Fedrowała węgiel przez ponad 120 lat, a jej działalność miała ogromny wpływ na dzieje Radzionkowa pod koniec XIX i w XX wieku. Budowa kopalni węgla kamiennego Radzionkaugrube, czyli późniejszej KWK „Radzionków” przyczyniła się nie tylko do wzrostu liczby ludności Radzionkowa, ale również była jednym z najważniejszych zakładów przemysłowych oraz pracodawców w Radzionkowie. Inicjatorem jej powstania był Hugon Henckel von Donnersmarck, a budowa kopalni węgla kamiennego rozpoczęła się w sierpniu 1871 roku, kilka miesięcy po zakończeniu wojny francusko-pruskiej i proklamowaniu powstania Cesarstwa Niemieckiego.

W Niemczech i Polsce. Historia kopalni od 1871 do 1975 roku
Budowę kopalni rozpoczęto od drążenia szybów „Laura”, późniejszy „Wit Stwosz” oraz „Graf Hugo”, późniejszy „Karol”. Po trzech latach od rozpoczęcia budowy kopalni /1871-1874/ na powierzchnię wyjechała pierwsza tona węgla z Radzionkaugrube, której nazwa przetrwała aż do 1922 roku, gdy po podziale Górnego Śląska między Polskę a Niemcy, Radzionków znalazł się po stronie polskiej i nazwę kopalni zmieniono na KWK „Radzionków”.
Pod koniec XIX i na początku XX wieku kopalnie rozbudowywano. W 1890 i 1901 roku powstały dwa szyby wentylacyjne, a w 1900 obok zakładu powstała elektrownia. Następnie zbudowane zostały budynki cechowni, kotłowni, łaźni, sortowni oraz budynek administracyjny i warsztaty. Największym odbiorcą węgla kamiennego wydobywanego z Radzionkaugrube była zbudowana w latach 1883 – 1884 huta cynku „Łazarz”.
Po 1945 roku KWK „Radzionków” została włączona do Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego, a zakład zmodernizowano. W 1954 roku powstał nowy szyb wydobywczy „Wit Stwosz”, przebudowano urządzenia wyciągowe szybu „Karol”, a w 1967 roku oddano kolejny szyb „Piotr”. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych powstały lampownia, dyspozytorownia, łaźnia, szyb drzewny oraz oczyszczalnia ścieków.
Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych na terenie KWK „Radzionków” zbudowano cechownię oraz budynek dyrekcji kopalni. KWK Radzionków jako samodzielny zakład funkcjonowała do końca 1974 roku. W następny roku kopalnię połączono z sąsiedną kopalnią Bytom, ale również w związku z reformą administracyjną z 1 czerwca 1975 roku gminę Radzionków włączono w granice Bytomia.




KWK „Radzionków” częścią KWK „Powstańców Śląskich”
1 stycznia 1975 roku KWK „Radzionków” oraz KWK „Bytom” zostały połączone w jedną kopalnię „Powstańców Śląskich”, która posiadała dwa ruchy. Tym samym dotychczasowa kopalnia „Bytom” stała się Ruchem I, zaś kopalnia „Radzionków” – Ruchem II.
W 1984 roku, 8 listopada na kopalni „Powstańców Śląskich” Ruch I doszło o godzinie 23.56 na poziomie 500 w pokładzie 504 w rejonie prowadzenia robót przygotowawczych do wstrząsu górotworu, który wywołał tąpnięcie. W zagrożonym rejonie znajdowało się wówczas 22 górników, a 8 z nich zginęło: Adam Flak, Waldemar Młynek, Michał Paprocki, Damian Parkietny, Ireneusz Potysz, Jerzy Szeja, Stanisław Witkowski, Józef Żmuda. Dwadzieścia lat później, w 2024 roku na terenie Miniskansenu Górniczego przy ul. Nałkowskiej odsłonięta została tablica pamiątkowa upamiętniająca tragicznie zmarłych górników podczas katastrofy górniczej z 8 listopada 1984 roku.
Po zmianie ustroju oraz transformacji gospodarczej w Polsce, w 1993 roku kopalnia weszła w skład Bytomskiej Spółki Węglowej SA, a w 1996 roku Ruch II – dawna kopalnia „Radzionków” – wskutek spadającej koniunktury na węgiel i restrukturyzacji przemysłu ciężkiego, została wyłączony z użytkowania. W 1996 roku zakończono tym samym wydobycie w dawnej kopalni „Radzionków” (Ruch II), a zgodnie z uchwałą Zarządu Bytomskiej Spółki Węglowej SA rozpoczął się proces jej likwidacji. Na jej terenie powstał Zakład Usług Górniczych „Radzionków” w Radzionkowie-Rojcy specjalizujący się w świadczeniu usług górniczych na terenach innych kopalń i zakładów górniczych wchodzących w skład Bytomskiej Spółki Węglowej SA.




