Ta unikatowa kamienna budowla z bloków piaskowca, której nadano kształt neoklasycznego portalu, stanowi zakończenie Sztolni Głębokiej Fryderyk w Ptakowicach w gminie Zbrosławice, zaledwie kilka kilometrów od Tarnowskich Gór. To właśnie z Bramy Gwarków wody ze sztolni wypływają poprzez roznos, czyli sztuczne koryto do rzeki Dramy.
Budowla, która powstała w 1834 roku zwieńczona jest trójkątnym frontem, a w jego tympanonie widoczna jest data rozpoczęcia jej budowy – 1821 rok oraz skrzyżowane trzonkami perlik i żelazko. Warto wspomnieć, że Bramka Gwarków jest przykładem pruskiej neoklasycznej architektury stosowanej dla tego typu budowli górniczych.
Rudy srebra, cynku i ołowiu oraz żelaza to bogactwa ziemi tarnogórskiej, dzięki którym Tarnowskie Góry w połowie XVI wieku zawdzięczają swoje powstanie i rozwój. Odkrycie złóż srebra zapoczątkowało najpierw osadę górniczą, a w 1526 roku książę opolski Jan II Dobry, do którego należały tereny dzisiejszych Tarnowskich Gór oraz margrabia Jerzy Hohenzollern von Ansbach nadali powstającemu miastu Akt Wolności Górniczej, czyli przywilej górniczy oraz prawa miejskie. Już w 1529 roku w Tarnowskich Górach /nazwa od wsi Tarnowice i „gory” co w języku staropolskim oznaczało kopalnie/ powstał Urząd Górniczy. Miasto przeżywało dwa okresy wydobycia srebra i ołowiu – pierwszy od XVI wieku do początku XVII wieku oraz od końca XVIII wieku do XX wieku.
Największy okres prosperity w wydobyciu srebra nastąpił w XIX wieku, po tym jak w 1784 roku odkryto nowe pokłady rudy ołowiu i srebra, a nowej kopalni nadano imię „Fryderyk”. W 1786 roku koło Tarnowskich Gór powstała huta srebra i ołowiu Fryderyk. Z kolei w 1788 roku w kopalni „Fryderyk” rozpoczęła pierwszą na kontynencie /poza Anglią/ pracę maszyna parowa, której celem było odwadnianie kopalni, co umożliwiło sięgnięcie po głębsze pokłady rud ołowiu i srebra. Oprócz maszyny parowej rozpoczęto także drążenie systemów odwadniających opartych o „Sztolnię Głęboką Fryderyk” i „Sztolnię Boże Wspomóż”. Warto dodać, że wówczas zaczęły także powstać szyby – „Anioł”, którym obecnie turyści zjeżdżają do Zabytkowej Kopalni Srebra oraz szyby „Szczęść Boże” i „Żmija”, które również zwiedzają turyści w kopalni.
Bogate złoża rud ołowiu i srebra zaczęły się wyczerpywać na początku XX wieku, co spowodowało, że w kopalni „Fryderyk” rozpoczęto wygaszanie działalności, która na obszarze miejskim zakończyła się już w 1913 roku.
Dzisiaj zarówno Zabytkowa Kopalnia Srebra, Sztolnia Czarnego Pstrąga, ale też 26 innych obiektów usytuowanych w Tarnowskich Górach, Bytomiu i Zbrosławicach, w tym pochodzący z 1834 roku neoklasyczny portal wylotu głębokiej sztolni „Fryderyk” w rejonie rzeki Dramy, wpisane są na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Galeria zdjęc: Brama Gwarków, czyli portal wylotu Głębokiej Sztolni Fryderyk, fot. Tomasz Sanecki
