Dopóki żył, był niepokonany, a chrześcijanie zjednoczeni!

Jego historia to doskonały materiał na film, który z pewnością cieszyłby się ogromną popularnością. Niby w jego postaci nie ma nic szczególnego, jak każdy władca starał się pełnić swoje rządy w interesie państwa, walczyć z wrogami, powiększać swoje włości i dobytek, a także przejść do historii jako człowiek bez skazy. Ta historia jest jednak zupełnie inna. Ten król żył zaledwie 24 lata, a dokonał rzeczy, o których niejeden europejski władca mógłby tylko pomarzyć. Za jego życia zjednoczeni chrześcijanie skutecznie opierali się muzułmanom, a on sam był niepokonany. I chyba najważniejsze w tym wszystkim - cierpiał na trąd lepromatyczny, najgroźniejszą odmianę choroby, a mimo to nie poddał się i do końca swoich dni bronił chrześcijaństwa. Poznaj historię Króla Trędowatego – Baldwina IV Trędowatego.

Baldwin IV urodził się w 1161 roku, jako syn Almaryka, hrabiego Jaffy i Agnieszki z Courtenay. Niestety rodzicami Baldwin nie mógł się nacieszyć, bowiem rozeszli się oni w świetle skandalu kiedy miał dwa lata. Z jednej strony część historyków uważa, że powodem rozejścia się rodziców Baldwina było zbyt bliskie pokrewieństwo Almaryka i Agnieszki, zaś inni twierdzą, że było to małżeństwo bigamiczne. Taki przekaz płynie między innymi z XIII-wiecznego źródła jakim jest Lignages d`Qutremer, według którego Agnieszka miała być zaręczona z Hugonem z Ibelinu – seniorem Ar-Ramla. Ślub miał się odbyć w Jaffie, do której przybyła Agnieszka. Jednak zamiast poślubić Hugona, wyszła za mąż za Almaryka, co patriarchowie uznali za małżeństwo niekannoniczne. Jeszcze dalej poszedł historyk Hans Meyer, według którego Agnieszka poślubiła zarówno Hugona, jak również później Almaryka, co byłoby już małżeństwem bigamicznym, a więc nielegalnym.

Almaryk będący następcą tronu, był bratem króla Jerozolimy Baldwina III /zmarł w 1162 rok/, chcąc sięgnąć po tron musiał się zgodzić na unieważnienie małżeństwa. Stało się to w 1163 roku, jednak za zgodą papieża dzieci z tego małżeństwa zostały uznane za prawowitych spadkobierców, dzięki czemu małoletni Baldwin IV miał szansę na objęcie tronu po ojcu w razie jego śmierci. Sprawa ta jednak dość szybko zaczęła nękać Almaryka i jego doradców, bowiem w wieku dziewięciu lat po raz pierwszy u młodego Baldwina zauważono oznaki tajemniczej choroby, którą jak się później okazało był trąd.

Chorobę następcy tronu odkrył jego wychowawca i nauczyciel - wybitny uczony Wilhelm, arcybiskup Tyru, który dwadzieścia lat spędził w państwach Europy Zachodniej, nabywając tam niezbędną wiedzę za zakresu różnych nauk. Jak opisuje za kroniką Wilhelma z Tyru autor biografii o Baldwinie IV Trędowatym – Bernard Hamilton dowiadujemy się, że:

„Pewnego razu, kiedy przebywał u mnie [...], bawił się z kilkoma chłopcami szlachetnego urodzenia, którzy mu towarzyszyli i szczypali się w ramiona, jako to dzieci często robią podczas zabawy. Wszyscy chłopcy krzyczeli, gdy na nich trafiło, on zaś znosił to z nadzwyczajną cierpliwością, jak człowiek nawykły do bólu, choć towarzysze wcale go nie oszczędzali (...).
(...) W końcu zorientowałem się, że połowa jego prawego ramienia i dłoni są martwe, dlatego w ogóle nie czuł uszczypnięć, nie czułby nawet ugryzienia (...).

Na wieść, że dziewięcioletni Baldwin być może choruje na nieuleczalną chorobę i jest to trąd, Alamaryk wezwał najlepszych arabskich lekarzy, szukając możliwości uleczenia syna. Medycyna w XII wieku kompletnie nie znała jednak sposobów, ani nie miała możliwości, aby pomóc w przypadku zakażenia się trądem. Błędna diagnoza mogła jednak przekreślić życie następcy tronu. Lekarze nie byli bowiem pewni czy są to symptomy trądu, woleli więc wstrzymać się z orzeczeniem, że młody książę zaraził się tą niebezpieczną - wówczas śmiertelną chorobą, która w przyszłości mogła pozbawić go rządów w Królestwie Jerozolimy. Mimo swojej choroby Baldwin otrzymał bardzo staranne wykształcenie, co zawdzięczał swojemu ojcu Almarykowi I, który zdając sobie sprawę, że jego dziedzic musi być biegły w najważniejszych naukach obdarzył zaufaniem Wilhelma z Tyru. Ten gruntownie przygotował swojego podopiecznego do rządów, tym bardziej, że 11 lipca 1174 w wieku 38 lat nagle zmarł ojciec Baldwina IV – Almaryk. Nieletni Baldwin jednak nie mógł sam sprawować władzy, aż do czasu osiągnięcia pełnoletności, co miało miejsce dopiero w wieku szesnastu lat, a więc w 1176 roku.

