Przyczyny wybuchu II powstania śląskiego w 1920 roku

Jedną z bezpośrednich przyczyn wybuchu II powstania śląskiego był wzmagający się niemiecki terror wobec Polaków na Górnym Śląsku. Terror niemiecki wzmógł się szczególnie w 1920 roku, bojówki niemieckie i SIPO stosując represje wobec ludności polskiej oraz przede wszystkim wobec czołowych, najbardziej aktywnych przywódców ludności polskiej na Górnym Śląsku prowadziły do skazania wielu Polaków na kary więzienia, grzywny, a wielu z nich zmuszały do ucieczki w granice Polski.

Władze Polskiego Komisariatu Plebiscytowego na czele z Wojciechem Korfantym kilkakrotnie interweniowały u władz alianckich w Opolu. Gdy interwencje te nie dały żadnego rezultatu, ludność polska rozpoczęła demonstracje w obronie swoich praw. Wielka manifestacja ludności polskiej na Górnym Śląsku miała miejsce 25 kwietnia 1920 roku, podczas której domagano się od władz alianckich usunięcia policji niemieckiej, równouprawnienia języka polskiego w urzędach i instytucjach, a także zezwolenia na umieszczanie polskich napisów na szyldach, drogowskazach itp. Kolejne manifestacje polskie odbyły się z okazji święta 1 i 3 maja, które doprowadziły do kolejnych ataków bojówek niemieckich w Opolu, Oleśnie, Lublińcu i Raciborzu, w których były ofiary śmiertelne.

Szczególne represje wobec Polaków zastosowali również dyrektorzy fabryk, kopalni, hut i innych przedsiębiorstw na Górnym Śląsku. Polegały one na pozbawianiu pracy robotników polskich z udział w demonstracjach, co zwiększało bezrobocie wśród Polaków. Ataki bojówek niemieckich miały również miejsce na polskie biura plebiscytowe, m.in.: w Głubczycach, Główku, Koźlu oraz główny 27 maja 1920 roku na Polski Komisariat Plebiscytowy w Bytomiu. Brak reakcji ze strony aliantów, zwłaszcza Anglików i Włochów, którzy przejawiali postawę proniemiecką, spowodował, że ludność polska i przywódcy Polskiego Komisariatu Plebiscytowego zrozumieli, że są zdani na własne siły.

Niemcy wykorzystywali również fakt, że Polska na przełomie lipca i sierpnia 1920 roku znalazła się w ciężkim położeniu, spowodowanym postępami wojsk radzieckich, idących na Warszawę. Wszystkie te czynniki osłabiały nie tylko morale Polaków na Górnym Śląsku, ale zaczęto również wątpić czy nowo powstałe państwo polskie utrzyma się na mapie Europy. Władze niemieckie wykorzystując osłabienie Polski, przygotowywały się do wkroczenia zbrojnego nie tylko na Górny Śląsk, ale również do Wielkopolski i na Pomorze.

Przygotowania niemieckie ruszyły już 15 lipca 1920 roku, jednakże wobec zmiany sytuacji na froncie wschodnim, gdzie po odparciu 15 sierpnia wojsk radzieckich z Warszawy oraz w obawie na możliwość uderzenia ze strony Francji władze niemieckie wycofały się z pomysłu napaści zbrojnej na Polskę. Niemcy nie zrezygnowali jednak z terroru wobec Polaków na Górnym Śląsku, który w lipcu i sierpniu 1920 roku przybrał największe rozmiary, wobec czego ludność polska chwyciła za broń doprowadzając do wybuchu II powstania śląskiego.

Artykuł przygotowany w oparciu o następujące opracowania:

Album z okazji 120-lecia Sokolstwa Polskiego, [w:] Strona internetowa Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, www.sokol.pl.

Batowski Henryk, Między dwiema wojnami 1919-1939. Zarys Historii Dyplomatycznej, wyd. 2, Kraków 2001.

Czapliński Marek, Elżbieta Kaszuba, Gabriela Wąs, Rościsław Żerelik, Historia Śląsk, Wrocław 2002.

Czubiński Antoni, Dzieje Najnowsze Polski do roku 1945, Poznań 1994.

Czubiński Antoni, Historia Polski XX wieku, Poznań 2005.

Czubiński Antoni, Historia Powszechna XX wieku, Poznań 2003.

Długajczyk Edward, Górny Śląsk po powstaniach i plebiscycie, Katowice 1977.

Długajczyk Edward, Podział Górnego Śląska w 1922 roku [w:] Biblioteka Sejmiku Samorządu Województwa Katowickiego, z. 1, Katowice 1992.

