Bytom. Poznaj niezwykłą historię jednego z najstarszych miast Polski

Bytom to miasto o długich tradycjach. Na widownię dziejów wkroczyło w XII wieku jako gród należący do Małopolski. Po raz pierwszy jego nazwa pojawiła się w dokumentach z lat 1123 i 1125. Z czasem stał się siedzibą kasztelana, natomiast w jego sąsiedztwie ukształtowała się wczesnomiejska osada targowa. Pod koniec XII wieku znalazł się w historycznych granicach Górnego Śląska za sprawą księcia krakowskiego Kazimierza Sprawiedliwego. W 1254 roku Bytom został lokowany na prawie magdeburskim przez księcia Władysława Opolskiego. Zawdzięczał to między innymi dogodnej lokalizacji na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych, co miało bezpośredni wpływ na jego rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny. Na przełomie XIII i XIV wieku Bytom został stolicą odrębnego księstwa Piastów śląskich. Dzięki bogatym złożom srebra i ołowiu miasto tętniło życiem. O znaczeniu ekonomicznym górnictwa niech świadczy fakt, że Bytom zwany był wówczas „Srebrnym Miastem”.

Drugą szansę na rozkwit przyniósł Bytomiowi wiek XIX, dając początek epoce węgla i stali. W efekcie rozwoju przemysłowego miasto stało się ważnym ośrodkiem gospodarczym. Na przestrzeni stu lat liczba mieszkańców wzrosła z kilku do ponad stu tysięcy. Stopniowo powstawała cała infrastruktura miejska, brukowano ulice, wybudowano wodociągi i kanalizację. Nastąpił rozwój kolei żelaznej, jak również pojawiły się pierwsze linie tramwajowe w mieście. Wzniesiono także z rozmachem gmachy użyteczności publicznej, które do dziś zdobią bytomskie ulice i place.

Na przestrzeni swojego istnienia Bytom administracyjnie związany był z wieloma państwami. Swoje początki miasto wiązało z polskim państwem piastowskim. W XIV wieku księstwo bytomskie stało się częścią Korony Czeskiej, która w XVI wieku przypadła austriackim Habsburgom. W połowie XVIII wieku Bytom znalazł się w granicach Królestwa Prus w skutek wojen śląskich, natomiast po 1871 roku miasto stało się częścią zjednoczonych Niemiec. W okresie powstań śląskich Bytom był w centrum politycznych wydarzeń, jakie rozegrały się w latach 1919-1921. W mieście znajdowała się siedziba Polskiego Komisariatu Plebiscytowego, który mieścił się w nieistniejącym hotelu „Lomnitz”.

Do Polski miasto powróciło w 1945 roku. Od lat pięćdziesiątych XX wieku nastąpił rozwój przemysłu wydobywczego i ciężkiego. W szczytowym okresie w Bytomiu działało siedem kopalń i dwie huty, a liczba mieszkańców sięgała blisko 235 tysięcy. Bytom do niedawna postrzegany był jako miasto węgla i stali, dominującą rolę odgrywał tu przemysł ciężki. Jednak przemiany gospodarcze, jakie zaszły w ostatnich latach znacząco wpłynęły na aktualną sytuację miasta. Restrukturyzacja górnictwa i hutnictwa, bezpowrotnie zamknęła kolejny rozdział w historii Bytomia. Zamkniętych zostało 5 bytomskich kopalń i 2 huty - najwięksi lokalni pracodawcy oraz szereg zakładów okołogórniczych. Aktualnie na terenie miasta funkcjonuje tylko jedna kopalni węgla kamiennego KWK „Bobrek-Piekary”.

Miasto zaczyna zmieniać swoje oblicze. W mieście znajduje się wiele ośrodków kulturalnych i obiektów sportowych, w których każdy znajdzie coś dla siebie. Wśród nich można wymienić: Operę Śląską, Bytomski Teatr Tańca i Ruchu „Rozbark”, Bytomskie Centrum Kultury, Centrum Sztuki Współczesnej „Kronika”, a także Halę na Skarpie, Zespół Boisk „Torkacik”, korty tenisowe Górnika Bytom, Dolomity Sportową Dolinę, pływalnie krytą i odkrytą oraz kilkanaście boisk sportowych.

Bytom jest miastem na prawach powiatu, liczącym ok. 150 tys. mieszkańców, położonym w centrum Aglomeracji Górnośląskiej. Ze swoją ponad 760-letnią historią jest jednym z najstarszych miast Górnego Śląska. Obejmuje obszar o powierzchni 69,44 km² i sąsiaduje z: Chorzowem, Piekarami Śląskimi, Radzionkowem, Rudą Śląską, Świętochłowicami, Tarnowskimi Górami, Zabrzem i Zbrosławicami.

Najważniejsze atuty miasta, to przebiegające przez miasto drogi: autostrada A-1 (jej węzeł znajduje się przy ul. Strzelców Bytomskich) drogi krajowe nr: DK 11, DK 78, DK 79, DK 88, DK 94, dzięki którym Bytom ma połączenie z największymi miastami w Polsce – Katowicami, Poznaniem, Wrocławiem, Krakowem, Warszawą oraz Opolem i Legnicą. Ponadto obwodnica bytomska (Al. Jana Nowaka Jeziorańskiego) pozwala na skrócenie przejazdu przez miasto, a także jest dogodnym połączeniem z Zabrzem, Gliwicami i Piekarami Śląskimi.

