13 września 1195 roku doszło do bitwy pod Mozgawą pomiędzy wojskami Mieszka III Starego, Mieszka Plątonogiego i Jarosława opolskiego przeciwko Leszkowi Białemu i Romanowi Halickiemu.
Po śmierci w maju 1194 roku księcia krakowskiego Kazimierza II Sprawiedliwego obwołano księciem jego syna Leszka Białego, jednak z powodu młodego wieku nie mógł sam sprawować władzy. Wyboru Leszka Białego nie uznał książę wielkopolski Mieszko III Stary, który zdecydował się zbrojnie zająć Małopolskę i ponownie zasiąść na krakowskim tronie. Mieszka III poparli książę raciborski Mieszko Plątonogi i książę opolski Jarosław, zaś po stronie małoletniego Leszka Białego opowiedziało się rycerstwo z Małopolski i ziemi sandomierskiej, a także książę halicko – włodzimierski Roman.
Do starcia zbrojnego, które miało przesądzić o tym, kto zasiądzie na tronie krakowskim doszło w okolicach Jędrzejowa nad rzeką Mozgawą. W pierwszej fazie bitwy wojska Mieszka III Starego zostały pokonane przez palatyna krakowskiego Mikołaja, a podczas starcia zginął syn Mieszka III – Bolesław. Księcia wielkopolskiego Mieszka III Starego zawiódł jego sojusznik książę raciborski Mieszko Plątonogi, który spóźnił się ze swoją armią na pole bitwy. Z kolei idący na pomoc palatynowi krakowskiemu Mikołajowi – wojewoda sandomierski Goworek również spóźniony natknął się na siły księcia raciborskiego i wywiązała się druga część bitwy, zakończona rozbiciem sił wojewody sandomierskiego, który dostał się do niewoli. Żadna jednak ze stron, zarówno popierająca Leszka Białego, jak i Mieszka III Starego nie była jednak w stanie przechylić zwycięstwa na swoją stronę, a Mieszko III wycofał się do Wielkopolski.
Bitwa pod Mozgawą była jedną z najkrwawszych w okresie rozbicia dzielnicowego w Polsce. Walki o tron krakowski i dzielnicę senioralną, jaką była Małopolska nie zakończyły się mimo przegranej Mieszka III Starego pod Mozgawą. W 1198 roku Mieszko III nawiązał pertraktacje z wdową po księciu Kazimierzu Sprawiedliwym – Heleną i za cenę Kujaw, a także uznania praw do tronu krakowskiego Leszka Białego, odzyskał władzę w Małopolsce, gdzie rządził aż do śmierci w 1202 roku.
Zdjęcia:
Mieszko III Stary, źródło: Królowie i książęta: rysunki Jana Matejki, Matejko Jan (1838-1893), Biblioteka Narodowa, Sygnatura: A.2917/Repr.XIX/IV-27, domena publiczna;
Mieszko III Stary, grafika i rysunek, Aschenbrenner Henryk (przed 1860), Rytownik, Współautor: Lesser Alexander (1814-1884), Autor wzoru: Bartoszewicz Julian Królowie polscy, wizerunki, Sygnatura: G.69258/I, źródło: Bibliotek Narodowa, domena publiczna.