Granice i terytorium Polski zmieniały się na przestrzeni wieków. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego 1 stycznia 2024 roku powierzchnia Rzeczypospolitej Polskiej wynosiła ok. 313 933 km kw, jednak w 1618 roku obszar Rzeczypospolitej Obojga Narodów był ponad trzykrotnie większy i według najnowszych danych, jakie podaje portal „Regiony Historyczne”, który na bazie dostępnych danych kartograficznych oraz źródeł i literatury nie tylko polskiej, ale również m.in. szwedzkiej, niemieckiej czy obejmującej kraje na wschodzie Europy, określił powierzchnię Rzeczypospolitej po podpisaniu rozejmu w Dywilinie w grudniu 1618 roku na ok. 1 070 000 km kw, co znacznie przewyższa dotychczasowe ustalenia polskich historyków.
Jak jednak na przestrzeni wieków zmieniała się powierzchnia terytorium Polski doskonale widoczne jest na załączonych poniżej mapach. Powierzchia Polski za czasów pierwszych Piastów wynosiła około 250 000 km kw, jednak po okresie rozbicia dzielnicowego, które trwało w Polsce od 1138 do 1320 roku, powierzchnia naszego kraju po zjednoczeniu ziem polskich przez Władysława Łokietka wynosiła zaledwie 106 000 km kw. Dopiero syn Łokietka, Kazimierz Wielki zdołał powiększyć powierzchnię Królestwa Polskiego do około 240 000 km kw wraz z lennami.
Wzrost powierzchni Polski zdecydowanie zauważalny był po tym, jak władzę w Polsce objęli Jagiellonowie. W 1466 roku po II pokoju toruńskim powierzchnia Królestwa Polskiego wynosiła 260 000 km kw. Apogeum przypadło na okres powstania Rzeczypospolitej Obojga Narodów za panowania Zygmunta Augusta. Kolejni władcy – Stefan Batory i Zygmunt III Waza powiększali terytorium Polski. W 1582 roku, a więc za czasów panowania Stefana Batorego powierzchnia Rzeczpospolitej osiągnęła około 815 000 km kw., zaś za czasów Zygmunta III Waza po kolejnych zwycięskich wojnach z Rosją według najnowszych danych ok. 1 070 000 km kw.
W kolejnych latach Polska w wyniku wojen ze Szwecją, Rosją i Turcją utraciła wiele terytoriów, a jej powierzchia zmniejszyła się do 733 000 km kw i utrzymała się do I rozbioru Polski w 1772 roku. Następne dwa rozbiory w 1793 i 1795 spowodowały upadek Polski i wymazanie jej z mapy Europy do 1918 roku. Odrodzona Rzeczpospolita ostatecznie w 1922 roku miała powierzchnię 388 634 km kw, zaś w 1939 roku 389 720 km kw.
Po zakończeniu II wojny światowej i kolejnej zmianie granic, powierzchnia Polski wynosiła 311 730 km kw, w 1970 roku 312 677 km kw, a w 1990 roku 312 683 km kw. Z kolei w 2024 roku powierzchia Polski wynosiła ok. 313 933 km kw i w porównaniu do 2023 roku zwiększyła się o 225 ha (z 31 393 136 ha do 31 393 361 ha). Jak podaje Główny Urząd Statystyczny:
„Wartość ta stanowi przyrost obserwowany w woj. zachodniopomorskim i jest związana, podobnie jak w poprzednich latach, z dostosowaniem granic jednostek terytorialnych do linii podstawowej morza terytorialnego, wynikającym z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2017 r. w sprawie szczegółowego przebiegu linii podstawowej, zewnętrznej granicy morza terytorialnego oraz zewnętrznej granicy strefy przyległej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2017 r. poz. 183). Efektem implementacji przepisów ww. rozporządzenia jest wprowadzenie stosownych zmian do ewidencji gruntów i budynków (dalej: EGiB), która zgodnie z § 6 ust. 1 pkt. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2021 r. w sprawie państwowego rejestru granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju (Dz. U. z 2021 r. poz. 1373) stanowi podstawę dla aktualizacji danych państwowego rejestru granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju (dalej: PRG). W rezultacie tych zmian, przyrost powierzchni (+225 ha) w granicach woj. zachodniopomorskiego dotyczył powiatu koszalińskiego. W pozostałych 15 województwach powierzchnia nie uległa zmianie”.
