Wielka Gra – sekretna wojna o Azję Środkową

Wielka Brytania i Rosja do dziś pozostały krajami, które dominują nie tylko w Europie, ale również na świecie. Mimo że Imperium Brytyjskie już dawno się rozpadło, podobnie jak dawna potęga Rosji, przez ponad dwa stulecia obydwa te kraje prowadziły niewypowiedzianą wojnę na odludnych szlakach i pustkowiach Azji Środkowej. Biorący w niej udział ludzie nazywali tę kampanię Wielką Grą.

W publikacji Petera Hopkirka, podróżnika po Azji Środkowej, Kaukazie, Chinach, Indiach i Pakistanie, odnajdujemy nie tylko losy ludzi zaangażowanych w walkę o zdobycze terytorialne i wielkie bogactwa Azji Środkowej, ale przede wszystkim wydarzenia, które miały wpływ na historię tego regionu, o które toczyła się rywalizacja między Rosją a Wielką Brytanią. Autor książki wprowadzając czytelnika w wir wydarzeń prezentuje nam genezę sporu, historię regionu, a także początki Wielkiej Gry, która rozpoczęła się wraz z epoką napoleońską i próbami zdobycia wpływów na Wschodzie przez cesarza Napoleona Bonaparte. W kolejnych rozdziałach Hopkirk ukazuje w jaki sposób dwa mocarstwa poprzez dyplomację, sojusze, rozgrywki polityczne z lokalnymi przywódcami oraz konflikty uzyskiwały wpływy na terenie Azji Środkowej.

W publikacji pojawiają się najważniejsze nazwiska związane zarówno z brytyjską, jak i rosyjską ekspansją w Azji. Wśród nich byli: kapitan Nikołaj Murawiew, William Moorcroft, którego los do dzisiaj nie jest znany, Alexander Burnes dzięki któremu Brytyjczycy nawiązali stosunku z Bucharą, jednak po wojnie brytyjsko – afgańskiej został w Kabulu w 1841 roku zamordowany czy Charles Masson. Wśród opisywanych postaci jest także kapitan Jan Witkiewicz, co po raz kolejny pokazuje, że Polacy mimo braku własnego kraju zawsze pojawiali się na kartach historii wielu innych państw. Autor sporo miejsca poświęcił również rosyjskim generałom, jak: Iwan Paskiewicz – zdobywca Warszawy po powstaniu listopadowym, który rozszerzył również granice Rosji na południu oraz zmusił Persję do uległości wobec Rosji, generałowi Jermołowowi – zdobywcy Kaukazu, ale również lokalnym postaciom, jak Dost Mohammad – emir Afganistanu oraz Randzit Singh – maharadża indyjski.

Hopkirk skupił się także na konflikcie brytyjsko – afgańskim, który dla wielu brytyjskich żołnierzy zakończył się tragicznie, jak pułkownika Stoddarta czy Arthura Conolly`ego, którzy zostali ścięci przez Afgańczyków, ale zanim ich zamordowano, jak pisze Hopkikr musieli wykopać sobie groby. Ich śmierć mimo że wywołała oburzenie to jaki pisze autor:

„Wieści o ich brutalnym zamordowaniu wywołały w Wielkiej Brytanii falę powszechnego oburzenia. Jednak po wysłaniu karnej ekspedycji do Afganistanu niewiele można było zrobić, by ukarać emira Buchary. Ryzykując utratę twarzy w Azji Środkowej, rząd londyński uznał, iż lepiej będzie o tej przykrej sprawie zapomnieć”

Petera Hopkirk ukazuje nam również dylematy władców potężnych państw, jak między innymi szacha Persji, który rywalizował o wpływy w Azji Środkowej zarówno z Wielką Brytanią, jak również Rosją. Szach poddawany presji z obydwu stron musiał wybierać mniejsze zło, jednak i tak, jak pokazuje historia górą byli jego wrogowie, czyli Brytyjczycy i Rosjanie, którzy potrafili wykorzystać swoje wpływy w Chinach, Indiach, Afganistanie i wielu innych krajach. Mimo jednak ogromnych środków pieniężnych przekazywanych na ekspedycje w głąb Azji zarówno Imperium Brytyjskie, jak i Cesarstwo Rosyjskie ponosiły straty, stanęły między sobą na skraju wojny oraz musiały na początku XX wieku zmierzyć się z kolejnym rywalem, który wszedł do gry – Japonią. Kraj Wschodzącego Słońca stał się głównym rywalem Rosji, którą pokonali w 1905 roku.

Autor zwraca również uwagę, że początek XX wieku to zbliżenie Rosji i Anglii, które zawarły sekretną konwencję, dzieląc wpływy w Azji wbrew wielu krajom, między innymi Persji i Afganistanu. Ten sojusz utrzymał się aż do I wojny światowej, która zapoczątkowała upadek carskiej Rosji i rozpad jej imperium, a także zachwiała pozycją Imperium Brytyjskiego.

Wielka Gra toczona przez Wielką Brytanię i Rosję o wpływy w Azji Środkowej ukazuje nam wielkość dawnych mocarstw, których władcy panowali nad ogromnym terytorium oraz milionami ludzi, którzy żyli i umierali w granicach imperiów stworzonych w XIX wieku. Dynamika z jaką rozszerzano granice, podbijano kolejne terytoria i kraje w wykonaniu Rosjan i Brytyjczyków pokazuje jakimi krajami były te państwa, z których potęgi i sławy niewiele dzisiaj pozostało. Wiele państw podbitych w XIX wieku, a także zniewolonych narodów dzisiaj cieszy się niepodległością, a przykład Afganistanu pokazuje, że tamtejsze ludy potrafiły oprzeć się każdemu najeźdźcy.

Peter Hopkirk podróżował przez wiele lat po Azji Środkowej, Kaukazie, Chinach, Indiach i Pakistanie, Iranie i wschodniej Turcji. Zanim poświęcił się pisarstwu, był reporterem ITN, nowojorskim korespondentem "Daily Express", a potem przez niemal 20 lat pracował w "The Times", przez 5 lat jako szef działu reportażu, a ostatnio jako specjalista do spraw Środkowego i Dalekiego Wschodu. W latach 50. wydawał zachodnioafrykański magazyn informacyjny "Drum" - siostrzany organ legendarnego południowoafrykańskiego pisma. Zanim podjął pracę na Fleet Street - w centrum brytyjskiej prasy - służył jako młodszy oficer w formacji Afrykańskich Strzelców Króla. Dwukrotnie aresztowany przez tajną policję: na Kubie i na Bliskim Wschodzie. Był też porwany przez arabskich terrorystów.

Książki Petera Hopkirka przetłumaczono na 14 języków. W 1999 roku uhonorowano go Pamiątkowym Medalem sir Percy'ego Sykesa. Był to wyraz uznania Królewskiego Towarzystwa Azjatyckiego dla jego dokonań podróżniczych i pisarskich.

Autor: Peter Hopkirk;
Tytuł: „Wielka Gra – sekretna wojna o Azję Środkową”;
Wydawca: Wydawnictwo Zysk i Spółka;
Miejsce i rok wydania: Poznań 2019;
Liczba stron: 719;
Cena: 47,32 zł;
Książkę można zakupić w WYDAWNICTWIE ZYSK I SPÓŁKA