Przypomina o niej pamiątkowa tablica - historia synagogi

Była jednym z symboli obecności Żydów w Bytomiu. Dzisiaj przypomina o niej jedynie pamiątkowa tablica na Placu Grunwaldzkim, którą odsłonięto w 2007 roku. Mowa oczywiście o synagodze, która powstała w 1869 roku. Przetrwała zaledwie 69. lat. Podczas tzw. Nocy Kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku, niemieccy naziści dokonali jej spalenia.

Obecny placu Grunwaldzki /dawna Friedrich-Wilhelmplatz/, gdzie stała synagoga to dzisiaj jedno z najbardziej rozpoznawalnych miejsc w centrum Bytomiu. To właśnie tam już w 1809 roku hrabia Karol Traugott zgodził się na budowę synagogi w naszym mieście. Niestety nie wiemy jak wyglądała, bowiem w 1864 roku został rozebrana. Prawdopodobnie była zbyt mała, aby pomieścić nie tylko bytomskich Żydów, ale również tych pochodzących z okolic. W 1846 roku żydowska wspólnota w Bytomiu liczyła już 922 osoby i stale się powiększała. Dlatego też zdecydowano się w 1869 roku w miejscu rozebranej, postawić nową, okazalszą synagogę.

Jej centralną część zajmowała sala modlitewna, zaś przy ścianie wschodniej – skierowanej ku Jerozolimie – usytuowana była szafka, na wzór Arki Przymierza, w której umieszczono zwoje Tory. Obok stała ambona, która służyła do jej czytania. Przy ścianie bocznej zaś mieścił się balkon, gdzie kobiety mogły uczestniczyć w nabożeństwach. Na zapleczu synagogi znajdowały się mniejsze obiekty, jak łaźnia, sala posiedzeń zarządu gminy żydowskiej oraz specjalne pomieszczenie, gdzie dokonywano rytualnego uboju zwierząt.

Bytomska synagoga zbudowana w stylu orientalnym z pewnością była ozdobą ówczesnego placu. Znajdowała się bowiem w punkcie centralnym Friedrich-Wilhelmplatz, tuż obok hotelu i restauracji „Hamburger Hof”. Plac każdego dnia ożywał dzięki sklepom, warsztatom, kawiarni oraz restauracji. Tak było do 1938 roku. Dojście do władzy nazistów w Niemczech w 1933, powodowało narastającą niechęć wobec Żydów, której apogeum przypadło na noc z 9 na 10 listopada 1938 roku. W tzw. „Noc Kryształową”, na bezprecedensową skalę dewastowano żydowskie miejsca kultu, niszczono własność, a samych Żydów zabijano lub osadzano w obozach koncentracyjnych.  Ofiarą działań nazistów byli zarówno bytomscy Żydzi, jak również synagoga, która uległa doszczętnemu  spaleniu. W Bytomiu uwięziono również około 370 bytomskich Żydów, z czego prawie 150 deportowano do obozu w Buchenwaldzie.

Aby utrwalić w pamięci tragiczne wydarzenia, jakie miały miejsce w Bytomiu w listopadzie 1938 roku, po prawie 70. latach odsłonięto 9 listopada 2007 roku tablicę pamiątkową, przypominającą, że na obecnym placu Grunwaldzkim stała w latach 1869 – 1938 żydowska synagoga. Na zaprojektowanej przez Stanisława Pietrusę tablicy pamiątkowej, z wizerunkiem nieistniejącej synagogi, w językach polskim, angielskim, niemieckim i hebrajskim możemy przeczytać: „W tym miejscu stała wybudowana w 1869 roku bytomska synagoga będąca świadectwem wiekowego pokojowego współistnienia wspólnoty żydowskiej w historii miasta. Została zburzona przez niemieckich nazistów w Noc Kryształową 9/10 listopada 1938 roku.”

Fot. Archiwum UM w Bytomiu