Robert F. Barkowski - "Połabie 983" - recenzja

Historia Słowian połabskich – plemion zamieszkujących tereny pomiędzy Niemcami a Polską i Czechami do dziś jest sporem wielu historyków i badaczy wczesnego średniowiecza, którzy zajmują się Europą Środkowo – Wschodnią. W kolejnej publikacji znawca średniowiecza, a przede wszystkim dziejów Słowiańszczyzny zachodniej Robert F. Barkowski przedstawił wielkie powstanie Słowian połabskich, które w 983 roku wstrząsnęło Niemcami. Jak pisze polski pisarz wybuchło ono po roku od wielkiej klęski jakiej doznał cesarz Otton II w bitwie pod Crotone, gdzie jego armia starał się z wojskami muzułmańskimi dowodzonymi przez Emira Sycylii, Abu al-Quasima. Celem wyprawy Ottona II na południe Półwyspu Apenińskiego była realizacja wielkiego planu zajęcia całej Italii oraz wyparcia z tego terenu zarówno Saracenów, jak i wpływów Cesarstwa Bizantyjskiego. Cesarz Otton II nie zrealizował swojego wielkiego marzenia – zdobycia Italii, a tym samym dorównania, a być może przewyższenia dokonań ojca.

Klęska po Crotone odbiła się echem w Europie, a szczególnie w Niemczech, gdzie doszło do wewnętrznych niepokojów, które wykorzystali w rok później Słowianie połabscy. Wielkie powstanie z 983 roku przyniosło plemionom zamieszkujących tereny Połabia całkowitą wolność i niepodległość, która jak pisze znawca tematu – Robert Barkowski – została wiele lat później przez nie zaprzepaszczona. Publikacja to również opisy stosunków, jakie panowały między plemionami Słowian połabskich a Niemcami, Duńczykami, Czechami oraz Polską, która za czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego zaczęła odgrywać dominującą rolę na wschód od Odry, zagrażając ekspansjonistycznej polityce Ottonów.

Autor książki przed opisem działań wojennych prowadzonych podczas powstania w 983 roku skupił się na dziejach Związku Lutyckiego /do roku 983 nazywany Związkiem Wieleckim/, który był siłą napędową ruchu powstańczego pod koniec X wieku. Barkowski opisał panujące w nim stosunki polityczne, strukturę plemienną, wpływ kapłanów, siłę militarną, a także jaką rolę odgrywały religia pogańska, która starła się z wpływami chrześcijańskimi zarówno na Zachodzie, jak i Wschodzie. Polski pisarz próbuje również przeanalizować w czym tkwiła siła militarna plemion połabskich, które potrafiły skutecznie opierać się doskonale wyszkolonej i wyposażonej armii cesarskiej. W dalszej części znawca dziejów Połabia opisuje również przyczyny ekspansji niemieckiej na Wschodzie – jej przyczyny, cele, skutki oraz jak władcy niemieccy próbowali tworzyć tam struktury administracyjne i kościelne mające przygotować te tereny do późniejszej kolonizacji i germanizacji. Główna część publikacji Roberta Barkowskiego poświęcona została szczegółowemu opisowi powstania w 983 roku. Opierając się na źródłach, głównie niemieckich i czeskich, a także dostępnej literaturze współczesnej dotyczącej Połabia we wczesnym średniowieczu, autor opisał przyczyny, główne cele, przebieg oraz dalekosiężne skutki wielkiego powstania Słowian połabskich. Jakie miało ono wpływ dla cesarstwa, a także tworzącego się państwa polskiego? Dlaczego mimo wywalczenia niepodległości, plemiona Słowian połabskich nie potrafiły utrzymać niezależności i jedności w Związku Lutyckim? Co stało się z walecznymi plemionami, które w następnych wiekach zaczęły tracić na znaczeniu i musiały uznać wyższość swoich chrześcijańskich sąsiadów? Na te pytania stara się szczegółowo odpowiedzieć na łamach swojej książki polski pisarz.

Dla pełnego zrozumienia przyczyn powstania Słowian połabskich autor wymienił plemiona je zamieszkujące, a także panujące wewnątrz ich stosunki oraz kontakty z chrześcijańskimi władcami na Zachodzie oraz Czechami, Polakami i Duńczykami, które w X wieku zdecydowały się na chrystianizację. W ten sposób unikły one z pewnością losu plemion połabskich, które trwając w pogaństwie nie miały szans na utrzymanie swojej państwowości. Autor pokazał także jak władcy niemieccy prowadzili ekspansję na Wschód. Głównym ich celem było pozyskanie dodatkowych ziem, z których władca mógł czerpać dodatkowe dochody. Ten kierunek ekspansji powodował nie tylko zatargi z plemionami Słowian połabskich, ale również tworzącym się państwem polskim i Czechami. Barkowski również odwołuje się w swojej książce do bitwy pod Crotone, w której cesarz Otton II poniósł klęskę w starciu z wojskami muzułmańskimi. Jak twierdzi autor, posiłkując się badaniami niemieckich naukowców, obydwa wydarzenia – bitwa pod Crotone w 982 roku oraz powstanie Słowian połabskich w 983 roku były zależne od siebie. Zdziesiątkowane rycerstwo niemieckie nie było w stanie w dość szybkim czasie odbudować swoje siły, co w pełni wykorzystali przywódcy Związku Lutyckiego podczas rozpoczętego w rok później największego w historii swoich dziejów powstania.

