Theo Aronson - Zwaśnieni Monarchowie

Publikacji poświęconych I wojnie światowej, a w szczególności działaniom wojennym i dyplomacji w latach 1914 – 1918 roku nie brakuje na rynku wydawniczym. W przypadku publikacji „Zwaśnieni Monarchowie. Europejskie trony w przeddzień katastrofy 1914 roku” mamy do czynienia z historią dwunastu monarchów europejskich oraz ich krajów w przededniu jednej z największych katastrof w dziejach ludzkości – I wojny światowej. Konflikt ten przyczynił się do upadku największych monarchii na Starym Kontynencie, a mianowicie: Romanowów, Habsburgów oraz Hohonzollernów, ale także wyniszczenia wielu państw europejskich, w tym również zwycięzców. Co ważne, jak podkreśla autor książki dzięki kontaktom z wieloma osobistościami, w tym przede wszystkim Elżbiecie, królowej matce, mógł poznać historię i nieznane dotąd fakty z życia wielu koronowanych głów Europy. Ponadto publikacja wielu dokumentów z Royal Archives również wspomogło publikację brytyjskiego pisarza. W ten sposób powstała wyjątkowa publikacja, która podejmuje wiele interesujących wątków z życia oraz panowania największych dworów europejskich, jak również państw, gdzie koronowany głowy miały tylko iluzoryczny wpływ na bieżące sprawy w państwie.

Istotnym punktem książki, który podkreśla Aronson jest fakt, że w 1910 roku Europa była krajem królów i książąt. Osiem lat później, w 1918 roku wielu z nich zostało obalonych, a był wśród nich również monarcha, który zmianę władzy przepłacił życiem. Mowa oczywiście o Mikołaju II Romanowie, ostatnim carze Rosji, który razem ze swoją rodziną został na rozkaz bolszewików zamordowany w 1918 roku. Co ważne także, za jedną z przyczyn wybuchu I wojny światowej uważa się wydarzenia z 28 czerwca 1914 roku, czyli zamach na następcę tronu Austro-Węgier arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Habsburga. Brytyjski pisarz ukazując europejskie dwory i ich przedstawicieli stara się pokazać, że niezależnie od stopnia sprawowania przez nich władzy w swoim państwie, uznawani byli za przedstawicieli narodu, uosobieniem państwa, a także symbolem kontynuacji jego tradycji.

W publikacji czytelnik pozna nie tylko zwyczaje panujące na europejskich dworach, ale także rywalizację między monarchami. Bardzo dobrze uwidocznił to autor pokazując sytuacją po śmierci króla Edwarda VII. Wówczas jego siostrzeniec kajzer Wilhelm II urósł do rangi najbardziej wpływowego monarchy w Europie, który chcąc podkreślić swoją wielkość przeobrażał Berlin w najpiękniejszy stolicę Starego Kontynentu. Szczególną uwagę czytelnik powinien zwrócić na kwestię małżeństw królewskich. Jak zwraca uwagę Aronson mariaże królewskie odbywały się w zamkniętym kręgu. Dopuszczenie do małżeństwa z osobą spoza rodu królewskiego miało przysparzać nie tylko kłopotów i nieszczęść, ale najczęściej prowadziło do wydziedziczenia. Tym samym małżeństwa z miłości wśród członków rodów królewskich w Europie zdarzały się nadzwyczaj rzadko.

Wielu członków rodzin królewskich, ale także i panujących oderwana była od świata rzeczywistego. Zamknięci w swoich pięknych pałacach w gronie rodziny nie dostrzegali zewnętrznych zagrożeń, które po koniec I wojny światowej miały doprowadzić do upadku wielu z nich. Część monarchów próbowała jednak zmienić swój obraz wśród społeczeństwa. Tutaj przykładem jest właśnie król Belgów Albert I, który wstępując na tron po Leopoldzie II – bezlitosnym i chciwym władcy, prowadzącym rabunkową politykę w swojej kolonii – Kongo – wiedział, że aby monarcha mogła przetrwać konieczne było przywrócenie popularności i szacunku Koronie. Z drugiej strony mamy zaś Mikołaja II, który w Rosji zamknięty w swoich pałacach był zupełnie oderwany od rzeczywistości, w której dominował głód i bieda. Zarówno dla niego, jak i dla jego rodziny I wojna światowa nie tylko zakończyła się upadkiem monarchii, ale tragiczną śmiercią. W tle rodziny królewskiej autor sięga także po postać Rasputina, który w carskiej Rosji urósł do rangi „guru”. Aronson zwraca szczególną uwagę na żonę Mikołaja II – Aleksandrę, która zaślepiona była osobą Rasputina. Jego każde słowo, polecenie czy rada natychmiast musiały zostać spełnione, nawet wbrew woli cara. Autor słusznie pisze, że:

„Można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że wykorzystując zaślepioną carycę i bezwolnego cara, o wielu sprawach Rosji A.D. 1913 decydował Grigorij Rasputin”

Wpływ Rasputina na życie rodziny carskiej w końcu doprowadził nie tylko jego samego, ale także Mikołaja II i carycę Aleksandrę do tragedii. Rasputin oskarżany o zgubny wpływ na rodzinę carską zginął w zamachu. To samo wkrótce miało spotkać nieudolnego w dowodzeniu armią Mikołaja II i jego żonę, z pochodzenia Niemkę, oskarżaną o sprzyjanie wrogom. Oboje wraz ze swoimi dziećmi zostali zamordowani w 1918 roku na rozkaz kierownictwa bolszewików.

