30 czerwca 1587 roku w podwarszawskiej Woli rozpoczęła się wolna elekcja, w wyniku której nowym królem Polski został Zygmunt III Waza. Została ona zwołana na ten dzień po śmierci króla Stefana Batorego 12 grudnia 1586 roku.
Zygmunt III Waza był jednym z najdłużej panujących władców w dziejach Polski, od 1587 do 1632 roku. Za jego rządów wojska polskie opanowały Moskwę, a terytorium Rzeczypospolitej powiększono o ziemię smoleńską, czernichowską i siewierską, dzięki czemu Polska osiągnęła obszar 990 tys. km², co stanowiło największą powierzchnię, jaką nasze państwo miało w swej historii.
Walka o koronę polską rozstrzygnęła się na polu bitewnym pod Byczyną 24 stycznia 1588 roku. Wówczas wojska hetmana Jana Zamojskiego pokonały armię Maksymiliana III Habsburga, który zrzekł się na mocy traktatu będzińsko-bytomskiego /9 marca 1589 roku/ korony polskiej. Podpisanie traktatu bytomsko – będzińskiego było pokłosiem wydarzeń, jakie rozgrywały się w Polsce po śmierci króla Stefana Batorego w 1586 roku. Kandydatami do tronu polskiego byli syn króla Szwecji – Zygmunt III Waza oraz arcyksiążę Maksymilian III Habsburg. W wyniku konfliktu między szlachtą, oboje zostali obwołani przez swoich stronników na króla Polski, czego efektem było wojna, zakończona wielkim zwycięstwem hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego nad armią arcyksięcia Maksymiliana pod Byczyną. Zwycięstwo hetmana Zamoyskiego, stronnika Zygmunta III Wazy, było tym większe, że do niewoli dostał się Maksymilian, co oznaczało praktycznie koniec wojny o polską koronę.
Zygmunt III Waza został również 19 lutego 1594 roku koronowany na król Szwecji. Jednocześnie Zygmunt III Waza był królem Polski i Wielkim Księciem Litewskim, co oznaczało, że jeden monarcha panował w trzech krajach, które należały na przełomie XVI i XVII wieku do ówczesnych potęg militarnych. Unia Rzeczypospolitej ze Szwecją miała jednak bardzo kruche podstawy. Zygmunt III Waza był zagorzałym katolikiem, co nie zjednywało mu poddanych w luterańskiej Szwecji, gdzie coraz większą popularność zyskiwał książę Karol Sudermański. To on doprowadził w 1598 roku do odebrania władzy Zygmuntowi III Wazie, który podjął interwencję w obronie korony szwedzkiej, jednak poniósł klęskę pod Linköping, co zmusiło króla polskiego do ucieczki.
W 1599 Zygmunt III Waza został zdetronizowany w Szwecji, a rządy objął Karol Sudermański, który w 1604 roku wybrany został na króla Szwecji jako Karol IX. Zygmunt III Waza nigdy nie uznał tej decyzji i do końca życia uważał się za prawowitego władcę Szwecji. Ta decyzja miała również wpływ na stosunki polsko-szwedzkie, bowiem przez cały okres panowania Zygmunta III Wazy w Polsce, nasz kraj toczył nieustanne wojny z północnym sąsiadem.
Warto dodać, że za panowania Zygmunta III Wazy doszło do polskiej interwencji w Rosji. Śmierć w 1598 roku ostatniego cara Rosji z dynastii Rurykowiczów – syna Iwana IV Groźnego, spowodowała walki o tron. Do walki tej włączyła się Rzeczpospolita Obojga Narodów, która poparła rzekomego syna Iwana Groźnego – zwanego Dymitrem Samozwańcem. Po otrzymaniu poparcia w Polsce wkroczył do Moskwy w 1605 roku i koronował się na cara. Został jednak obalony, co pogrążyło Rosję w chaosie, który wykorzystała Polska.
W 1609 roku Zygmunt III Waza wykorzystując sytuację rozpoczął wojnę. Polacy oblegli Smoleńsk, a 4 lipca 1610 roku hetman Stanisław Żółkiewski rozbił siły moskiewskie Dymitra Szujskiego pod Kłuszynem, co otwarło Polakom drogę do Moskwy. Zawarty rozejm z bojarami rosyjskimi zawierał klauzulę, że carem miał zostać syn Zygmunta III Wazy – Władysław Waza.
Na porozumienia nie przystał Zygmunt III Waza, który nie zgadzał się, aby syn przeszedł na prawosławie, co doprowadził do dalszego konfliktu Polaków z bojarami. W jego wyniku carem wybrano Michała Romanowa, a polski garnizon w Moskwie skapitulował. Wojna ostatecznie trwała do 1618 roku, kiedy to 11 grudnia 1618 roku został zawarty rozejm na 14,5 roku. W jego efekcie Polska uzyskała ziemię siewierską, smoleńską i czernihowską, a jej powierzchnia osiągnęła 990 tys. km2, co stanowiło największą powierzchnię, jaką Rzeczpospolita miała w historii.
W rozejmie w Dywilinie pominięto sprawę zrzeczenia się tytułu cara przez Władysława. Ziemie nabyte w 1618 roku Polska utraciła w 1667 na podstawie rozejmu w Andruszowie.
Zdjęcia:
Portret miniaturowy króla Zygmunta III Wazy według Marcina Kobera, data powstania: 1591 rok, źródło/zbiór: Zamek Królewski na Wawelu, za Wikimedia Commons, domena publiczna;
Kolumna Zygmunta III Wazy w Warszawie, autor: Tomasz Sanecki;
Król Polski i Wielki Książę Litewski Zygmunt III Waza, źródło: autor: Pieter Claesz. Soutman, zbiór: Staatgalerie Nauburg, za Wikimedia Commons, domena publiczna.