1919 roku. Upokorzył on Niemcy, a także jego sojuszników, z których już jednego – Austro-Węgier – nie było na mapie Europy.
Wskazówki bibliograficzne:
Batowski Henryk, Między dwiema wojnami 1919-1939, Kraków 2001;
Batowski Henryk, Rozpad Austro-Węgier 1914-1918, Wrocław 1968;
Czubiński Antoni , Historia Powszechna XX wieku, Poznań 2003;
Horstenau von Gleise Edmund , Upadek Austro-Węgier, Oświęcim 2016;
Jones A. Maldwyn, Historia USA, Gdynia 2016;
Krasuski Jerzy, Historia Rzeszy Niemieckiej 1871-1945, Poznań 1986;
Krasuski Jerzy, Historia Niemiec, Zakład Narodowy im. Ossolińskich 2008;
Matthews Peter, Wojna w eterze 1914 – 1945. Wywiad i kontrwywiad wojskowy, Warszawa 2015;
Pajewski Janusz, Historia Powszechna 1871-1918, wyd. 9, Warszawa 2002;
Pajewski Janusz, Pierwsza wojna światowa 1914-1918, Warszawa 2005;
Simms Brendan, Taniec mocarstw. Walka o dominację w Europie od XV do XXI wieku, Poznań 2015.
Zdjęcie nr 1: Telegram Zimmermanna w postaci zaszyfrowanej – źródło w zbiorach National Archives and Records Administration, za Wikimedia Commons, domena publiczna.
Zdjęcie nr 2: Minister spraw zagranicznych Cesarstwa Niemieckiego Artur Zimmermann, autor: PD, za Wikimedia Commons, domena publiczna.