Bardzo interesujący w publikacji Aronsona jest rozdział „Spotkanie na szczycie”. Autor opisał w nim spotkanie przedstawicieli rodzin królewskich w Berlinie na zaproszenie cesarza Wilhelma II. Jak pisze brytyjski pisarz był to ostatni z wielkich zlotów monarchów europejskich przez wybuchem I wojny światowej i upadkiem wielu z nich. Zdjęcia pokazujące cara Mikołaja II i brytyjskiego króla Jerzego V podobnych do siebie niczym dwie krople wody są dowodem na to, jak bardzo związane ze sobą były europejskie rody. Autor zwraca także uwagę, że w dobie zbliżającego się konfliktu, kiedy monarchowie byli już ze sobą poróżnieni, względy rodzinne przesądziły o ich wizycie w Niemczech.

„Bałkański kocioł” – od tego wszystko się zaczęło. Tak można powiedzieć o rozdziale „Liga Bałkańskich Królów”, w której Aronson ukazał beczkę prochu, jaką okazały się małe królestwa na Bałkanach. Wypowiadają wojnę Turcji, a później walcząc między sobą wzbudziły obawy i strach w całej Europie. Już część polityków zachodniej Europy widziało w wojnach bałkańskich zapowiedź większego konfliktu. Stało się tak w 1914 roku, a przyczyniło się do niego niewątpliwie zamordowanie następcy tronu Franciszka Ferdynanda w Sarajewie. To wydarzenie rozpętało falę wzajemnych pretensji między europejskimi hegemonami, co doprowadziło do ogólnoświatowego konfliktu.

Autor bardzo dobrze pokazuje, że w rozpoczętej wojnie naprzeciw siebie stanęli członkowie rodziny. Wojna była dla wielu z nich dylematem. Z jednej strony jako władcy zachowywali wierność narodowi, któremu przewodzili, zaś z drugiej musieli przełknąć fakt, że walczyli przeciwko swojej rodzinie. To jednak dla zwykłych ludzi, których tysiące ginęło na polach bitewnych w całej Europie nie miało znaczenia. Szkoda, że w publikacji autor nie ujął, jaki stosunek do postawy monarchów mieli jego poddani. A szczególnie widoczne było to na przykładzie Rosji, gdzie Mikołaj II przebywający w swoich pałacach z dala od głównych miast nie brał na poważnie sytuacji, która się tam rozgrywała. A apogeum niezadowolenia wybuchło 8 marca 1917 roku. Jak pisze autor, uspakajany informacjami o zwykłych zamieszkach nie uważał, że należy interweniować. Kiedy sytuacja wymknęła się spod kontroli było już wówczas dla Mikołaj II za późno. Kwestia upadku monarchii i monarchów została opisana przez brytyjskiego pisarza w końcowej części książki. Niewątpliwie, jak pisze Aronson, konsekwencją wojny był upadek największych monarchii w Europie. Nie tylko dotknęła ona Rosję, Niemcy, Austro-Węgry, ale także innych mniejszych państw w Europie, a szczególnie Bałkanów.

Szczególnie ciekawe jest podsumowanie upadku monarchii w Europie. Theo Aronson pisze:

“W krajach w których niedawno rządzili monarchowie, zapanowały mniej czy bardziej srogie rządy dyktatorskie, z reguły wykluczające swobody obywatelskie. Mikołaja II, Franciszka Józefa I i Wilhelma II zastąpiły o wiele bardziej złowrogie postacie Stalina, Hitlera, Mussoliniego i innych”

„Pierwsza wojna światowa stała się początkiem końca świetności europejskiej monarchii. Oczyściła pole przed nadejściem dyktatorów i kolejnego dziejowego kataklizmu – drugiej wojny światowej”

Publikacja brytyjskiego pisarza to wspaniały przewodnik po monarchiach europejskich początku XX wieku. „Zwaśnieni Monarchowie” Theo Aronsona to bardzo dobrze opisane przejście od czasów świetności i kryzysu roku 1914 do gwałtownego załamania się europejskiego porządku pod koniec 1918 roku. Ciekawe hipotezy wysuwane przez autora w tym między innymi ta dotycząca kwestii 14 punktów Thomasa Woodrowa Wilsona, które miałyby się przyczynić do upadku europejskich monarchii, z pewnością warte są uwagi i zastanowienia. Czytelnicy interesujący się I wojną światową, a także zmianami politycznymi po 1918 roku powinien zapoznać się z publikacją, która pokazuje życie monarchów w przededniu ich największej tragedii.

Theo Aronson – urodzony w Afryce Południowej wybitny pisarz i historyk, był nadwornym biografem brytyjskiej rodziny królewskiej, co dało mu dostęp nie tylko do oficjalnych dokumentów o ogromnym znaczeniu. Autor dwudziestu trzech książek poświęconych europejskich monarchów, przede wszystkim brytyjskim Windsorom.

Autor: Theo Aronson:
Tytuł: „Zwaśnieni Monarchowie. Europejskie trony w przeddzień katastrofy 1914 roku”;
Wydawca: Wydawnictwo Literackie;
Rok i Miejsce wydania: Kraków 2014;
Liczba stron: 378;
Cena: 40,80 zł;
Więcej tutaj

Wyjątkowo Polecam. Rewelacyjna publikacja!!!