Tradycja koronacji królewskich Bolesława I Chrobrego i Mieszka II

W polskich źródłach średniowiecznych z okresu przed Janem Długoszem nie zachowały się ślady po koronacji Bolesława Chrobrego i Mieszka II, jedynie rocznikarze polscy odnotowywali, co najwyżej tytuły królewskie, ale tylko zawsze w aniwersarzach o ich śmierci. Można tutaj wymienić informacje zawarte w kilku zabytkach pisanych z XIII wieku, odnoszące się do Bolesława Chrobrego np. Rocznik Kapituły Krakowskiej, Rocznik Krótki, Rocznik Poznański, jak do osoby Mieszka II np. Rocznik Dawny, Rocznik Kapituły Krakowskiej, Rocznik Wielkopolski.

Mieszko II nie jest wspomniany jako król, ani przez Galla Anonima, ani przez Wincentego Kadłubka, zaś autor Kroniki Wielkopolskiej napisał, że królem był pierworodny syn Mieszka II – Bolesław Zapomniany. Henryk z Brenny uważa, że Mieszko II nie otrzymał nigdy korony królewskiej, a jedynie ze względu na dostojeństwo swojej żony zwany był królem nobilów. O koronacji Mieszka II w 1025 roku wspomina dopiero w XV wieku Jan Długosz, informuje on, że podczas zjazdu w Poznaniu możni świeccy i duchowieństwo zdecydowali o podniesieniu Mieszka II wraz z małżonką Rychezą do godności królewskiej. Sama ceremonia miała się odbyć w Gnieźnie, a aktu koronacji miał dokonać metropolita gnieźnieński Hipolit.Według Galla Anonima Bolesław Chrobry został koronowany w 1000 roku, a ma to potwierdzać inskrypcja z XIV wieku znajdująca się na nagrobku Chrobrego w katedrze poznańskiej. Większość badaczy uważa, że Otton III w 1000 roku dał Chrobremu przyzwolenie na koronację królewską, zaś właściwy akt miał być spełniony przez czynniki kościelne po uzyskaniu zgody kurii papieskiej.

Polscy badacze uważają, że Gall pomylił uroczystością gnieźnieńskie z wiadomością, że, iż Bolesław I chrobry nosił tytuł króla, dopiero od 1025 roku. Według źródeł niemieckich Chrobry był koronowany w 1025 roku, kasztelan dworski, Wipo w biografii Konrada II z 1025 roku odnotował, że Bolesław przywłaszczył sobie z krzywdą króla niemieckiego insygnia królewskie oraz miano króla. Według Roczników Kwedlinburskich po śmierci cesarza Henryka II Chrobry chciał zagarnąć insygnia władzy, według Ottona z Freising Bolesław po śmierci Henryka II chciał ogłosić się królem, podobnie pisze Gotfryd z Viterbo, że Bolesław usiłował ogłosić się królem i planował odseparowanie swojego państwa od cesarstwa, a jego syn miał zwrócić koronę cesarzowi. Z XI wiecznego utworu mnicha z Brauweiler dowiadujemy się, że Rycheza po wyjeździe z Polski, przekazała Konradowi II insygnia koronacyjne, wówczas król niemiecki zmusił Mieszka II do płacenia trybutu. Według Rocznika Hildesheimskiego po rokiem 1028 zapisane jest, że Mieszko II zawładnął wbrew majestatowi cesarskiemu „Regnum Sclavorum” i najechał Saksonię.

Według Thietmara w 1013 roku w Merseburgu Chrobry zjednał sobie Henryka II, zaś według Rocznika Kwedlinburskiego Henryk II wezwał Chrobrego do Merseburga, a ten w zamian za pokój ofiarował mu liczne dary.

Brunon z Kwerfurtu w swoich utworach konsekwentnie tytułował Chrobrego księciem, niekiedy seniorem, a tylko wyjątkowo nazywała on Polskę królestwem. Tak samo postępował Thietmar, gdzie u niego Chrobry zasługiwał przeważnie na tytuł książęcy. Ważnym dokumentem nastawionym życzliwie dla państwa Piastów jest list księżnej Matyldy z 1027 roku do Mieszka II, w którym zawarte są pochwały na cześć Mieszka II i jego ojca Chrobrego. Bardzo ważny fakt został przemilczany przez annalistę z Kwedlinburga i Thietmara, gdyż nie wspomnieli oni o ślubie Mieszka II z Rychezą Ludolfingówną, a przecież zwarcie takiego małżeństwa podnosiło prestiż Polski w Europie, tutaj można zauważyć wysoce nieprzyjazny stosunek pisarzy niemieckich wobec Polski.

