Przejęcie władzy w polskiej części Górnego Śląska

15 czerwca 1922 roku w Opolu przewodniczący Komisji Międzysojuszniczej generał Henri Le Rond oficjalnie przekazał Polsce przyznaną przez Komisję część Górnego Śląska. Dzień wkroczenia wojsk polskich na Górny Śląsk wyznaczono na 20 czerwca 1922 roku. Tego dnia pierwsze oddziały wojska polskiego na czele z 75 pułkiem piechoty (dawnym I Pułkiem Strzelców Bytomskich) wkroczyły do Katowic.

Województwo śląskie podzielono wówczas na 5 stref, które miały być kolejno zajmowane przez wojska polskie. Całością spraw dotyczących zajęcia przyznanych ziem zajmował się Inspektorat Armii nr IV w Krakowie, pod dowództwem gen. Stanisław Szeptyckiego. Do wkroczenia na Górny Śląsk wyznaczono pułki 73, 74 i 75, wchodzące w skład 23 Dywizji Piechoty. W akcji miały też 20 czerwca 1922 roku I batalion 75 pułku piechoty prowadzony przez generała Horoszkiewicza i dowódcę pułku podpułkownika Władysława Langnera otwierał kolumnę wojsk wkraczających wraz z generałem Stanisławem Szeptyckim do Katowic. 23 czerwca 75 pułk piechoty wkroczył do Królewskiej Huty, Rybnika i Hajduk Wielkich, zaś 26 czerwca do Łagiewnik, Chropaczowa, Lipin i Brzezin. Z biegiem czasu wojsko polskie zajmowało kolejne miejscowości polskiej części Górnego Śląska, który decyzją Ligi Narodów zostały przyznane Polsce. Zaraz po wkroczeniu wojsk polskich na teren Górnego Śląska Polacy rozpoczęli tworzenie polskiej administracji, a ziemi przyznane Polsce weszły w skład województwa śląskiego. Formalnie województwo śląskie zaczęło funkcjonować wraz z wkroczeniem wojsk polskich na teren Górnego Śląska. 18 czerwca Naczelna Rada Ludowa przekazała władzę Tymczasowej Śląskiej Radzie Wojewódzkiej, zaś obejmowanie ziem polskich faktycznie trwało do 4 lipca 1922 roku. Zgodnie z uchwalonym przez Sejm Rzeczypospolitej w lipcu 1920 roku „Statutem Organicznym” uprawnienia autonomiczne jakie uzyskało województwo śląskie realizował składający się z 48 posłów Sejm Śląski, którego szerokie kompetencje obejmowały sprawy: administracji, policji, sądownictwa, opieki zdrowotnej, szkolnictwa, przemysłu, handlu, polityki socjalnej, rolnictwa, transportu, budownictwa oraz religii. Województwo śląskie było pod względem powierzchni najmniejszym województwem odrodzonej Rzeczpospolitej Polskiej, zajmując tylko 4216 km², a według szacunków z 1921 roku województwo śląskie zamieszkiwało ok. 1,1 mln ludzi. Stolicą województwa zostały Katowice, zaś całe województwo śląskie podzielono na 3 powiaty grodzkie (Katowice, Bielsko, Królewska Huta, której nazwę w 1934 zmieniono na Chorzów) oraz początkowo 9 powiatów wiejskich (katowicki, lubliniecki, pszczyński, tarnogórski, rybnicki, świętochłowicki, bielski, cieszyński oraz rudzki, wkrótce zlikwidowany. Po zajęciu Zaolzia w 1938 roku obszar województwa śląskiego powiększył się z 4216 km² do 5021 km² (obszar Zaolzia – część włączono do powiatu frysztackiego, pozostałą resztę do cieszyńskiego, a obszar Zaolzia wynosił w sumie 805 km²).

Wiele miast Górnego Śląska pozostało jednak po stronie niemieckiej, a były wśród nich między innymi: Bytom (ośrodek polskości zwłaszcza w okresie powstań śląskich), Gliwice, Zabrze, Kędzierzyn, Strzelce Opolskie czy Olesno. Pozostawiony przy Rzeszy Górny Śląsk znalazł się w Prowincji Górnośląskiej, utworzonej jeszcze przed plebiscytem 14 października 1919 roku, celem pozyskania Górnoślązaków w przyszłym głosowaniu. Po podziale Śląska Prowincja Górnośląska objęła również pozostałą przy Niemczech część rejencji opolskiej o powierzchni 9715 km², zamieszkałą przez ok. 1,3 mln ludności.

Podział Górnego Śląska utrzymał się jedynie do 1939 roku, kiedy to nazistowskie Niemcy zaatakowały Polskę i po jej pokonaniu włączyły cały Górny Śląsk do III Rzeszy Niemieckiej. Sześć lat później w 1945 roku po klęsce Niemiec i po decyzjach aliantów (ZSRR, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii) Górny Śląsk został włączony do Polski i do dnia dzisiejszego pozostaje w jego granicach.

Artykuł przygotowany w oparciu o następujące źródła i opracowania:

Album z okazji 120-lecia Sokolstwa Polskiego, [w:] Strona internetowa Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, www.sokol.pl.

Batowski Henryk, Między dwiema wojnami 1919-1939. Zarys Historii Dyplomatycznej, wyd. 2, Kraków 2001.

