Kolejne dziedzictwo Zillmanów - KWK „Giesche” w Katowicach – Nikiszowcu

Wieża zegarowa budynku cechowni dawnej KWK Wieczorek, fot. Tomasz Sanecki

Pierwsze wzmianki o wydobyciu węgla w rejonie nieczynnej już KWK „Wieczorek” pochodzą jednak już z 1788 roku. Wówczas Feliks Mieroszewski założył na tym obszarze pierwszą kopalnię „Bergthal”, w której węgiel kamienny wydobywano do 1823 roku. W 1826 roku po nadaniu pola „Morgenroth” /pol. „Jutrzenka”/ i powstaniu kopalni o tej samej nazwie, w której większościowe udziały należały m.in. do Aleksandra Mieroszewskiego i Daniela Henryka Dalibora, już w latach trzydziestych XIX wieku spółka  Georg von Giesche Erben z Wrocławia rozpoczęła powolny proces przejmowania udziałów w kopalni i scalania pól górniczych. Ostateczni nastąpiło to dopiero w 1883 roku, gdy po scaleniu wszystkich pól górniczych powstała kopalnia „Giesche”, w której już w 1889 roku osiągnięto wydobycie na poziomie ponad 1 mln ton rocznie.

Kopalnia Giesche i Rezerwa w Katowicach Janowie-Nikiszowcu, źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa, autor: Pierzchalski, Stefan (1876-1930) - fotograf, miejsce i data wydania - Katowice po 1922 roku, źródło - sygnatura: G 454/48 III, domena publiczna

Kolejne lata w należącej do spółki „Spadkobiercy Jerzego von Giesche” kopalni wiązały się z jej rozbudową. Od 1890 roku rozpoczęto głębienie szybu Wilson do poziomu 450 metrów, następnie Kaiser Wilhelm, Arwerd, zaś w latach 1903 i 1904 szybów „Carmer” - „Pułaski” i „Nickisch” - „Poniatowski”, a w 1908 roku zakończono budowę elektrowni „Jerzy”.

Warto dodać, że na zlecenie spółki Georg von Giesches Erben w latach 1903 – 1911 jedni z najbardziej znanych architektów przemysłowych na Śląsku – kuzyni Emil i Georg Zillmanowie rozpoczęli budowę maszynowi i cechowni z charakterystyczną ośmioboczną wieżą szybu „Carmer”, zaś w latach 1908  – 1919 oraz 1920 – 1924  wznieśli robotnicze osiedle Nikoszowiec dla górników kopalni „Giesche”, które dzisiaj jest ich jednym z najbardziej znanych dzieł architektonicznych uznanych w 2011 roku za Pomnik Historii. Z kolei w 1914 roku  spółka Georg von Giesches Erben otrzymała zgodę na uruchomienie kolejki wąskotorowej, która służyła zarówno pracowników kopalni, jak i mieszkańcom osiedli, w tym Giszowca i Szopienic jako transport do kopalni.

Sytuacja kopalni zmieniła się po I wojnie światowej i zmianach granic na Górnym Śląsku w 1922 roku. Kopalnia „Giesche” znalazła się bowiem na terenie ziem Górnego Śląska przyznanych odrodzonej Polsce. Majątek firmy „Spadkobiercy Gieschego” przekształcono w spółkę „Giesche Spółka Akcyjna”, zaś w latach trzydziestych XX wieku amerykański holding  Silesian – American Corporation rozpoczął wykupywanie udziałów spółki Giesche SA, który odsprzedał je podczas II wojny światowej firmie „Spadkobiercy Gieschego”.

Po II wojnie światowej i przejęciu kopalni „Giesche” przez Skarb Państwa zmieniono jej nazwę na „Janów”, a nastęnie na „Wieczorek”. Kopalnia pod tą nazwą fedrowała aż do 2018 roku, gdy zdecydowano o jej likwidacji i przekazaniu do Spółki Restrukturyzacji Kopalń SA. 

Kolejne dziedzictwo Zillmanów - KWK "Giesche" w Katowicach – Nikiszowcu - fot. Tomasz Sanecki

Z ważnych zabytków pozostałych po KWK „Wieczorek” jest wpisany do rejestru zabytków w 1989 roku zespół dawnego szybu „Carmer”, w tym nadszybie z wieżą wyciągową, sortownia, maszynownia, kuźnia i warsztat mechaniczny oraz stolarnia, cechownia i łaźnia. 

Warto dodać, że Miasto Katowice w kwietniu 2023 roku przejęło od SRK SA nieruchomości po KWK Wieczorek położone przy ul. Szopienickiej. W planach miasto ma rewitalizację tych terenów poprzemysłowych, dzięki czemu uratowany zostanie obiekt szybu „Pułaski” - dawny „Carmer” i „Nickisch” - „Poniatowski”. Na tych terenach powstanie Hub gamingowo-technologiczny, a obiekty będą mieścić się wokół szybów „Pułaski" i „Poniatowski", należących do byłej kopalni „Wieczorek”. Projekt zakłada zagospodarowanie budynków i budowę nowego zaplecza, w któych znajdą się m.in. powierzchnie biurowe pod wynajem, sale konferencyjne, pomieszczenia edukacyjne studio  telewizyjne i nagrań oraz laboratoria. 

Zdjecia archiwalne:

1. Kopalnia Giesche i Rezerwa w Katowicach Janowie-Nikiszowcu, źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa, autor: Pierzchalski, Stefan (1876-1930) - fotograf, miejsce i data wydania - Katowice po 1922 roku, źródło - sygnatura: G 454/48 III, domena publiczna,

2. Kopalnia Giesche i Rezerwa w Katowicach Janowie-Nikiszowcu, źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa, autor: Pierzchalski, Stefan (1876-1930) - fotograf, miejsce i data wydania - Katowice po 1922 roku, źródło - sygnatura: G 454/54 III, domena publiczna,

3. Kopalnia Giesche i Rezerwa w Katowicach Janowie-Nikiszowcu, źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa, autor: Pierzchalski, Stefan (1876-1930) - fotograf, miejsce i data wydania - Katowice po 1922 roku, źródło - sygnatura: G454/62 III, domena publiczna.