Wówczas młody król rozpoczął walkę nie tylko z Saladynem o utrzymanie Królestwa Jerozolimy, ale także podjął walkę o jedność władców chrześcijańskich. Trędowaty król przez cały okres swoich rządów – trwających zaledwie osiem lat – musiał szukać następcy tronu /nie mógł spłodzić dziecka bowiem uważano, że trąd przenosi się drogą płciową/. Ta sprawa, jak również utrzymanie jedności krzyżowców oraz walka z Saladynem spędzała mu sen z powiek.

Bitwa ta mimo ogromnych strat wśród wojsk chrześcijańskich – zginęło ponad 1100 chrześcijan – miała ogromne znaczenie militarne i moralne dla wojsk chrześcijańskich, które walczyły z Saladynem. Na zwycięstwo i morale rycerzy, jakie odnieśli krzyżowcy pod Montgisard, ogromny wpływ miał mieć widok zniszczonego chorobą króla, który modlił się przed bitwą przed relikwiami Krzyża Świętego. Mimo wspaniałego sukcesu, jaki odniósł schorowany Baldwin, armie krzyżowców nie potrafiły go wykorzystać. Brak pomocy z Europy Zachodniej, konflikty między władcami krzyżowców, doprowadził w końcu do wielkiej klęski osamotnionych krzyżowców w 1187 roku pod Hattin lub jak określana jest bitwa - pod Rogami Hittinu.

Wydarzenie to uznaje się za powolny upadek Królestwa Jerozolimy, które po śmierci Baldwina IV Trędowatego w 1185 roku, stało się łatwym łupem dla Saladyna. Rok po śmierci Baldwina IV /1186 rok/ zmarł bowiem również jego siostrzeniec i następca na tronie – Baldwin V. Walki o tron w Jerozolimie, gdzie ostatecznie na tronie zasiadła Sybilla – matka Baldwina V wraz z mężem Gwidonem, spowodowały rozłam wśród krzyżowców. W opozycji do nowej królowej stanęli – Baldwin z Ibelinu oraz Rajmund z Trypolisu, którzy odmówili złożenia hołdu Gwidonowi. Niesnaski między krzyżowcami wykorzystywał Saladyn, który pod Rogami Hittinu 4 lipca 1187 roku rozbił armię krzyżowców, doprowadzając do opanowania przez niego prawie całego łacińskiego Wschodu.

Tak więc słowa jednego z kronikarzy opisującego życie i królestwo Baldwina IV Trędowatego - „Dopóki żył, był niepokonany” - w pełni odnosiły się do sytuacji, jaka panowała za życia Baldwina IV. Jego śmierć w 1185 roku, jak zauważa Bernard Hamiliton, autor biografii Baldiwna IV spowodowała, że wszystko co próbował stworzyć Król Trędowaty rozsypało się jak domek z kart. Dziesięć lat po wielkim zwycięstwie pod Montgisard, wojska krzyżowców poniosły druzgocącą klęskę, zaprzepaszczając to wszystko, co udało się osiągnąć młodemu, schorowanemu, ale oddanemu ideii krucjat królowi.

Wskazówki bibliograficzne:
Balard Michael, Wyprawy Krzyżowce i Łaciński Wschód XI-XIV wiek, Warszawa 2005;
Biziuk Piotr, Hattin 1187, Warszawa 2004;
Hamilton Bernard, Baldwin IV. Król Trędowaty, Poznań 2014;
Konstam Angus, Wyprawy krzyżowe, Warszawa 2005;
Manteuffel Tadeusz, Historia Powszechna Średniowiecze, Warszawa 2002;
Runciman Steven,  Dzieje wypraw krzyżowych, Warszawa 1987;
Składankowie Maria i Bogdan, Wyprawy krzyżowe, Warszawa 1968;
Solecki Piotr, Saladyn i krucjaty, Zakrzewo 2014;
Zientara Benedykt, Historia Powszechna Średniowiecza, Warszawa 2002.

Zdjęcie: Bitwa pod Montgisard 25 listopada 1177 roku, źródło: Charles-Philippe Larivière, zbiór: Pałac Wersalski, Źródło/Fotograf Français : Château de Versailles, za Wikimedia Commons, domena publiczna.