Uchwały Konferencji Poczdamskiej w sprawie Niemiec

Niemcy były głównym przedmiotem dyskusji i ustaleń na konferencji poczdamskiej Wielkiej Trójki między 17 lipca a 2 sierpnia 1945 roku. Z pięciu uchwał poczdamskich najważniejsza była zatytułowana „O Niemczech” i poświęcona „Zasadom politycznym i gospodarczym, mającym służyć za podstawę traktowania Niemiec w początkowym okresie kontroli”.

Dokument ten stwierdzał na wstępie, że „armie sojusznicze okupują całe terytorium Niemiec oraz, że naród niemiecki musi spłacić dług za straszliwe zbrodnie popełnione pod kierunkiem tych, których uczynki otwarcie aprobował i którym był ślepo posłuszny”. Na konferencji poczdamskiej osiągnięto ostateczne porozumienie, co do zasad politycznych i gospodarczych polityki sprzymierzeńców w stosunku do zwyciężonych Niemiec przez cały okres, w którym państwa sojusznicze sprawować będą na Niemcami kontrolę. Celem porozumienia było wprowadzenie w życie, tzw. „Deklaracji Krymskiej” dot. Niemiec, a jego istota sprowadzała się do zachowania światowego pokoju i nie dopuszczenia do sytuacji, w której Niemcy ponownie mogłyby zagrozić swoim sąsiadom. Sojusznicy deklarowali jednocześnie odbudowę Niemiec w systemie demokratycznym i pokojowym.

Tekst porozumienia dot. Niemiec zawierał 19 punktów, z czego 10 dotyczyło zasad politycznych, a reszta odnosiła się do zasad gospodarczych. Najważniejsze z nich dotyczyły zasad tzw. Pięciu D” – demilitaryzacji, denazyfikacji, decentralizacji, demokratyzacji i dekartelizacji Niemiec. W części odnoszącej się do zasad politycznych władzę najwyższą w Niemczech sprawowali głównodowodzący siłami zbrojnymi czterech mocarstw, a każdy z nich miałby działać według instrukcji swojego rządu we własnej strefie okupacyjnej. Jako członkowie Rady Kontroli mogli oni wspólnie decydować w sprawach dot. Niemiec jako całości.

Za podstawowe cele okupacji Niemiec, które determinować miały działalność Rady Kontroli uznano:

- zupełne rozbrojenie i demilitaryzacji Niemiec oraz likwidację całego przemysłu niemieckiego użytego do produkcji wojennej lub nadzór nad nim;

- przekonanie narodu niemieckiego, że nie może uchylać się od odpowiedzialności za swój los;

- zniszczenie partii narodowosocjalistycznej i związanych z nią organizacji oraz zakazanie jakiejkolwiek propagandy narodowosocjalistycznej i militarystycznej;

- przygotowanie do odbudowy niemieckiego życia politycznego na podstawach demokratycznych i do ewentualnego powrotu Niemiec do współpracy w życiu międzynarodowym.

W związku z powyższymi ustaleniami zapowiedziano uchylenie wszystkich ustaw narodowosocjalistycznych o charakterze ustrojowym lub wprowadzających dyskryminację z racji rasy, wyznania lub przekonań politycznych. Ponadto przestępcy wojenni, przywódcy narodowosocjalistyczni, wpływowi zwolennicy nazizmu oraz osoby czynnie przeciwstawiające się okupacji lub jej celom będą aresztowane i oddani pod sąd bądź internowani.

