Racławice – teren historycznej bitwy z 1794 roku

Bitwa pod Racławicami należy do jednego z najbardziej znanych polskich zwycięstw w historii Rzeczypospolitej. 4 kwietnia 1794 roku wojska generała Tadeusza Kościuszki pokonały Rosjan dowodzonych przez generała Aleksandra Tormasowa, odnosząc spektakularne i propagandowe zwycięstwo, który stało się jednocześnie impulsem do rozszerzenia działań powstańczych na inne ziemie polskie – Lubelszczyznę, Wołyń i wreszcie Warszawę.

Pole bitwy pod Racławicami znajduje się dzisiaj pomiędzy polami Racławic, Dziemięrzyc i częściowo Wrocimowic w województwie małopolskim. Z kolei kopiec Tadeusza Kościuszki upamiętniający zwycięstwo wojsk polskich nad Rosjanami w 1794 roku, pomnik Bartosza Głowackiego oraz mogiły kosynierów znajdują się we wsi Janowiczki na terenie gminy Racławice. Do Janowiczek można dojechać DK 94 w stronę Olkusza, a następnie skręcić w drogę 783 w kierunku na Wolbrom, Miechów i Skalbmierz. Racławice i Janowiczki znajdują się pomiędzy Miechowem a Skalbmierzem. Po dotarciu na miejsce zachęcam do zobaczenia:

Kopca Kościuszki – usypany w latach 1926 – 1934. Inicjatywę jego usypania podjęto już w 1917 roku, w setną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki, jednak dopiero w 1926 roku przystąpiono do prac, które wykonywała miejscowa ludność oraz wojsko zobligowane do pomocy przez ministra spraw wojskowych gen. Władysława Sikorskiego. Kopiec ma wysokość prawie 14 metrów.

Pomnika Bartosza Głowackiego – pomnik upamiętniający bohatera insurekcji kościuszkowskiej i bitwy pod Racławicami 4 kwietnia 1794 roku. Uczestnicząc w ataku kosynierów na baterię rosyjską, swoją czapką ugasił lont odpalony w rosyjskiej armacie. Za swoje męstwo został mianowany przez Tadeusza Kościuszkę chorążym Grenadierów Krakowskich, a w związku z nominacją na oficera zmienił nazwisko z chłopskiego Bartosz na Głowacki. Ponad dwa miesiące po bitwie pod Racławicami, Bartosz Głowacki został ranny w przegranej przez Polaków bitwie pod Szczekocinami 6 czerwca 1794 roku. Z powodu odniesionych ran zmarł w Kielcach. Pomnik Bartosza Głowackiego został odsłonięty w 1994 roku w dwusetną rocznicę zwycięstwa pod Racławicami.

Mogił Kosynierów – mogiły znajdują się na granicy dwóch wsi: Janowiczki i Dziemierzyce. Można do nich dojść lub dojechać kierując się z Janowiczek w kierunki na Dziemierzyce /dojazd ułatwiają drogowskazy/. W mogiłach spoczywają kosynierzy, którzy polegli pod Racławicami w 1794 roku. Początkowo chowano ich w miejscach, w których zginęli. W latach 60-tych XX wieku powstały mogiły z krzyżami i pamiątkowymi tablicami.

Warto dodać, że rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 14 kwietnia 2004 roku Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej został uznany za Pomnik Historii.

O bitwie pod Racławicami:
Po drugim rozbiorze Rzeczpospolitej Obojga Narodów dokonanym w 1793 roku, obszar państwa polskiego wynosił już zaledwie ponad 247 tysięcy km2, zamieszkiwanego przez około 3 miliony ludności. Polacy, mimo całkowitej przewagi zaborców: Rosji, Prus i Austrii nie poddali się, walcząc do końca o niepodległość własnego kraju. Udowodnili to przeprowadzając dzięki Konstytucji 3 maja w 1791 roku reformę państwa, która jednak wobec agresji Rosji i Prus zakończyła się fiaskiem. Mimo to, wciąż wierzono, że Rzeczpospolita zachowa niepodległość. Wierzył w to przede wszystkim gen. Tadeusz Kościuszko, który 24 marca 1794 na krakowskim Rynku ogłosił akt powstania, stając się jednocześnie Naczelnikiem Insurekcji Kościuszkowskiej, która miała ratować resztki Rzeczypospolitej.

Już w pierwszym tygodniu powstania Tadeusz Kościuszko powiększał swe siły zbrojne, gromadził broń, w Krakowie uruchomił produkcję broni, a przede wszystkim rozpoczął wraz ze swoją armią marsz ku Warszawie, chcąc w ten sposób przyśpieszyć wybuch walk w stolicy i rozprzestrzenić powstanie na pozostałe, jeszcze wolne ziemie polskie. Pochód wojsk polskich skutecznie jednak blokowały oddziały rosyjskie. Na wysunięte ku północny wojska Ludwika Mangeta i Antoniego Madalińskiego nacierały dwie grupy wojsk rosyjskich, spychając je ku krakowskiemu. Wojska Kościuszki nie mogły zapobiec koncentracji wojsk rosyjskich, które blokowały główną drogę do Warszawy pod Skalbmierzem. Mimo blokady wojsk rosyjskich, Naczelnik Powstania zdecydował się drogą na Działoszyce rozpocząć próbę przebicia w kierunku na Warszawę. Niestety, także tę drogę zablokowały oddziały przeciwnika. Dowódca rosyjski generał Fiodor Denisov obsadził ten rejon kolumną gen. Aleksandra Tormasowa, który miał pod sobą około 3 tysięcy żołnierzy i dwanaście dział. Kościuszko, którego wojska liczyły wówczas około 4 tysięcy żołnierzy, 2 tysiące kosynierów oraz także dwanaście dział zdecydował się na walną bitwę z wojskami Tormasowa.