Źródła danych statystycznych:
- Bardach Juliusz, Leśnodorski Bogusław, Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2009;
- Główny Urząd Statystyczny;
- Historia Polski w liczbach: ludność, terytorium, autorzy: Kubiczek Franciszek, Wyczański Andrzej, Wydawca: Zakład Wydawnictw Statystycznych, data i miejce publikacji: Warszawa 1994 rok, Sygnatura: 198147, źródło: Centralna Biblioteka Statystyczna, domena publiczna za https://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/publication/23116/edition/18436/content
- Markiewicz Mariusz, Historia Polski 1492-1795 wyd. 2, Kraków 2002;
- Roszkowski Wojciech, Historia Polski 1914-2015, Warszawa 2023;
- Szczur Stanisław, Historia Polski Średniowiecze, Kraków 2002.
Źródła map:
- Mapa – Polska po śmierci Władysława Łokietka, Pologne en 1333 au temps de Wladislas le Bref : dressée d’apres les travaux de J. Lelewel, źródło: Biblioteka Narodowa, domena publiczna.
- Mapa – Mały atlas do historyi polskiey J. Miklaszewskiego i T. Wagi z sześciu kar.t jeograficznych złożony /pisownia oryginalna/, źródło: Biblioteka Narodowa, data wydania: 1824 rok, współautorzy: Waga Teodor (1739-1801), Lelewel Joachim (1786-1861), Miklaszewski, Józef (?-1833), Sygnatura: ZZK 0.88, domena publiczna;
- Mapa – Podział administracyjny Rzeczpospolitej Obojga Narodów w 1619 roku – źródło: autor: Poznaniak, CC BY-SA 3.0, plik udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0.;
- Mapa – Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku, za Informator Statystyczny Głównego Urzędu Statystycznego;
- Mapa – Rozejm w Jamie Zapolskim w 1582 roku, kolorem pomarańczowym zaznaczono terytoria oddane Rzeczypospolitej przez Carstwo Rosyjskie, źródło: autor – Maciej Szczepańczyk na podstawie warstw Halibutt, za Wikimedia Commons, domena publiczna,;
- Mapa – Rzeczpospolita po zawarciu rozejmu w Dywilinie w 1618 roku, źródło: (rys. Maciej Szczepańczyk/Halibutt, na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0);
- Mapa – Ziemie polskie po III rozbiorze, źródło: Halibutt, plik udostępniony jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0, za Wikimedia Commons;
- Mapa pocztowa gubernii Królestwa Polskiego wraz z skorowidzem i wykazaniem wszelkich dróg oraz odległości od nich ułożona podług najnowszych zródeł urzędowych, wykonano w 1919 roku; Mapy i Atlasy, Współautor: Kasprzykiewicz Feliks Julian (1840-1915), Adres wydawniczy: Warszawa : nakład i własność F. Kasprzykiewicza, 1919 rok, Sygnatura: ZZK 8 485, dło: Biblioteka Narodowa, domena publiczna
- Mapa Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego za czasów panowania Władysława Jagiełły, Droysen Gustav (1838–1908), Andree Richard (1835–1912),Red Geographische Anstalt von Velhagen und Klasing (Lipsk), źródło: Allgemeiner Historischer Handatlas, Data wydania/powstania: 1886 rok, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagosodarowania Polskiej Akademii Nauk, s. 73, domena publiczna;
- Mapa Polski około 1920 roku, Pokorny Wilhelm (1881-1928), Mapy i Atlasy, Współautor: Tomaszewski Adam, Księgarnia Polska Bernarda Połonieckiego: Kaiserlich-Königliches Militär-Geographisches Institut (Wiedeń), Adres wydawniczy: Lwów ; Warszawa : nakł. Księgarni Polskiej Bernarda Połonieckiego we Lwowie, Sygnatura: ZZK 46 090, źródło: Biblioteka Narodowa, domena publiczna
- Mapa Polski w XVII wieku, Tytuł: „Trzy mapy Polski”, Autor – Babirecki Jan (1855-1902), współautor – Druk – Litografia Karola Kranikowskiego (Kraków), Wydawca – Gebethner i Wolff, Sygnatura – ZZK 13 416, źródło – Biblioteka Narodowa, domena publiczna
- Mapa Polski z 1947 roku, Współautor korporatywny: Wojskowy Instytut Geograficzny Instytucja sprawcza Wydawca, Adres wydawniczy: Warszawa : WIG, 1947, Sygnatura: ZZK 8 626, źródło: Biblioteka Narodowa, domena publiczna
- Mapa z czasów króla Władysława Jagiełły, autor: Putzger Friedrich Wilhelm (1849-1913), Autor: F. W. Putzgera – Atlas historyczny do dziejów starożytnych, średniowiecznych i nowożytnych dla użytku wyższych i średnich zakładów naukowych Austro-Węgier, Współautor: Schwabe Ernst (1858-1927). Wydawca: Lewicki J. (kartografia). Opracowanie: Bojarski Wł, Opracowanie: Baldamus Alfred (1856-1908) – Wydawca, Academica ID: 125931379, źródło: Biblioteka Narodowa, domena publiczna.