Wojny, jakie znamy z książek, w których o losach państw i narodów decydowały wielkie kampanie oraz bitwy, w drugiej połowie XX wieku zmieniły swoje oblicze. Wielkie batalie, spektakularne operacje militarne przeszły do historii wraz z postępem technicznym, a reguły wojennej gry zostały porzucone. W drugiej połowie XX wieku i na początku XXI wieku mamy do czynienia z jedną z największych plag, jakie toczy świat – terroryzmem.
Rozpad kolonialnych mocarstw pod II wojnie światowej, powstanie niepodległych państw w Afryce i Azji nie spowodowało, że dawne potęgi zrezygnowały z wpływów w tych obszarach kuli ziemskiej. Ostatnie trzydziestolecie XX wieku był jednak okresem gwałtownych zmian politycznym na Bliskim Wschodzie, gdzie między innymi w 1979 roku doszło do rewolucji w Iranie, która doprowadziła do islamizacji kraju, a konflikt iracko-irański, wojna iracko-kuwejcka oraz interwencja Stanów Zjednoczonych i państw sprzymierzonych w Iraku, spowodowały wzrost napięć politycznych, ale również religijnych w tym rejonie świata. Islamskie ugrupowania ekstremistyczne zaczęły w latach dziewięćdziesiątych XX wieku wykorzystywać terroryzm nie tylko do walki z zachodnią cywilizacją, ale również, aby zmusić mocarstwa światowe do zmiany polityki prowadzonej na Bliskim Wschodzie, a nawet wycofania tam swoich wpływów. Jedną z metod stosowanych przez terrorystów są przede wszystkim ataki terrorystyczne wymierzone w cywilów – samochody pułapki wybuchające w zatłoczonych centrach miast, ładunki ukryte w walizkach eksplodujące w pociągach, autobusach czy samolotach wypełnionymi ludźmi – oto przerażające oblicze nowoczesnej wojny, o której przebiegu będą decydować nie doskonale wyszkoleni oraz wykształceni generałowie, lecz bezwzględni i gotowi na wszystko terroryści.
Terroryzm podobnie jak wojny i technika zmieniał swoją formę przez dziesięciolecia, a rozwinął się szczególnie w XIX wieku. Wówczas powstało wiele organizacji anarchicznych i niepodległościowych, których działania skupione były przede wszystkim na atakach na władców, przywódców politycznych, bądź wyzyskujący robotników fabrykantów. W zamachach zginęli m.in. car rosyjski Aleksander II, który stracił życie w wyniku wybuchu bomby w 1881 roku, prezydent Francji Marie Carnot, zasztyletowany w 1884 roku czy prezydent Stanów Zjednoczonych Abraham Lincoln, który zginął wskutek zamachu 14 kwietnia 1865 roku. Najsłynniejszym aktem terroryzmu przed 1939 rokiem było zamordowanie austriackiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie, a jego śmierć stała się pretekstem do wybuchu I wojny światowej. Podobnych aktów terroru w kolejnych dziesięcioleciach nie sposób zliczyć. Zabijano przywódców politycznych i wojskowych, jak 24 grudnia 1942 roku w Algierze naczelnego dowódcę floty francuskiej admirała Francois`a Darlana, prezydenta Stanów Zjednoczonych 22 listopada 1963 roku w Dallas Johna Fitzgeralda Kennedyego czy premieFitra Izraela Icchaka Rabina, który zginał w zamachu dokonanym przez ultraprawicowego nacjonalistę Jigala Amira 4 listopada 1995 roku w Tel Awiwie.
Sytuacja zmieniła się w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, a terroryzm zaczęto kojarzyć głównie z ugrupowaniami toczącymi walkę przeciwko panowaniu mocarstw zachodnich głównie w krajach Bliskiego Wschodu oraz Afryce. Choć i w Europie nie brakowało ekstremistycznych bojówek lewicowych, takich jak włoskie Czerwone Brygady, irlandzka IRA czy niemiecka Frakcja Czerwonej Armii. W Peru terrorystyczną działalność prowadził owiany złą sławą Świetlisty Szlak, w Hiszpanii ETA, domagająca się proklamowania niepodległego kraju Basków, a w Sri Lance –Tamilskie Tygrysy. Między organizacjami terrorystycznymi z Bliskiego Wschodu, a tymi o charakterze lewicowym i niepodległościowym istniała jednak zasadnicza różnica. Podczas gdy ekstremistyczni lewacy skupiali się na walce we własnych państwach, dżihadyści przenieśli swoją świętą wojnę na arenę międzynarodową. W 1972 roku palestyński „Czarny Wrzesień” zaatakował w Monachium – zginęło jedenastu sportowców izraelskich biorących udział w olimpiadzie. W 1988 roku libijscy terroryści podłożyli bombę w amerykańskim samolocie Boeing 747 lecącym z Londynu do Nowego Jorku. Życie straciło 259 osób na pokładzie maszyny oraz jedenastu mieszkańców szkockiego miasta Lockerbie, na które spadły szczątki samolotu. Te wydarzenia pokazały, że terroryści nie ograniczają się do własnych terenów, lecz uderzają daleko od swoich siedzib, atakując gdzie chcą i o każdej porze, wzbudzając strach w zachodnich demokracjach. Punktem zwrotnym na początku XXI wieku był zamach na wieże World Trade Center w Nowym Yorku 11 września 2001 roku. Ludzkość uświadomiła sobie wówczas, że ma do czynienia z nową wojną – prowadzoną nie na polach bitewnych, lecz w miastach, centrach kultury i środkach komunikacji.