Ustalono również, że:

- wszyscy aktywni członkowie partii narodowosocjalistycznej oraz osoby wrogie celom sojuszników miałyby być usunięte z urzędów publicznych oraz z ważnych stanowisk w przedsiębiorstwach prywatnych;

- edukacji i sądownictwo miały być zreorganizowane w duchu demokracji;

- administracja miała być oparta na zasadzie decentralizacji ustroju politycznego i rozwoju samorządności lokalnej, co miało w praktyce oznaczać swobodę działań demokratycznych partii politycznych oraz wprowadzenie systemu przedstawicielskiego w administracji okręgowej, prowincjonalnej i landach;

- nie miał być tworzony centralny rząd niemiecki, zaś ważniejsze działy administracji ogólno-niemieckiej (finanse, transport, łączność, handel zagraniczny, przemysł) kierowane przez sekretarzy stanu i funkcjonowałyby pod kierunkiem Rady Kontroli;

- dopuszczono wolność prasy, słowa, religii, tworzenie związków zawodowych z ograniczeniami wynikającymi z potrzeb bezpieczeństwa wojskowego;

Zasady gospodarcze przewidywały przede wszystkim eliminację niemieckiego potencjału wojskowego w drodze zakazu produkcji broni, amunicji, sprzętu wojskowego oraz likwidacji bazy produkcyjnej. Podjęto decyzję o decentralizacji gospodarki niemieckiej w celu likwidacji jej nadmiernej koncentracji i jej przestawienie na rozwój rolnictwa i przemysłu o charakterze pokojowym.

Koalicjanci podjęli również decyzję, aby Niemcy w okresie okupacji traktować jako jednolitą całość gospodarczą, a nadzór nad gospodarką niemiecką miał się odbywać wyłącznie w zakresie niezbędnym dla realizacji celów okupacji oraz zaspokojenia potrzeb armii okupacyjnych. Do sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem zasad kontroli gospodarczej ustanowionej przez Radę Kontroli mieli być włączeni sami Niemcy. Zapowiedziano poczynienie kroków celem remontu środków transportowych, podwyższenia produkcji węgla oraz produkcji rolnej, odbudowy mieszkalnictwa i podstawowych potrzeb komunalnych. Rada Kontroli miała przejąć pod swoją kontrolę i do swojej dyspozycji kapitał niemiecki znajdujący się za granicą. Przyjęto zasadę, że po wypłacie przez Niemcy odszkodowań powinno zostać im tyle zasobów, aby naród niemiecki nie musiał korzystać z pomocy z zewnątrz.

Odrębną część uchwał poczdamskich, złożona z 10 punktów dotyczyła odszkodowań niemieckich na rzecz koalicji. Ustalono, że żądania odszkodowawcze każde z mocarstw zaspokoi w swojej strefie okupacyjnej oraz z majątku niemieckiego znajdującego się za granicą. W dopełnieniu odszkodowań ze swojej strefy Związek Radziecki miał otrzymać dodatkowe odszkodowania ze stref zachodnich w ciągu 5 lat. Jednocześnie ZSRR zrzekał się wszelkich pretensji z tytułu odszkodowań z udziałów niemieckich w obcych przedsiębiorstwach znajdujących się w zachodnich strefach oraz aktywów niemieckich za granicą we wszystkich krajach z wyłączeniem: Bułgarii, Finlandii, Węgier, Rumunii oraz wschodniej Austrii. Z kolei Stany Zjednoczone i Wielka Brytania rezygnowała z podobnych pretensji we wschodniej strefie okupacyjnej, jak również w wymienionych krajach powyżej.

Kolejne ustalenia Wielkiej Trójki odnoszące się do Niemiec to między innymi: porozumienie w sprawie floty niemieckiej, statków handlowych, przekazanie ZSRR – Królewca i terenów przyległych oraz podjęto decyzję w sprawie przestępców wojennych.

Artykuł przygotowany w oparciu o następujące opracowania:

Czubiński Antoni , Historia Powszechna XX wieku, Poznań 2003;

Czubiński Antoni, Druga wojna światowa 1939 – 1945, t. I-II, Poznań 1999.

Fot. Premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill, prezydent USA Harry Truman i przywódca Związku Radzieckiego Józef Stalin podczas konferencji w Poczdamie w 1945 r., w zbiorach National Archives and Records Administration, za Wikimedia Commons