Gross-Rosen, czyli dzisiejsza Rogoźnica na Dolnym Śląsku znana była przede wszystkim z kamieniołomu granitu, którego złoża szacowano przed II wojną światową na około 5 milionów kubików. To właśnie w pobliżu tego kamieniołomu powstał jeden z wielu niemieckich, nazistowskich obozów koncentracyjnych – Konzentrationslager Gross-Rosen. Obóz ten powstał w sierpniu 1940 roku jako filia KL Sachsenhausen z inicjatywy przedsiębiorstwa Deutsche Erd- und Steinwerke GmbH, zaś w maju 1941 roku obóz w Gross-Rosen stał się samodzielnym obozem koncentracyjnym, w którym do końca jego funkcjonowania łącznie przeszło około 125 tys. więźniów. Tysiące z nich nie przeżyło morderczej pracy i surowych warunków, w którym przyszło im żyć i pracować ponad ludzkie siły…
Miejsce kaźni tysięcy więźniów – kamieniołom w Gross-Rosen
Kamieniołom w Gross-Rosen przed powstaniem w jego pobliżu obozu koncentracyjnego należał do Margarity Hay, która w maju 1940 roku sprzedała zakład firmie Deutsche Erd- und Steinwerke GmbH. Przedsiębiorstwo to wydzierżawiło również od Georga von Richthofena tereny wokół kamieniołomu, uzyskując jednocześnie zgodę na pozyskiwania granitu z kamieniołomu. Dzięki tym transakcjom należące do SS przedsiębiorstwo Deutsche Erd- und Steinwerke GmbH /skrót DESt/ rozpoczęło budowę obozu, w którym wykorzystywano do pracy więźniów obozów koncentracyjnych, jako tanią siłę roboczą.
Ponad 100 filii obozu
Od 1944 roku rozpoczęła się rozbudowa obozu Gross-Rosen, w którym powstało około 100 filii na terenie Dolnego Śląska, Ziemi Lubuskiej oraz Sudetów. Jednym z nich był m.in. Arbeitslager Riese składający się z 13 obozów, z czego aż 12 znajdowało się w Górach Sowich /Eulengebirge/, a jego powstanie było związane z budową kolejnej kwatery dla Adolfa Hitlera i projektem „Riese”. Więźniowie podobozu odpowiedzialni byli m.in. za drążenie sztolni: Osówka /Säufer Höhen/, Soboń /Ramenberg/ i Włodarz /Wolfsberg/, Gontowa /góra Schindlenberg/ oraz pod zamkiem Książ koło Wałbrzycha /Fürstenstein/.
Do największych obozów podległych centrali w Gross-Rosen należały obozy we Wrocławiu /Breslau/, Kamiennej Górze /Landeshut/, Brzegu Dolnym /Dyhernfurth/, a także wspomniane obozy w Górach Sowich /Eulengebirge/, zaś wśród więźniów największą grupę stanowili: Żydzi z różnych części Europy, m.in.: Polski, Węgier, Czechosłowacji, Francji, Holandii, Grecji, Rumunii czy Niemiec, obywatele Polski oraz Związku Radzieckiego. Łączna liczba więźniów, którzy znaleźli się w obozie Gross-Rosen szacowana jest na około 125 tysięcy, z czego szacunkowa liczba ofiar KL Gross-Rosen to około 40 tys. więźniów.
Śmierć powszechnym zjawiskiem
Warto podkreślić, że wśród więźniów nie tylko przebywali więźniowie określani jako „przeciwnicy polityczni” /ta grupa stanowiła największą grupę/, ale również więźniowie aspołeczni, powstańcy śląscy i działacze plebiscytowi, mieszkańcy Kresów Wschodnich, a nawet dzieci i więźniowie młodociani. Do obozu w Gross-Rosen trafili również wysiedleni mieszkańcy Warszawy i okolic, którzy trafili do utworzonego 6 sierpnia 1944 roku, a więc kilka dni po wybuchu powstania w Warszawie, obozu przejściowego na terenie dawnych warsztatów kolejowych w Pruszkowie dla ludności cywilnej – Durchgangslager 121. Od sierpnia do października 1944 roku przeszło przez niego ponad 650 000 mieszkańców Warszawy i okolic. Według różnych szacunków od 60 000 do 70 000 trafiło do obozów koncentracyjnych, w tym również do KL Gross-Rosen.
Wśród więźniów byli także jeńcy sowieccy, po tym jak 22 czerwca 1941 roku III Rzesza zaatakowała Związek Radziecki. Na terenie Śląska w obozach jenieckich przebywało ponad 36 tys. jeńców sowieckich, a w październiku 1941 roku w Gross-Rosen rozpoczęła się akcja ich mordowania. Wówczas 1 października 1941 roku ze stalagu Neuhammer /Świętoszów/ przybyła pierwsza grupa jeńców, którzy zostali zamordowani. Akcja ta trwała do kwietnia 1942 roku.
Śmierć w obozach koncentracyjnych była powszechnym zjawiskiem. Nie tylko były to zaplanowane morderstwa, ale do śmierci więźniów przyczyniał się również głód, fatalne warunki higieniczne i sanitarne, problemy z wodą, odzieżą, a także praktycznie brak jakiejkolwiek opieki medycznej. Przez cały okres trwania obozu macierzystego w Gross-Rosen oraz jego ponad 100 filiach przeszło prawie 125 tys. więźniów, z których szacuje się, że około 40 tys. zginęło, co wobec faktu, że wielu zgonów nie rejestrowano, jak również tysiące z nich zginęły podczas ewakuacji, liczba ta z pewnością nie jest ostateczna.
Warto wspomnieć, że więźniowie Gross-Rosen wykorzystywani byli także w innych podobozach, a także fabrykach, jak np. Fabryce Anorgana w Brzegu Dolnym (niem. Dyhenfurth), gdzie produkowali gazy bojowe – tabun i sarin, co powodowało wysoką śmiertelność wśród więźniów.
Anioł śmierci w Gross-Rosen
W Auschwitz od maja 1943 roku do stycznia 1945 roku „Anioł śmierci”, czyli Josef Mengele przeprowadzał swoje makabryczne doświadczenia. KL Auschwitz Mengele opuścił na dziesięć dni przed nadejściem Armii Czerwonej, uciekając do obozu w Gross Rosen, gdzie również prowadzono badania – nad bronią bakteriologiczną z wykorzystaniem radzieckich jeńców. Z obozu w Gross Rosen Mengele dość szybko wyjechał podążając na zachód, w obawie przed zbliżającymi się Sowietami.
„Anioł śmierci” jak określany był w Auschwitz Mengele, gdzie prowadził makabryczne eksperymenty na ludziach, a zwłaszcza bliźniakach, nigdy nie odpowiedział za swoje zbrodnie, umykając całe życie sprawiedliwości.
Komendanci KL Gross-Rosen
Od 1 maja 1941 roku do 15 września 1942 roku komendantem KL Gross-Rosen był SS-Obersturmbannführer Arthur Rödl, którego zastąpił SS-Hauptsturmführer Wilhelm Gideon. Po jego odwołaniu od 10 października 1943 roku aż do końca wojny w maju 1945 roku komendantem obozu był SS-Sturmbannführer Johannes Hassebroek.