Wojny prowadzone między Bolesławem Chrobrym a Henrykiem II mogły doprowadzić do tego, że Henryk II pod presją niepowodzeń w walkach z Chrobrym, w zamian za cenę pokoju i oddanie hołdu przez Chrobrego, godził się Henryk II na godność króla Polski Chrobrego i obiecał tron jego synowi. Zawarte porozumienie w Merseburgu w 1013 roku mogło doprowadzić do odnowienia lub uznania tytułu królewskiego Bolesława I Chrobrego. Jeśli Henryk II przyrzekł koronę Mieszkowi mamy tutaj do czynienia z procedurą odnowieniem koronacji (hołd + inwestytura) Bolesława I Chrobrego. Jednak u Wipona wciąż spotykamy pod rokiem 1025 określenie Chrobrego jako księcia. Według Galla Anonima Otton III przekazał jedynie Chrobremu swoje cesarskie uprawnienia w stosunku do kościoła.

Z XII-wiecznej źródła francuskiego Kroniki Ademara de Chabannes, że cesarz wysłał Stefanowi I (król Węgier) gwóźdź z Krzyża Pańskiego i świętą włócznię. Według Galla takie same precjoza (diadem, gwóźdź i włócznię) Otton III wręczył w Gnieźnie Chrobremu, co oznaczałoby, że cesarz koronował osobiście Chrobrego na króla, a Stefana I koronował członek poselstwa cesarskiego lub świeżo upieczony arcybiskup metropolii w Ostrzyhomiu.

Wszystkie te teorie pozwalają na podtrzymanie sądu, że Chrobry w 1000 roku był koronowany na króla Polski, można to jeszcze potwierdzić tym, że w latach 1010-1013/14 Chrobry bił monety z napisem w otoku „Rex”. Istnieje także zbieżność chronologiczna między wybiciem monet a spisaniem z zachęty Chrobrego około 1014 roku nie istniejącej już pasji św. Wojciecha, w której jest wspomniana koronacja Bolesława I Chrobrego na króla Polski. W takim razie odbyta w 1025 roku koronacja Chrobrego była potwierdzeniem istnienia godności królewskiej Chrobrego.

Ważne jest także, że w 1013 roku podczas pertraktacji Mieszka II i Chrobrego z Henrykiem II zgodził się ona na odnowienie koronacji z roku 1000 i objęcie tronu po śmierci Chrobrego przez Mieszka II. Jednak państwo Piastów miało być od tej chwili wasalem cesarza niemieckiego.

Koronacja Bolesława I chrobrego w 1025 roku nie doprowadziłaby do wzmocnienia jego kraju gdyż koronowałby się na łożu śmierci, kiedy w 1000 roku Chrobry zaimponował Ottonowi III, a w dwa lat później w Merseburgu nie podporządkował się Henrykowi II, a w 1003 roku nie złożył hołdu z zajętych Czech. To doprowadziło wkrótce do wojny z Henrykiem II, a w 1013 roku Chrobry zgodził się na uznanie zwierzchnictwa niemieckiego, ale za uznanie jego korony królewskiej, Mieszka II i na wyrażenie zgody na ślub Mieszka II z Rychezą, a także na włączenie do Polski Milska i Łużyc. Jednak Chrobry zerwał układ merseburski, gdyż nie wysłał przewidzianego kontyngentu wojskowego Henrykowi II na pomoc w walkach we Włoszech. W 1018 roku po kolejnych zmaganiach wojennych, kiedy to Chrobry odniósł sukces nie składał on żadnego hołdu lennego w Budziszynie, lecz wasalny związek został zerwany. Henryk II przyrzekł pozostawić Milsko i Łużyce Polsce, a także pomóc w wyprawie na Ruś, wkrótce także Chrobry poślubił Ode skoligaconą z Ludolfingami, córką margrabiego Ekkeharda przeciwnika Henryka II.

Artykuł powstał na podstawie następujących opracowań:

Labuda Gerard, Mieszko I, Wrocław 2002,

Szczur Stanisław, Historia Polski – Średniowiecze, Kraków 2002.

Fot. Król Polski Bolesław Chrobry, za Wikimedia Commons.