Rozpad Monarchii Austro-Węgierskiej w 1918 roku

Już z początkiem listopada 1918 roku dyplomacja przestała uznawać istnienie Austro – Węgier i ostatni wysłannicy ostatniego cesarza Austrii i króla Węgier – Karola Habsburga otrzymywali odpowiednią odprawę. Mające decydować o przyszłości Europy mocarstwa zachodnie przyjęły bowiem do wiadomości fakt utworzenia się nowej Austrii, nowych Węgier oraz państw, które odziedziczyły różne części byłej monarchii dualistycznej, która ostatecznie rozpadła się w 1918 roku.

Klęski militarne ponoszone przez Austro-Węgry przyśpieszyły bowiem rozpad monarchii. Mimo prób jakie podejmował cesarz Karol, wydając 16 października 1918 roku manifest zapowiadający przekształcenie monarchii w państwo związkowe, gdzie każda narodowość miałaby na swym terytorium własny organizm państwowy, były już spóźnione. 28 października Czesi bowiem ogłosili w Pradze powstanie Republiki Czechosłowackiej. Z kolei 29 października w Zagrzebiu ogłoszono oderwanie Słowian południowych od monarchii i utworzenie wspólnego państwa z Serbami. 31 października zlikwidowano rządy austriackie w Krakowie, zaś 30 października, 210 posłów do parlamentu austriackiego narodowości niemieckiej uchwaliło powstanie państwa austriackiego. 11 listopada udało się nakłonić cesarza Karola Habsburga do zrzeczenia się „udziału w sprawach państwowych”, zaś 12 listopada oficjalnie proklamowano powstanie Republiki Niemiecko-Austriackiej. 16 listopada w Budapeszcie proklamowano powstanie Węgierską Republikę Ludową, tym samym Monarchia Austro-Węgierska po 51 latach od jej utworzenia w 1867 roku przestała istnieć faktycznie i formalnie.

Dla całości obszaru byłej Monarchii Austro-Węgierskiej liczącej przed upadkiem 676,7 tysięcy km2 poszczególne terytoria przypadły następującym krajom, które powstały w wyniku rozpadu kraju Habsburgów:

1.      Austria – 83,8 tysięcy km2 z 6,4 mln ludności;

2.      Węgry – 93,0 tysięcy km2 z 7,9 mln ludności;

3.      Czechosłowacja – 140,5 tysięcy km2 z 13,7 mln ludności;

4.      Zachodnia Ukraina – 48,0 tysięcy km2 z 4,0 mln ludności;

5.      Królestwo SHS – 143,5 tysięcy km2 z 7,5 mln ludności;

6.      Rumunia – 113,2 tysięcy km2 z 6,2 mln ludności;

7.      Polska – 32,1 tysięcy km2 z 3,7 mln ludności;

8.      Włochy – 23,4 tysięcy km2 z 1,6 mln ludności.

Stan ten był wynikiem układów międzynarodowych pomiędzy zainteresowanymi krajami, wskutek których ustalono następujące granice:

1. Granice nowej Austrii z Czechosłowacją, Węgrami, SHS i Włochami ustalił traktat w St - Germain z 10 września 1919 roku;

2. Granice nowych Węgier z ich sąsiadami: Czechosłowacją, Rumunią, SHS i Austrią ustalił traktat w Trianon z 4 czerwca 1920 roku;

3. Granice między Polską a Czechosłowacją ustalił wyrok rozjemczy w dniu 28 lipca 1920 roku;

4. Granice między Czechosłowacją a Rumunią i między Rumunią a Jugosławią (oraz między Polską a Galicją Wschodnią) ustalił traktat o granicach w Sevres z 10 sierpnia 1920 roku;

5.  Granice między Włochami a Królestwem SHS ustalił traktat w Rapallo z 12 listopada 1920 roku;

6. Uznanie wschodnich granic Polski przez mocarstwa zachodnie w dniu 15 marca 1923 roku, przez co ostatecznie została Polsce przyznana wschodnia część Galicji;

7. Wymiana not między Polską a Rumunią w Warszawie 10 października 1928 roku wytyczyła granicę polsko-rumuńską na podstawie dawnej granicy administracyjnej galicyjsko-bukowińskiej;

Te siedem aktów międzynarodowych stanowiło w okresie powojennym nowe podstawy rozgraniczenia na terytoriach, które tworzyły do 1918 roku Monarchię Austro-Węgierską. Granice te zmieniały się jeszcze przed rozpoczęciem II wojny światowej, w wyniku aneksji Austrii przez III Rzeszę Niemiecką oraz rozbiorze Czechosłowacji w latach 1938-1939. Kolejne zmiany zaszły po 1939 roku w wyniku agresji niemieckiej na Polskę, jak również po klęsce III Rzeszy w 1945 roku.

Artykuł przygotowany w oparciu o następujące publikacje:

Batowski Henryk, Między dwiema wojnami 1919-1939, Kraków 2001;

Batowski Henryk, Rozpad Austro-Węgier 1914-1918, Wrocław1968;

Czubiński Antoni , Historia Powszechna XX wieku, Poznań 2003;

Felczak Wacław, Historia Węgier, Wrocław 1966;

Pajewski Janusz, Historia Powszechna 1871-1918, wyd. 9, Warszawa 2002.

Wereszycki Henryk, Historia Austrii, wyd. 2, Warszawa 1986;

Fot. Karol I Habsburg-Lotaryński – ostatni władca Cesarsko-Królewskich Austro-Węgier, Źródło/Fotograf – scanned from „Mein Oesterreich, Mein Heimatland, Vienna 1915, za Wikimedia Commons

Fot. /Slajder/ -  Zamek Schönbrunn, źródło: Chepry - Andrzej Barabasz, za Wikimedia Commons.