Saksonia – państwo dziedziczne króla polskiego Augusta II

Księstwo Saksonii ukształtowało się w XVI wieku podczas wojen religijnych, za panowania księcia Maurycego Wettyna. Zjednoczył on pod swoim berłem terytoria od północy graniczące z Brandenburgią, a od południa z Czechami. Podczas wojny trzydziestoletniej do księstwa zostały przyłączone Dolne i Górne Łużyce. W chwili wyboru Augusta II na króla Polski obszar księstwa liczył ok. 40 tysięcy km² i zamieszkiwany był przez ok. 2 mln mieszkańców.

Gospodarka Saksonii na przełomie XVII i XVIII wieku była bardzo dobrze rozwinięta. W rolnictwie pańszczyzna występowała tylko na Łużycach, natomiast na pozostałych obszarach księstwa rozwijały się wysokotowarowe gospodarstwa chłopskie. Właściciele ziemscy organizowali produkcję nakładczą płótna i sukna. Na południu kraju były kopalnie srebra i miedzi, a górnictwo stało na wysokim poziomie. W miastach funkcjonowało dobrze zorganizowane rzemiosło i manufaktury. Nawet okupacji Saksonii przez wojska Karola XII i nałożona na kraj olbrzymia kontrybucja nie zaszkodziły jej gospodarce, gdyż armia szwedzka uzupełniając ekwipunek, zostawiała pieniądze u przemysłowców saskich.

W gospodarce Saksonii istotną rolę odgrywał Lipsk, który był wielkim centrum handlowym, porównywalnym niekiedy do Gdańska. Funkcjonowała tam giełda, targi książki, wychodziła „Gazeta Lipska”, a z czasem zaczęły się ukazywać typowe dla oświecenia czasopisma naukowe. W Saksonii mieszczanie mieli silną pozycję w kraju, mając swoją własną reprezentację w Zgromadzeniu Stanowym (Landtagu), mimo to szlachta zachowała jednak swoją dominującą pozycję w kraju. Religią panującą w Saksonii był luteranizm, a elektorzy sascy od 1653 roku przewodzili ewangelickiemu kolegium  elektorów w sejmie Rzeszy i zachowali tą funkcję do końca jej istnienia.

Choć Saksonia nie była  rządzona absolutystycznie, to uprawnienia Augusta II jako elektora saksońskiego były większe niż władcy Rzeczpospolitej. Elektor saski rządził zgodnie z popularną wśród państw niemieckich po wojnie trzydziestoletniej zasadą doktryny państwa dobrego. Elektorowi podporządkowane zostały sprawy gospodarcze, sanitarne oraz społeczne, którymi zarządzał za pomocą rozporządzeń administracyjnych. Z kolei stany saskie od XVI wieku zachowały swoją pozycję, przede wszystkim w sprawach podatkowych.  Augustowi II, podobnie jak jego poprzednikom, nie udało się między innymi wprowadzić akcyzy generalnej, która jako podatek pośredni i nie wymagający decyzji stanów pozwalałby na uniezależnienie się od nich.  August II w początkach sprawowania władzy w Polsce, próbował zwiększyć dochody w Saksonii, powołując Komisję Rewizyjną, która miała poprzez analizę stawek podatkowych przejąć kontrolę na finansami miejskimi.  Trudności finansowe zmusiły Augusta do odwołania się do stanów. W 1705 roku  August zerwał rokowania z Landtagiem, co było wynikiem nie tylko obrony stanów przed zarządzeniami elektora dotyczącymi obroną kraju przed spodziewaną agresją wojsk szwedzkich Karola XII, ale próbą oddania mu wojsk utworzonych przez powiązaną ze stanami Tajną Radę.

Od czasów wojen tureckich w latach osiemdziesiątych XVII wieku Saksonia posiadała stałą armię, którą po wyborze na króla Polski, August II powiększył. Również po wyborze na tron polski, August rozwiązał problem rządów w Saksonii. Powołał stałą kancelarię niemiecką, która była zawsze przy jego boku, zaś w Saksonii ustanowił urząd namiestnika. W 1706 roku utworzył Tajny Gabinet, nowy, całkowicie zależny organ rządowy od siebie, który realizował własną politykę Augusta II. Zarówno Saksonia, jak i Rzeczpospolita zachowały swoje instytucje stanowe i administracyjne, nie zlikwidowano Tajnej Rady, Rady Senatu, jednak istotne decyzje zapadały w Tajnym Gabinecie Augusta II. Związane były one z zapadającymi tam decyzjami dotyczącymi spraw zagranicznych, w czym dodatkowo pomagała elektorowi i królowi polskiemu służba dyplomatyczna złożona w dużej mierze z cudzoziemców, praktycznie zależna jedynie od Augusta II.

Warte wspomnienia jest również głośny w Saksonii i Polsce romans Augusta II z jego najsłynniejszą metresą – Anna Konstancją Hoym (Hrabiną Cosel). Jej postać posłużyła Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu do napisania znanej powieści „Hrabina Cosel”, poświęconej jej osobie i wpływom na działania Augusta II. Ich uczucie, począwszy od 1704 roku zaowocowało trójką dzieci. Jej pozycja na dworze saksońskim, aktywna działalność polityczna, duży wpływ na króla polskiego nie odpowiadała wielu wpływowym osobom na dworze  saksońskim.  Próby hrabiny Cosel utrzymania swej pozycji i wpływów na działania Augusta doprowadziły do jej zguby. Kiedy August II próbował pozbyć się swej kochanki, ta wzięła udział w spisku przeciwko niemu. Zakończył się on dla niej uwięzieniem w 1716 roku w twierdzy Stolpen, gdzie spędziła resztę życia, umierając w 1765 roku, przeżywszy 85 lat, z czego aż 49 w twierdzy Stolpen.

Artykuł powstał w oparciu o następujące publikacje:

Bazylow Ludwik, Historia Rosji, wyd. 3, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1985;

Jasienica Paweł, Rzeczpospolita Obojga Narodów – Dzieje agonii, Warszawa 1998;

Kersten Adam, Historia Szwecji, Wrocław 1973;

Kienzler Iwona; Mocarz alkowy. August II Mocny i kobiety, Warszawa 2013;

Kraszewski Józef Ignacy, Hrabina Cosel, Warszawa 1968;

Markiewicz Mariusz, Historia Polski 1492-1795 wyd. 2, Kraków 2002;

Rostworowski Emanuel, Historia Powszechna. Wiek XVIII, wyd. 10, Warszawa 2002.

Staszewski Jacek, August II Mocny, Wrocław – Warszawa – Kraków 1998.

Fot. Widok Drezna z połowy XVIII wieku, źródło: Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie, Web Gallery of Art, za Wikimedia Commons.