Bitwa, która przeszła do historii, jako chwała oręża polskiego, rozegrała się 4 kwietnia 1794 roku pod Racławicami. Bitwę rozpoczęły pewne siebie wojska rosyjskie pod wodzą Tormasowa, które uderzyły w centrum i na prawe skrzydło polskie. Następnie wojska rosyjskie dokonały obejścia i zaatakowały lewe skrzydło wojsk polskich. Szybki manewr i uderzenie oddziałów Tormasowa zepchnęło Polaków. Kawaleria prawego skrzydła zaczęła się cofać, a jej część po prostu uciekła z pola walki. Próby szarży kawalerii polskiej na lewym skrzydle nie przyniosły spodziewanych efektów. Klęska wojsk polskich była tym bliższa, że Kościuszko zdawał sobie sprawę, że do bitwy wkrótce włączą się idące z pomocą wojskom gen. Tormasowa, oddziały gen. Denisova. Kościuszko mimo to zachował zimną krew i w krytycznym momencie rzucił wszystko na jedną kartę, rzucając w centrum wojsk nieprzyjaciela odwód złożony z 320 kosynierów i 4 kompanii piechoty. Atak chłopów wspierany przez oddziały piechoty prowadził Kościuszko osobiście. To niewątpliwie wzmocniło morale atakując, którzy wsparci ogniem artyleryjskim uderzyli na baterie rosyjskie, rozbijając nie tylko piechotę rosyjską, ale zdobywając nieprzyjacielskie działa.

Ponowne uderzenie kosynierów i piechoty na prawe skrzydło Rosjan również zakończyło się sukcesem. Tadeusz Kościuszko swoim manewrem zaskoczył przeciwnika, ponadto kosynierzy wykazali się niebywałą odwagą, atakując kosami uzbrojone oddziały rosyjskie, z powodzeniem walcząc i ostatecznie zdobywając działa rosyjskie. Ten epizod bitwy racławickiej przeważył o jej losach. Rozbita piechota, zdobyte działa oznaczały klęskę Rosjan, ale tylko taktyczną. Przybywający na pole bitwy gen. Denisov nie mógł jednak wobec porażki swych wojsk rozpocząć nowej bitwy, bowiem zapadał już zmrok. Nie chcąc doprowadzić jednak do totalnej klęski wojsk rosyjskich zablokował trakt działoszycki uniemożliwiając wojskom polskich marsz na Warszawę. Dla Kościuszki oznaczało to z kolei fiasko jego planu operacyjnego. Nie mogąc przebić się ku Warszawie, Naczelnik zdecydował o wycofaniu swych wojsk w stronę Krakowa, aby tam nie tylko założyć warowny obóz, ale przede wszystkich zwiększyć siłę swej armii, która mimo zwycięstwa, miała przed sobą wojska jednej z największej potęg ówczesnej Europy.

Mimo, że zwycięstwo wojsk polskich pod Racławicami miało wyłącznie charakter taktyczny, jej znaczenie dla dalszych losów powstania kościuszkowskiego miało ogromne znaczenie. Ponadto historyczna waga bitwy polegała przede wszystkim na udziale w niej chłopów. Było to znaczenie moralne, propagandowe, ale także i historyczne. Zwycięstwo odbiło się szerokim echem w całej Rzeczypospolitej. Już później, mimo ostatecznego upadku Rzeczpospolitej Obojga Narodów w 1795 roku, znaczenie zwycięstwa pod Racławicami i udziału w nich chłopów było cały czas w pamięci Polaków. Zwłaszcza, kiedy dochodziło do wybuchu kolejnych powstań, których celem miało być odzyskanie niepodległości. Tadeusz Kościuszko wiodąc chłopów w bój i po zwycięskiej walce przywdziewając symbolicznie sukmanę, przeszedł do polskiej tradycji jako dowódca, który walcząc w imię idei, spełnił dane wszystkim Polakom przyrzeczenie, że będzie walczył o wolność całego narodu i wszystkim poddanych bez różnicy stanu i zamożności.

Bitwa Racławicka przyśpieszyła wybuch powstania w Warszawie, jak również przyczyniła się do rozprzestrzenienia powstania kościuszkowskiego w innych rejonach kraju. Niestety późniejsze porażki wojsk polskich pod Szczekocinami /6 czerwca 1794 roku/ i Maciejowicami /10 października 1794 roku/, gdzie Tadeusz Kościuszko dostał się do niewoli przesądziły o losach powstania. Wkrótce padła także stolica Rzeczypospolitej – Warszawa, krwawo zdobyta przez rosyjskie wojska, co oznaczało ostateczny upadek Rzeczypospolitej i III rozbiór dokonany przez Rosję, Prusy i Austrię w 1795 roku.