Uderzenie w Stany Zjednoczone i zniszczenie jej gospodarczego symbolu przez terrorystów kierowanych przez Osamę bin Ladena, było dowodem na to, że żadne mocarstwo światowe nie może spać spokojnie. Mimo interwencji w Afganistanie, gdzie obalono Talibów, a później w Iraku, gdzie pozbawiono władzy Saddama Husajna, nie udało się ani zlikwidować, ani powstrzymać ataków terrorystycznych. Zachodnie demokracji nie potrafiły dostrzec, że Osama bin Laden był tylko reprezentantem fundamentalistycznego ekstremizmu politycznego, który rozwijał się w świecie islamu już od drugiej połowy XX wieku. Zamachy w innych częściach świata poza Stanami Zjednoczonymi, jak w Moskwie w 2002 roku, a także w kolejnych latach w Madrycie, Biesłanie, Londynie, Paryżu, Brukseli, Berlinie, Nigerii, Somalii, Afganistanie, Iraku, a także wielu innych krajach wyraźnie pokazały, iż terroryści są doskonale przygotowani i nie mają skrupułów, by mierzyć w czuły punkt swoich przeciwników – bezbronnych cywili. Ich głównym celem jest wzbudzenie powszechnego strachu, poczucia braku bezpieczeństwa i bezradności. I ten cel udało im się wielokrotnie osiągnąć. Psychologiczne skutki ataków pozwalają wymusić radykalne zmiany polityczne na najwyższych szczeblach. Tak stało się m.in. w Madrycie – terroryści uderzyli w stolicę Hiszpanii trzy dni przed wyborami parlamentarnymi w 2004 roku. W efekcie władzę objęła Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza, która wycofała wojska tego kraju stacjonujące w Iraku.
Sytuacja na świecie nie zmieniła się nawet po śmierci współzałożyciela i przywódcy Al-Ka’idy Osamy bin Ladena 2 maja 2011 roku. Euforia po jego śmierci bardzo szybko wygasła. Ci, którzy sądzili, że po śmierci bin Ladena organizacja się rozpadnie, byli w głębokim błędzie. Następca Osamy – Ajman el-Zawahiri – wezwał swoich zwolenników nie tylko do kontynuowania dżihadu (świętej wojny), ale także do wzmożenia ataków przeciwko wrogom islamu. Co gorsza, zabójstwo bin Ladena otworzyło pole do działania innym ugrupowaniom terrorystycznym, dotąd kryjącym się w cieniu Al-Kaidy. Wśród nich znalazło się również Państwo Islamskie, będące jednym z największych zagrożeń dla współczesnego wolnego świata, czego skutki odczuwają mieszkańcy nie tylko Bliskiego Wschodu i Afryki, ale również Europy, gdzie terroryści powiązani zarówno z Al-Kaidą oraz tzw. Państwem Islamskim uderzyli w stolicy Austrii – Wiedniu w listopadzie 2020 roku /zginęło 5 osób/ czy w Nigrze oraz przy granicy z Mali, gdzie na początku stycznia 2021 roku zginęło około 100 osób.
Warto podkreślić, że wiele krajów arabskich, jak również afrykańskich od wielu lat zmaga się z dżihadystycznymi bojówami związanymi z Al-Kaidą i tak zwanym Państwem Islamskim. W takich krajach jak: Niger, Mali, Nigeria czy Syria, działają lokalne grupy terrorystyczne, które próbują narzucić mieszkańcom prawa i obyczaje islamskie. Efektem tych działań są ataki terrorystyczne, w których giną cywile oraz przedstawiciele tamtejszych władz, ale również żołnierze sił międzynarodowych, których celem jest poprawa bezpieczeństwa w najbardziej zagrożonych terroryzmem państwach świata.
