„Wielką politykę siedmiogrodzką, politykę wyzwolenia i zjednoczenia Węgier prowadził nadal Batory osobiście. Korona polska była oparciem dla tych wielkich planów. Ale przedwczesna śmierć króla nie pozwoliła na ich zrealizowanie” – to cytat pochodzący z Historii Węgier Wacława Felczaka. Czy pod słowem „wielkich planów” kryje się tylko wyłącznie kwestia węgierska? A może coś więcej? Jak wyglądałaby Europa Środkowo-Wschodnia i pozycja w niej Polski po odsunięciu zagrożenia tureckiego i wpływów Habsburgów gdyby Stefan Batory zrealizował swe wielkie plany i marzenia?
Księstwo Siedmiogrodzkie, które powstałe w 1571 roku po układzie w Spirze, od końca XVI wieku stało się głównym ośrodkiem węgierskiego życia narodowego, tam gromadziły się siły zdolne do podjęcia walki o niepodległość Węgier i stamtąd wychodziła myśl politycznego zjednoczenia. Po okresie wielkich i niszczących wojen w XVI wieku, Księstwo Siedmiogrodzkie było jednak zacofane gospodarczo, a ponadto w wyniku działań wojennych znacząco spadła liczba ludności zamieszkującej Siedmiogród. Jednakże sytuacja polityczna Księstwa Siedmiogrodzkiego w końcu XVI wieku wyglądała z goła inaczej. Prestiż Księstwa podniosła elekcja Stefana Batorego na króla Polski w 1576 roku. Sam cesarz Maksymilian musiał się pogodzić z niezależnością księstwa, jak i unią personalną Polski z Księstwem Siedmiogrodu.
Cesarz Maksymilian już wcześniej, jeszcze przed elekcją Batorego na króla Polski, próbując ingerować w wewnętrzne sprawy Siedmiogrodu, wykorzystywał fakt, że Batory posiadał wrogów między innymi w osobie Kacpra Bekiesa. Tym samym Habsburgowie próbowali nie tylko osłabić pozycje Batorego w Siedmiogrodzie, ale uniezależnić księstwo od siebie. Ta próba Maksymilianowi się nie udała. Bekies w bitwie pod Kereloszentpal został rozbity przez wojska Batorego, który tym samym nie tylko zlikwidował niebezpieczną intrygę Habsburgów, ale obronił również niezależność Siedmiogrodu. W rok po triumfie nad Bekiesem, Stefan Batory w 1576 roku został wybranym na elekcyjnego króla Polski, podnosząc swój prestiż, jak również pozycję Siedmiogrodu w Europie Środkowo-Wschodniej. Siedmiogród połączony z Polską unią personalną w osobie Batorego stanowił niebezpieczny dla Habsburgów człon, z którym należało się liczyć, tym bardziej, że Batory opierając się na koronie polskiej, dążył do zjednoczenia Węgier i uniezależnienia ich od Habsburgów i Turcji. Plany te z pewnością pokrzyżowała przedwczesna śmierć króla w 1586, która była początkiem upadku księstwa, będącego wówczas liczącą się siłą w Europie Środkowo-Wschodniej.
Czy wówczas po koronacji Batorego na króla Polski, cesarz Maksymilian, a później jego następca Rudolf II mogli się obawiać nowego władcy Polski? Zdecydowanie tak! To właśnie Habsburgowie posiadali tytuł Króla Węgier, próbując w drodze intryg nie tylko usunąć Batorego, ale podporządkować sobie Siedmiogród. Koronacja Batorego na króla Polski musiała wpłynął na politykę Habsburgów wobec Polski, jak i Siedmiogrodu. Niepokojąco na osobę króla polskiego spoglądała również Turcja, która w czasie elekcji popierała Batorego w staraniach o koronę Polski. Sukcesy Batorego w wojnie z Moskwą oraz wysunięta przez papieża Grzegorza XIII propozycja utworzenia nowej Ligi Świętej przeciw Turcji mogła okazać się dla sułtana poważnym zagrożeniem. Batory do końca życia prowadził tajne rozmowy w tej sprawie, bowiem łączył możliwość przystąpienia do Ligi Świętej przede wszystkim z wyzwoleniem własnej ojczyzny – Węgier. Gdyby plany wojny z Turcją się powiodły, a konflikt zakończył się jego zwycięstwem, sytuacja w Europie Środkowo-Wschodniej i nie tylko uległaby diametralnym zmianom. Przede wszystkich Batory miałby realną szansę na zjednoczenie wszystkich ziem węgierskich po swoim berłem. Dla Habsburgów byłby to wyraźny sygnał, że pod ich bokiem urósł im potężny rywal, którego celem będzie odebranie im tytułu Króla Węgier. Ponadto wzrosłaby znacząco pozycja Polski będącego państwem, którego władca przyczynił się do odsunięcia zagrożenia i wpływów tureckich w Europie. Z kolei dla samej Turcji przegrana oznaczałaby praktycznie kres ich polityki, mającej na celu dominację w tej części Europy.
Niewątpliwie w razie powodzenia planów Batorego historia zmieniłaby swój bieg na dziesiątki lat, niestety dla Polski i Węgier Stefan Batory zmarł przedwcześnie, 12 grudnia 1586 roku w Grodnie, trapiony długoletnią chorobą, którą prawdopodobnie była uremia. Oczywiście pojawiły się pogłoski, jakoby Batory miał zostać otruty, jednak jaka nie byłaby przyczyna śmierci króla polskiego, data 1586 roku zakończyła marzenia Węgrów o niepodległości, jak również wielkie plany księcia Siedmiogrodu i króla Polski, które mogły zapisać jego imię w panteonie największych władców Europy.
Artykuł przygotowany w oparciu o następujące opracowania:
Besala Jerzy, Stefan Batory, Poznań 2010;
Felczak Wacław, Historia Węgier, Wrocław 1966;
Kienzler Iwona, Mroczne karty historii Polski, Warszawa 2013;
Leśniewski Sławomir, Jan Zamoyski. Hetman i polityk, Warszawa 2008;
Markiewicz Mariusz, Historia Polski 1492-1795 wyd. 2, Kraków 2002;
Reychman Jan, Historia Turcji, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1979;
Wereszycki Henryk, Historia Austrii, Warszawa 1972;
Wisner Henryk, Zygmunt III Waza, Ossolineum 2006.
Wójcik Zbigniew, Historia Powszechna XVI-XVII wieku, Warszawa 2002.