Wojna turecko-rosyjska w latach 1828 - 1829

Podpisany w Londynie w 1827 roku układ pomiędzy Anglią, Francją i Rosją był dla Turcji poważnym ciosem. Nakazywał on Turkom oraz Grekom, którzy podnieśli bunt przeciwko sułtanatowi zawieszenie broni i podjęcie pertraktacji, które miały zakończyć powstanie w Grecji. Turcy nie mieli jednak żadnego zamiaru respektować postanowień układu londyńskiego i odrzuciły je. Jak się okazało, dla chwiejącego się Imperium Osmańskiego była to katastrofalna decyzja.

Już wkrótce po odrzuceniu żądań Anglii, Francji i Rosji, floty morskie tych państw rozbiły 20 października 1827 roku flotę egipsko-turecką w Zatoce Navarino w południowo-zachodniej Grecji. Ufni w swą potęgę Turcy pierwsi zaatakowali flotę sprzymierzonych, ponosząc dotkliwą klęskę. Dla sułtana Mahmuda II stała się ona pretekstem do „Świętej Wojny” przeciwko Rosji. Turcja wypowiedziała Konwencje Akermańską (układ między Rosją a Turcją, zawarty 7 października 1826 roku, na mocy którego uzgadniano wspólną politykę w księstwach mołdawskim i wołoskim, m.in. w sprawach powoływania hospodarów i reform wewnętrznych). Sułtan zdając sobie sprawę, że jeśli do wojny przystąpi Anglia i Francja, los Turcji będzie przesądzony. Aby zneutralizować oba kraje, postanowiono wycofać wojska tureckie z Grecji.

Wiosną 1828 roku wybuchła wojna turecko-rosyjska, a jej początek wiązał się z atakiem tureckim przeciwko handlowej flocie rosyjskiej. Działania wojenne głównie prowadzono na froncie bałkańskim i w Transkaukazji, gdzie Rosjanie zdobyli ważne twierdze: Achałcych, Kars, Bajazet i Erzerum. Wojskom rosyjskim udało się także obsadzić cały północno-zachodni pas wybrzeża kaukaskiego. Mimo poważnych strat, wojska tureckie zaciekle broniły frontu bałkańskiego. Rosjanom udało się jednak wkroczyć jeszcze 1828 roku do Mołdawii, Wołoszczyzny i przekroczyć Dunaj. Rok później armia rosyjska dowodzona przez Iwana Dybicza pokonała Turków pod Kulewczą, nieopodal Warny w Bułgarii, umożliwiają sobie tym samym przejście przez Bałkany. W sierpniu 1828 roku skapitulował Adrianopol, po czym część wojsk rosyjskich skierowana została w stronę Konstantynopola, zaś druga armia dotarła do Morza Egejskiego w pobliżu Enos u ujścia Maricy.

Klęski na frontach, brak perspektyw na dalsze prowadzenie działań wojennych, zmusiło sułtana do skierowania prośby o zawarcia pokoju. Podpisano go w Adrianopolu 2 września 1829 roku. Na jego mocy Turcja przyznawała autonomię Mołdawii i Wołoszczyźnie, godząc się na okupację tych księstw naddunajskich przez wojska rosyjskie do czasu przekazania Rosji kontrybucji, co stało się w 1833 roku. Sułtan potwierdził także autonomię dla Serbii oraz w przyszłości miał przyznać ją także Grecji. Ponadto Rosja otrzymała ujście Dunaju, znaczną część kaukaskiego wybrzeża czarnomorskiego oraz tzw. paszałyk achałcychski. Turcja utrzymała natomiast twierdze: Kars, Bajazet i Erzerum.

Mimo, że Rosjanom nie udało się osiągnąć najważniejszego celu, jakim było zdobycie Konstantynopola, pokój w Adrianopolu był wielkim sukcesem cara Mikołaja I. Rosjanie zdobywali nie tylko coraz większe wpływy na Bałkanach, ale umocnili swoją pozycję w basenie Morza Czarnego. Zwycięska wojna z sułtanatem po raz kolejny umocniła w Rosjanach przekonanie, że kolejne podboje ziem tureckich są tylko kwestią czasu, a słabość Turcji umożliwi zajęcie jej miejsca nie tylko na Bałkanach, Morzu Czarnym, ale także w odległym Kaukazie. Z kolei dla Turcji przegrana wojna oznaczała nie tylko utratę kolejnych posiadłości i wpływów, ale ukazała całej Europie słabość, a wręcz powolny upadek Imperium Osmańskiego. Upadkowi, którego żaden z późniejszych władców nie mógł powstrzymać. Odłączenie się wkrótce Grecji spod władzy sułtana, utrata w latach siedemdziesiątych XIX wieku posiadłości na Bałkanach i wreszcie przegrana I wojna światowa przyniosły kres Imperium Osmańskiemu.

Artykuł przygotowany w oparciu o następujące opracowania:

Bazylow Ludwik, Historia Rosji, wyd. 3, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1985;
Bazylow Ludwik, Historia Powszechna 1789-1918, Warszawa 2000;
Reychman Jan, Historia Turcji, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1979;
Żywczyński Mieczysław, Historia Powszechna 1789-1870, wyd. 11, Warszawa 2002.

Fot. Szturm twierdzy Kars 1828, obraz Januarego Suchodolskiego, źródło: Wikimedia, http://www.belygorod.ru/img2/1000_rushud/Used3/0SuhodolskiyYa_ShturmKarsAR.jpg