Układ w Monachium. Iluzoryczny pokój w Europie

Rozpoczęta w Monachium konferencja mocarstw europejskich miała doprowadzić do uregulowania kwestii Niemców sudeckich, którzy zamieszkiwali zachodnie tereny Czechosłowacji. Adolf Hitler wzmacniając z każdym rokiem potęgę III Rzeszy zaczął wywierać naciski na rząd czechosłowacki, domagając się włączenia terenów zamieszkałych w Czechach przez Niemców do Rzeszy. Wielka Brytania i Francja obawiając się, że spór niemiecko-czechosłowacki może wywołać ogólnoeuropejski konflikt również zaczęły wywierać na rząd w Pradze naciski, aby wyraził zgodę na żądania Hitlera, zaś w przeciwnym razie w przypadku wybuchu wojny Czechosłowacja pozostałaby bez pomocy.

W Monachium 29-30 września 1938 roku podczas konferencji, w której wzięli udział przywódca III Rzeszy – Adolf Hitler, przywódca Włoch – Benito Mussolini i premierzy Wielkiej Brytanii – Neville Chamberlain oraz Francji – Edouard Daladier, postanowiono, że część terytorium Czechosłowacji zostanie oddana Rzeszy. Strefę tę podzielono na cztery części, które miał być zajmowane przez Niemców od 1 do 10 października 1938 roku. W wyniku układu monachijskiego Niemcy uzyskały pas ziem Czechosłowacji na pograniczu czesko-niemieckim, nazywany Krajem Sudeckim. Tereny, które na mocy układu monachijskiego zostały włączone do Niemiec liczyły 29 tys. km2 i stanowiły około 40% powierzchni Czech, Moraw i Śląska Czeskiego.

Polskie gazety od początku kryzys sudeckiego opisywały na gorąco wydarzenia, jakie rozgrywały się na arenie międzynarodowej. Kurier wieczorny wydawany w Katowicach 30 września 1938 roku pod artykułem „Układ w Monachium. Ewakuacja Sudetów do 10 października” pisał o zgodzie rządu czechosłowackiego na plan uregulowania kwestii sudeckiej, który opracowany został przez konferencję czterech mocarstw. W podobnym tonie pisał Goniec Warszawski w numerze z 30 września 1938 roku „Cztery fazy ewakuacji kraju sudeckiego”, gdzie czytamy, jak poszczególne obszary Czechosłowacji miały został przejęte przez III Rzeszę. Z kolei w Kurjerze Porannym z 30 września 1938 roku w tytule „Sudety przechodzą do Rzeszy Niemieckiej” czytamy jak stolica Bawarii – Monachium przygotowuje się na przyjazd mężów stanu:

„Monachium stoi dziś pod znakiem spotkania europejskich mężów stanu. Już od wczesnych godzin rannych rozpoczęto dekorowanie ulic i głównego dworca chorągwiami o barwach Rzeszy”

W kolejnych tytułach Kurjera czytamy pod artykułami „Pierwsza konferencja przy drzwiach zamkniętych” oraz „Narady zakończono o 1.30 po północy” dziennikarz relacjonuje krok po kroku prowadzone obrady, pisząc:

„Pierwsza konferencja Hitler-Chamberlain-Mussolini-Daladier odbyła się przy drzwiach zamkniętych bez wszelkich świadków...”

„Niemieckie Biuro Infor. Podaje, że w nocy z czwartku na piątek o godz. 0.30 podpisany został przez kanclerza Hitlera, Mussoliniego, premiera brytyjskiego i premiera francuskiego układ o warunkach i sposobie odstąpienia obszaru sudecko-niemieckiego”

W Polsce Zachodniej czytamy z kolei w tytułach: „Jeszcze jedna próba ratowania pokoju. Mussolini-Chamberlain-Daladier dziś u Hitlera” z 29 września i „Zjazd czterech w Monachium rozpoczęty” z 30 września 1938 roku, o próbie rozwiązania problemy sudeckiego i roli Mussoliniego, ale także o godnym powitaniu premierów brytyjskiego i francuskiego. Natomiast Krakowski Kurier Wieczorny 30 września 1938 roku nie tylko pisał o rozstrzygnięciach w Monachium, ale również zapowiedział kolejną konferencję, jeśli Czechosłowacja, Polska i Węgry nie rozwiążą wspólnie roszczeń terytorialnych. Co ciekawie w artykule „W zamian za Sudety Hitler i Mussolinie wycofują wojska z Hiszpanii”, Wielka Brytania i Francja w zamian za ustępstwa wobec III Rzeszy w sprawie Sudetów, uzyskały zgodę przywódców Rzeszy i Włoch w sprawie wycofania ochotników z Hiszpanii.

Jak widać w polskich gazetach relacje z konferencji monachijskiej i decyzja tam podjęte na niekorzyść Czechosłowacji pokazują jak rozebrano naszego południowego sąsiada. Z tytułów i relacji prasowych wynika, że była to próba ratowania pokoju, walka o jego zachowanie, ale również pokazanie, że europejskie mocarstwa potrafią rozmawiać ze sobą i w imię pokoju zawrzeć porozumienie, oczywiście kosztem słabszego państwa, jakim była Czechosłowacja. Warto zauważyć, że w tytułach prasowych już pojawiają się kwestie roszczeń polskich i węgierskich wobec osłabionej i zaszczutej Czechosłowacji, która wkrótce utraciła Zaolzie na rzecz Polski.

Pokój, o którym mówił Chamberlain, który po powrocie do Wielkiej Brytanii obwieścił, że „przywiozłem wam pokój na nasze czasy”, został przez Hitlera wymanewrowany. Jako premier stał się symbolem polityki ustępstw wobec Adolfa Hitlera. Robił wszystko, aby nie wybuchła wojna. Nie interweniował w hiszpańskiej wojnie domowej, zignorował włączenie Austrii do Rzeszy Niemieckiej, a podczas konferencji w Monachium w 1938 roku poszedł na kolejne ustępstwa wobec Hitlera, licząc, że ten zadowoli się skrawkiem Czechosłowacji. Jak się miało już wkrótce okazać, Hitler przechytrzył brytyjskiego premiera, który w 1939 roku przekonał się, kim naprawdę jest Adolf Hitler, cały czas dążący do zwarcia i wojny, która wybuchła 1 września 1939 roku. Nie inaczej było z francuskim premierem Daladierem, który również obawiając się wojny, zgodził się na dyktat Hitlera.

Warto podkreślić, że obydwaj premierzy – Neville Chamberlain i Edouard Daladier w 1940 roku utracili swoje stanowiska. Ich brak reakcji na dalsze działania Hitlera w 1939 roku doprowadziły do ich upadku. Daldier złożył dymisję 21 marca 1940 roku, zaś Chamberlain złożył dymisję 10 maja 1940 roku, a więc w dniu rozpoczęcia niemieckiej ofensywy w Europie Zachodniej.

Podane wyżej tytuły prasowe można znaleźć na stronach Śląskiej Biblioteki Cyfrowej, Federacji Bibliotek Cyfrowych oraz Cyfrowej Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie.