Jedna z najstarszych kopalń na Górnym Śląsku

Pierwsze informacje na temat kopalni „Brandenburg” pochodzą już z 1752 roku, kiedy należała jeszcze do barona von Stechow, by pod koniec XVIII wieku przejść na własność rodu Ballestremów, którzy dzięki inwestycjom i wykorzystaniu kolei rozbudowali zakład, uzyskując jednocześnie nowe pola eksploatacyjne węgla kamiennego. 

Wraz z rozbudową kopalni, przyłączano do niej kolejne pola eksloatacyjne /1856 rok/, a w następnych dziesięcioleciach w wyniku następnych zmian gospodarczych kopalnia „Brandenburg” została przemianowana na „Wawel”, by w 1931 roku połączyć ją z inną starą kopalnią „Wolfgang”, późniejsza „Walenty”, tworząc tym samym jeden podmiot gospodarczy – najpierw „Wolfgang – Wawel” a od 1936 roku „Walenty – Wawel”.

Kopalnia „Walenty – Wawel” funkcjonowała pod taką nazwą aż do 1971 roku, kiedy doszło do jej połączenia z KWK „Paweł”, tworząc nowy podmiot gospodarczy – KWK „Wawel”, który przetrwał do 1995 roku. Wówczas na podstawie decyzji Ministra Handlu i Przemysłu KWK „Wawel” postawiono w stan likwidacji poprzez połączenie z KWK „Pokój” w Rudzie Śląskiej, a ostatnią „przysłowiową” tonę węgla wydobyto z KWK „Wawel” 28 maja 1997 roku.

Warto podkreślić, że po koplani „Brandenburg”, późniejszej „Wawel” pozostały w Rudzie Śląskiej przy ul. Marii Konopnckiej 18 i Szyb Bartosza 8-12 niezwykle cenne zabudowania, na które składają się między innymi: zespół zabudowań dawnego szybu „Franciszek” z końca XIX wieku, który obejmuje obiekty: maszynownię szybu „Franciszek”, kotłownię i komin, nadszybie szybu „Franciszek” oraz wieżę wyciągową oraz budynek straży pożarnej i stacji ratownictwa, administracyjny, rozdzielnię, a także budynki dawnej stajni i kuźni.

Na tle wymienionych obiektów szczególną uwagę zasługują obiekty: remizy strażackiej, któremu nadano cechy zamkowej wieży i wyposażono w liczne ornamenty, co sytuuje budynek, jako jeden z najbardziej oryginalnych, zachowanych do dziś obiektów poprzemysłowych związanych z górnictwem węgla kamiennego, a także sam szyb „Franciszek”, wpisany decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków 29 sierpnia 1984 roku /pod numerem w rejestrze: 1324/84/ na listę zabytków nieruchomych województwa katowickiego, którego stalową konstrukcję znajdującą się w nadszybiu wyprodukowan we Friedenshütte, czyli Hucie „Pokój”.

Jedna z najstarszych kopalń na Górnym Śląsku, fot. Tomasz Sanecki

Tym samym pozostałości po dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Wawel”, w tym zespół zabudowań dawnego szybu „Franciszek” w Rudzie Śląskiej są nie tylko historyczną pozostałością po jednej z najstarszych kopalni na Górnym Śląsku, ale stanowią również materialne dziedzictwo poprzemysłowe regionu śląskiego.

Zdjęcie archiwalne - Śląska Biblioteka Cyfrowa: "KWK Wawel" - Autor: fotograf Pierzchalski Stefan, data i miejsce wydania: Katowice - 1922-1930, źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa, sygnatura: G 454/78 III, domena publiczna.