Barkowski zwraca także uwagę na inną ważną przyczynę wybuchu powstania. Miała nią być zaborcza polityka Ottona I, jego syna, ale także i kościoła katolickiego. Ucisk fiskalny cesarstwa oraz błędna polityka kościoła nastawionych na uzyskanie jak największych dochodów z podbitych ziem, skutkowała coraz większym oporem. To z kolei prowadziło do porzucenia wzajemnych pretensji wśród przywódców plemiennych. Zaczęli łączyć siły, organizując w ten sposób poważną siłę militarną, która skutecznie mogłaby przeciwstawić się uciskowi i naporowi chrześcijańskich władców. Autor wysuwa dość ciekawą hipotezę dotyczącą łączenia się plemion połabskich i stworzenia Związku Lutyckiego, pisząc:

„Zdaniem autora niniejszej publikacji, głównym celem Związku Lutyckiego było utrwalenie niezależnej i samodzielnej władzy politycznej nad Połabiem, czyli stworzenie suwerennego państwa”

Jak pisze Barkowski inicjatorami takich zamierzeń byli Redarowie, którzy z jednej strony potrafili skupić wokół siebie niezadowolenie innych plemion, zaś z drugiej po zwycięstwie wobec próby narzucenia swojej dominacji stali się główną przyczyną wojen wewnętrznych wśród Słowian połabskich. Polski pisarz zwraca także uwagę na Mieszka I, który wykorzystał powstanie do swoich celów. Barkowski nie boi się go nazwać:

„jednym z najgenialniejszych przywódców i polityków X wieku”

Polski książę w pełni wykorzystał panujący chaos, nie tylko umacniając swoją władzę, ale także rozpoczynając akcję zakładania biskupstw misyjnych na Połabiu pod swoją kuratelą.

Dwa ostatnie rozdziały poświęcone zostały już przebiegowi i skutkom powstania. Główne cele plemion połabskich, brutalne walki, niszczenie obecności kościoła katolickiego i jakiejkolwiek władzy na ich terenie pochodzącej od cesarza bądź biskupów, a także najważniejszy osiągnięty cel powstania – wywalczenie niepodległości dla wszystkich plemion słowiańskich środkowego i północno – wschodniego Połabia. To główne tematy podjęte przez autora w ostatnich częściach publikacji. Istotne są również wnioski polskiego pisarza dotyczące upadku Związku Lutyckiego:

„Dzisiaj najczęściej argumentuje się upadek Związku Lutyckiego tym, że nie weszli oni na drogę transformacji chrześcijańsko – feudalnej, przez co nie mieli absolutnie żadnych szans na egzystencję w środku Europy jako pogańska archaiczna enklawa”

Barkowski słusznie również zauważa, że prawdopodobnie los Słowian połabskich podzieliliby Polacy i Duńczycy, gdyby nie Mieszko I i władca Danii Harald Sinozęby, którzy wprowadzili swoje państwa na drogę chrześcijaństwa, oddalając tym samym powody, dla których zachodni władcy mieliby dokonywać w tej części Europy najazdów pod pretekstem akcji chrystianizacyjnej.

Publikacja Roberta F. Barkowskiego to już druga książka poświęcona dziejom Połabia. Wcześniej miałem okazję recenzować równie dobrą, co ta pracę: „Słowianie połabscy. Dzieje zagłady”. W książce „Połabie 983” autor skupia się jednak na powstaniu z 983 roku Związku Lutyckiego, które na ponad 150 lat zamknęło Niemcom drogę do opanowania tych ziem. Publikacja ta jest jedyną na polskim rynku wydawniczym pracą tak dobrze opisującą to wydarzenie, przełomowe nie tylko dla Słowian połabskich, ale także Niemiec, Polski, Danii i Czech. Dla historyków i badaczy dziejów Europy Środkowo-Wschodniej doby wczesnego średniowiecza to książka z którą powinni się zapoznać, tym bardziej, że publikacji poświęconym nie tylko temu wydarzeniu, ale w ogóle dziejom plemion połabskich jest znikoma ilość lub kwestie te są powierzchownie opisywane.

Autor: Robert F. Barkowski;
Tytuł: „Połabie 983”;
Wydawca: Wydawnictwo Bellona;
Miejsce i rok wydania: Warszawa 2015;
Liczba stron: 197;
Cena: 22,40;
Więcej na stronie Autora lub na stronie Wydawnictwa Bellona

Wyjątkowo Polecam!!!