Największe i najkrwawsze zamachy na przełomie XX i XXI wieku
Koniec XX wieku:
21 grudnia 1988 – Lockerbie/Szkocja – Wybuch bomby w samolocie – Zginęło 259 osób;
18 lipca 1994 – Buenos Aires, Argentyna – Wybuch bomby w Jewish Community Center – Zginęło 96 osób;
19 kwietnia 1995 – Oklahoma City/USA – Zamach bomby zniszczył – budynek federalny, Zginęło 168 osób;
28 lipca 1996 – Atlanta/USA – Wybuch bomby podczas koncertu – Zginęło 110 osób;
7 sierpnia 1998 – Kenia/Tanzania – Zamachy na amerykańskie ambasady – Zginęło 250 osób;
9 września 1999 – Moskwa/Rosja – Zamach bombowy na blok mieszkalny – Zginęło 118 osób.
XXI wiek:
11 września 2001 – Nowy York/Waszyngton/USA – Ataki na WTC i Pentagon – Zginęło ok. 3 tysiące osób;
23 października 2002 – Moskwa/Rosja – Atak na teatr na Dubrowce – Zginęło 180 osób;
11 marca 2004 – Madryt/Hiszpania – Ataki na pociągi podmiejskie – Zginęło 190 osób;
1-3 września 2004 – Biesłan/Osetia Północna – Atak na szkołę – Zginęło 322 osób;
7 lipca 2005 – Londyn/Wielka Brytania – ataki terrorystyczne w metrze – Zginęło 56 osób;
25 października 2009 – Bagdad/Irak – Eksplozja dwóch samochodów – pułapek – Zginęło 155 osób;
28 października 2009 – Peszawar/Pakistan – Wybuch samochodu – pułapki na bazarze – Zginęło 177 osób;
28 maja 2010 – Bengal Zachodni – Wykolejenie pociągu po wybuchu bomby – Zginęło 128 osób;
4 października 2011 – Mogadisz/Somalia – Zamach bombowy na budynki urzędowe – Zginęło 139 osób;
20 stycznia 2012 – Kano/Nigeria – Skoordynowane ataki na chrześcijan – Zginęło 211 osób;
15-21 maja 2013 – Irak – Seria zamachów terrorystycznych dokonanych przez Państwo Islamskie – Zginęło 449 osób;
31 października 2015 – Synaj/Egipt – Bomba na pokładzie samolotu – Zginęło 224 osób;
13 listopada 2015 – Paryż/Francja – Seria ataków dokonanych przez terrorystów z Państwa Islamskiego – Zginęło 130 osób;
22 marca 2016 – Bruksela/Belgia – seria trzech skoordynowanych terrorystycznych zamachów bombowych – Zginęły 32 osoby;
23 lipca 2016 – Kabul/Afganistan – zamachy terrorystyczne – Zginęło 80 osób
15 kwietnia 2017 – Aleppo/Syria – atak bombowy – Zginęło 126 osób;
21 kwietnia 2017 – Balch/Afganistan – strzelanina – Zginęło 256 osób;
3 czerwca 2017 – Londyn/Wielka Brytania – atak terrorystyczny – Zginęło 11 osób;
14 października 2017 – Mogadisz/Somalia – samobójczy zamach bombowy – Zginęło 587 osób;
9 listopada 2018 – Mogadisz/Somalia – zamach terrorystyczny – Zginęły 53 osoby;
15 marca 2019 – Christchurch/Nowa Zelandia – zamachy terrorystyczne na meczety – Zginęło 51 osób;
21 kwietnia 2019 – Sri Lanka – zamachy terrorystyczne – Zginęło 258 osób;
2 listopada 2020 – Wiedeń/Austria – seria strzelanin – Zginęło 5 osób.
3 stycznia 2021 – Zachodni Niger przy granicy z Mali – Zginęło około 100 osób.
Zdjęcia:
- Budynek Pentagonu w Stanach Zjednoczonych po ataku terrorystycznym z 11 września 2001 roku;
- Franciszek Ferdynand Habsburg – następca tronu Austro-Węgierskiego, zamordowany 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie, Autor Carl Pietzner (1853–1927) za Wikimedia Commons, domena publiczna;
- Marszałek Philippe Petain i obok marszałka admirał Jean Darlan, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygnatura: 2-15702;
- John Fitzgerald Kennedy z żoną na chwilę przed zamachem w Dallas, źródło: Victor Hugo King, z zasobów Biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych, za Wikimedia Commons;
- Mapa największych ataków terrorystycznych w XXI wieku, praca własna.