Długajczyk Edward, Śląsk na przełomie wojny i pokoju 1918 roku [w:] Śląsk, nr 11, 2008.

Dobrzycki Wiesław, Powstania Śląskie, Warszawa 1971.

Eckert Marian, Historia Polski 1914-1939, Warszawa 1990.

Hanke Edward, Historia I Pułku Strzelców Bytomskich”, Chorzów 1939.

Hanke Edward, Trudy i oczekiwania. Wspomnienia lekarza, Warszawa 1965.

Hanke Edward, Trudy i oczekiwania. Wspomnienia lekarza, Warszawa 1965.

Hauser Przemysław, Walka Niemiec o utrzymanie prowincji śląskiej (październik 1918 – czerwiec 1919) [w:] Powstania śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z macierzą, pod red. Andrzeja Brożka, Bytom 1993.

Jędruszczak Tadeusz, Powstania Śląskie 1919-1920-1921, wyd. 4, Katowice 1959.

Kawalec Krzysztof, Roman Dmowski, Wrocław – Warszawa – Kraków 2005.

Kowalski Włodzimierz Tadeusz, Rok 1918, Warszawa 1978.

Krasuski Henryk, Historia Rzeszy Niemieckiej 1871 – 1945, Poznań 1969.

Lenard Stanisław Bogusław, Wywiał Ireneusz, Historia Polski w datach, Warszawa 2000.

Łukomski Grzegorz, Powstania Śląskie a wojna polsko-bolszewicka 1918-1921, [w:] Powstania śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z macierzą, pod red. Andrzeja Brożka, Bytom 1993.

Moś Wojciech, Wojsko polskie i organizacje paramilitarne na Śląsku w latach 1922-1939, Katowice-Bytom 1997.

Na granicy. Rzecz o czasach, ludziach i miejscach, wyd. 2, Gliwice 2008.

Olszewski Marian, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919, Poznań 1978.

Osica Janusz, O kształt Odrodzonej. Walka o granice, Warszawa 1978.

Pajewski Janusz, Historia Powszechna 1871-1918, Warszawa 2002.

Parys Paweł, Śląsk na przełomie wojny i pokoju 1918 roku [w:] Śląsk, nr 11, 2008.

Popiołek Kazimierz, Górnego Śląska droga do wolności, wyd.2, Katowice 1967.

Powstania śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z macierzą, pod red. Andrzeja Brożka, Bytom 1993.

Przewłocki Jan, Stosunek mocarstw zachodnioeuropejskich do problemów Górnego Śląska w latach 1918-1939, Warszawa-Kraków 1978.

Przewłocki Jan, Władysław Zieliński, Plebiscyt górnośląski, [w:] W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1971.

Ryżewski Wacław, Drugie powstanie śląskie, [w:] W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1971.

Ryżewski Wacław, Trzecie powstanie śląskie (Węzłowe problemy walk zbrojnych), [w:] W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1971.

Sanecki Tomasz, Dzieje I Pułku Strzelców Bytomskich ze szczególnym uwzględnieniem jego udziału w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku, Katowice 2007.

Sanecki Tomasz, Pułk Strzelców Bytomskich w wojnie 1920 roku, [w:] Śląsk, nr 8, Katowice 2007.

Sierpowski Stanisław, Polityka zagraniczna Polski międzywojennej, [w:] Dzieje narodu i państwa polskiego, t III, pod red. Józefa Buszki, Andrzeja Garlickiego, Warszawa 1994.

Suleja Włodzimierz, Józef Piłsudski, wyd. 2, Wrocław – Warszawa – Kraków 2004.

Szelong Krzysztof, Gra o Zaolzie czy gra Zaolziem?, [w:] Rzeczpospolita – dodatek Kresy.

Ustawa konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego (Dz. U. Nr 73, poz. 497, art. 4 – 12).

W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1971.

Wrzosek Mieczysław, Działania bojowe w czasie pierwszego powstania śląskiego, [w:] W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1971.

Wrzosek Mieczysław, Powstania śląskie 1919-1921, Zarys działań bojowych, Warszawa 1971.

Wrzosek Mieczysław, Ważniejsze problemy badawcze powstań śląskich i plebiscytu [w:] Powstania śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z macierzą, pod red. Andrzeja Brożka, Bytom 1993.

Zieliński Henryk, Społeczno-polityczne podłoże powstań śląskich, [w:] W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1971.

Fot. Zasięg powstań śląskich 1919-1921, źródło: Praca własna, Atlas historii Polski, wyd. PWN, autor: Mixx321, za Wikimedia Commons.