W 1997 roku rozpoczęto likwidację szybu „Laura”, czyli „Wit Stwosz” oraz „Graf Hugo”, czyli „Karol”, a następnie szybu „Piotr”. W kolejnych latach rozpoczęto likwidację następnych obiektów pod dawnej KWK „Radzionków”, a w 2001 roku utworzono miniskansen górniczy przy ul. Nałkowskiej, który przypomina o dawnej kopalni, która fedrowała węgiel przez ponad 120 lat.
Warto dodać, że na terenie dawnej KWK „Radzionków” powstał jeden z najnowocześniejszych w kraju terminali przeładunkowy. Działalność bazy paliw w Radzionkowie-Rojcy polega na przyjmowaniu, magazynowaniu oraz wydawaniu produktów przerobu ropy naftowej, którymi są: benzyna bezołowiowa Pb 95, benzyna bezołowiowa Pb 98 oraz olej napędowy.
Szyby kopalniane dawnej KWK „Radzionków”
Szyb Laura czyli Wit Stwosz – głębokość 442,73 m;
Szyb Graf Hugo czyli Karol – głębokość 658,35 m;
Szyb Wentylacyjny – głębokość 223,8 m;
Szyb Drzewny – głębokość 217,5 m;
Szyb Piotr – głębokość 645,5 m;
Szyb VI – głębokość 459,4 m;
Szybik komunikacyjny – głębokość 54 m.
Zdjęcia:
Kopalnia „Radzionków” w Radzionkowie, Album obiektów przemysłowych na Górnym Śląsku, Autor: Pierzchalski Stefan (1876-1930) – Fotograf, Wydawca: Zakład Fotograficzny St. Pierzchalski, Miejsce wydania: Katowice, Data wydania po 1922, Lokalizacja oryginału: Biblioteka Śląska, Katowice, Domena publiczna (public domain), za Śląska Biblioteka Cyfrowa;
Kopalnia „Radzionków” w Radzionkowie, Tarnowitzer Heimatkalender für den Landkreis Beuthen-Tarnowitz, Miejsce wydania: Beuthen; Tarnowitz, Data wydania: 1940, Źródło: 149949 II, za Śląska Biblioteka Cyfrowa, domena publiczna;
Kopalnia węgla „Radzionków” w Radzionkowie, Sygnatura: 1-G-1284, zródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna;
Kopalnia węgla „Radzionków” w Radzionkowie, Sygnatura: 1-G-1283, zródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna;
Życie Bytomskie, 1975, R. 19, nr 26 (969), Wydawca: Śląskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa–Książka–Ruch”, Źródło: BŚ 219997 IV, za Śląska Biblioteka Cyfrowa;
Szyb wentylacyjny i podsadzkowy byłej KWK „Powstańców Śląskich” przy ul. Zofii Nałkowskiej w Radzionkowie-Rojcy, szyb obecnie wykorzystywany jest przez Zakład Górniczy Eko-Plus, fot. Tomasz Przemysław Sanecki.