Czapliński Marek, Elżbieta Kaszuba, Gabriela Wąs, Rościsław Żerelik, Historia Śląsk, Wrocław 2002.

Czubiński Antoni, Dzieje Najnowsze Polski do roku 1945, Poznań 1994.

Czubiński Antoni, Historia Polski XX wieku, Poznań 2005.

Czubiński Antoni, Historia Powszechna XX wieku, Poznań 2003.

Długajczyk Edward, Górny Śląsk po powstaniach i plebiscycie, Katowice 1977.

Długajczyk Edward, Podział Górnego Śląska w 1922 roku [w:] Biblioteka Sejmiku Samorządu Województwa Katowickiego, z. 1, Katowice 1992.

Długajczyk Edward, Śląsk na przełomie wojny i pokoju 1918 roku [w:] Śląsk, nr 11, 2008.

Dobrzycki Wiesław, Powstania Śląskie, Warszawa 1971.

Eckert Marian, Historia Polski 1914-1939, Warszawa 1990.

Hanke Edward, Historia I Pułku Strzelców Bytomskich”, Chorzów 1939.

Hanke Edward, Trudy i oczekiwania. Wspomnienia lekarza, Warszawa 1965.

Hanke Edward, Trudy i oczekiwania. Wspomnienia lekarza, Warszawa 1965.

Hauser Przemysław, Walka Niemiec o utrzymanie prowincji śląskiej (październik 1918 – czerwiec 1919) [w:] Powstania śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z macierzą, pod red. Andrzeja Brożka, Bytom 1993.

Jędruszczak Tadeusz, Powstania Śląskie 1919-1920-1921, wyd. 4, Katowice 1959.

Kawalec Krzysztof, Roman Dmowski, Wrocław – Warszawa – Kraków 2005.

Kowalski Włodzimierz Tadeusz, Rok 1918, Warszawa 1978.

Krasuski Henryk, Historia Rzeszy Niemieckiej 1871 – 1945, Poznań 1969.

Lenard Stanisław Bogusław, Wywiał Ireneusz, Historia Polski w datach, Warszawa 2000.

Łukomski Grzegorz, Powstania Śląskie a wojna polsko-bolszewicka 1918-1921, [w:] Powstania śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z macierzą, pod red. Andrzeja Brożka, Bytom 1993.

Moś Wojciech, Wojsko polskie i organizacje paramilitarne na Śląsku w latach 1922-1939, Katowice-Bytom 1997.

Na granicy. Rzecz o czasach, ludziach i miejscach, wyd. 2, Gliwice 2008.

Olszewski Marian, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919, Poznań 1978.

Osica Janusz, O kształt Odrodzonej. Walka o granice, Warszawa 1978.

Pajewski Janusz, Historia Powszechna 1871-1918, Warszawa 2002.

Parys Paweł, Śląsk na przełomie wojny i pokoju 1918 roku [w:] Śląsk, nr 11, 2008.

Popiołek Kazimierz, Górnego Śląska droga do wolności, wyd.2, Katowice 1967.

Powstania śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z macierzą, pod red. Andrzeja Brożka, Bytom 1993.

Przewłocki Jan, Stosunek mocarstw zachodnioeuropejskich do problemów Górnego Śląska w latach 1918-1939, Warszawa-Kraków 1978.

Przewłocki Jan, Władysław Zieliński, Plebiscyt górnośląski, [w:] W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1971.

Ryżewski Wacław, Drugie powstanie śląskie, [w:] W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1971.

Ryżewski Wacław, Trzecie powstanie śląskie (Węzłowe problemy walk zbrojnych), [w:] W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1971.

Sanecki Tomasz, Dzieje I Pułku Strzelców Bytomskich ze szczególnym uwzględnieniem jego udziału w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku, Katowice 2007.

Sanecki Tomasz, Pułk Strzelców Bytomskich w wojnie 1920 roku, [w:] Śląsk, nr 8, Katowice 2007.

Sierpowski Stanisław, Polityka zagraniczna Polski międzywojennej, [w:] Dzieje narodu i państwa polskiego, t III, pod red. Józefa Buszki, Andrzeja Garlickiego, Warszawa 1994.

Suleja Włodzimierz, Józef Piłsudski, wyd. 2, Wrocław – Warszawa – Kraków 2004.

Szelong Krzysztof, Gra o Zaolzie czy gra Zaolziem?, [w:] Rzeczpospolita – dodatek Kresy.

Ustawa konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego (Dz. U. Nr 73, poz. 497, art. 4 – 12).

W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1971.

Wrzosek Mieczysław, Działania bojowe w czasie pierwszego powstania śląskiego, [w:] W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1971.

Wrzosek Mieczysław, Powstania śląskie 1919-1921, Zarys działań bojowych, Warszawa 1971.

Wrzosek Mieczysław, Ważniejsze problemy badawcze powstań śląskich i plebiscytu [w:] Powstania śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z macierzą, pod red. Andrzeja Brożka, Bytom 1993.

Zieliński Henryk, Społeczno-polityczne podłoże powstań śląskich, [w:] W pięćdziesiątą rocznicę powstań śląskich i plebiscytu, pod red. Henryka Rechowicza, Katowice 1971.

Fot. Gmach Sejmu Śląskiego w Katowicach, źródło/autor Jan Mehlich, za Wikimedia Commons.