Ciekawostki związane z Bytomiem:

• Zabytkowa linia tramwajowa nr 38 kursująca po ul. Piekarskiej jest jedną z najkrótszych w Polsce i w Europie linii tramwajowych;
• Oczyszczalnia ścieków przy ul. Łagiewnickiej powstała w latach 1903 – 1906 jako pierwsza biologiczna oczyszczalnia ścieków na terenie Niemiec;
• Wieża ciśnień powstała w 1934 roku, już wówczas ze względu na szkody górnicze posadowiono ją na specjalnych fundamentach, dających trzy punkty podparcia;
• Cechownia byłej KWK Rozbark – to tutaj Kazimierz Kutz kręcił sceny do filmu „Perła w koronie”;
• Sanepid przy ul. Moniuszki/Rostka – zbudowany w 1905 roku na potrzeby Królewskiego Instytutu Higieny w Niemczech;
• Pływalnia kryta przy ul. Parkowej 1 – zbudowana jako obiekt rezerwowy na potrzeby Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w 1936 roku;
• Kopuły schronu bojowego w Łagiewnikach przy ul. Spacerowej – pozostałości po Obszarze Warownym Śląsk;
• Podziemny schron przeciwlotniczy w Bytomiu – Miechowicach przy ul. Kasztanowej – powstał podczas II wojny światowej, służył jako schronienie uczniom i nauczycielom pobliskiej szkoły;
• Budynek przy pl. Kościuszki 9 – dawne delikatesy, przed II wojną światową na górze mieścił się Cafe Hindenburg;
• Parki Miejski im. Franciszka Kachla – założony w 1870 roku miał 43 ha, a jego celem było odizolowanie miasta od kopalni Karsten – Centrum;
• Park Mickiewicza – utworzony na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku jako Park Goethego;
• Budynek Sądu Cywilnego (Civilgericht), obecnie siedziba Urzędu Miejskiego, ul. Parkowa 2.
• Budynek Starostwa Powiatowego (Landratsamt), ul. Korfantego 34 (dawnej Kluckowitzer Strasse), obecnie Oddział Muzeum Górnośląskiego.
• Budynek Śląskiej Akademii Medycznej, Plac Akademicki nr 17 – dawny budynek Polizeitamt;
• Bytom odwiedziły takie „sławy” jak: Fidel Castro w 1972 roku, Jurij Gagarin w 1961 roku, Josip Broz Tito w 1964, Charles de Gaulle w roku 1967;
• Budynek przy ul. Smolenia 35 - dawne wojskowe koszary;
• Budynek przy ul. Strzelców Bytomskich przy Parku Kachla – dawny Bank Rzeszy;
• Bytom Sucha Góra – pozostałości po byłych kopalni: dolomitu i cynku;
• ul. Gliwicka – dawny budynek Hotelu Lomnitz – siedziba Polskiego Komisariatu Plebiscytowego, gdzie przebywał Komisarz Wojciech Korfanty;
• Krzyż Pokutny w Łagiewnikach;
• W 1721 roku proboszcz chorzowski, ksiądz Stanisław Stępkowski, wzniósł utrzymaną w stylu barokowym, na planie ośmioboku, murowaną nową kaplicę Świętego Ducha. Zachowała się ona do czasów dzisiejszych w prawie niezmienionym kształcie, a budowana była przez 11 lat do 1732 roku. Budynek jest murowany, posiada 1 kondygnację o wysokości 12 m. Kościół został wybudowany – wzorem Bożego Grobu w Jerozolimie – na planie ośmioboku. W kaplicy świętego Ducha modlił się Jan Długosz ok. 1460 roku;
• Parafia pw. Świętego Jacka nieodzownie łączy się z średniowieczną legendą głoszącego tutaj kazania Jacka Odrowąża. Jedna z nich głosi, że Świętemu Jackowi rozwiązał się różaniec, a spadające paciorki różańca „Perełki” wpadły do miejscowego źródełka. Od tamtej pory wokół świątyni rozbarskiej można było znaleźć niewielkie kolorowe kamyczki, nazywane „Perełkami św. Jacka”. Legenda o żyjącym na przełomie XII i XIII Świętym przetrwała aż do dziś. Jednak już w XVIII wieku na jego cześć powstała w 1740 roku drewniana kaplica, na miejscu której w 1801 roku wybudowano murowany kościołek wraz z przylegającą dzwonnicą.
• Książę Bolesław Kędzierzawy około roku 1165 roku ufundował romański kościół św. Małgorzaty, uznawany za matkę wszystkich kościołów Bytomia i okolic. O tym ważnym dla naszego miasta wydarzeniu świadczy znajdujący się dzisiaj w Muzeum Architektury we Wrocławiu tympanon Jaksy, najstarszy zachowany w Polsce tympanon fundacyjny pochodzący najprawdopodobniej z lat 1160-1163. Dla historia naszego miasta tympanon ma ogromne znaczenie symboliczne. Umieszczono bowiem na nim fundatora kościoła na wzgórzu św. Małgorzaty w Bytomiu księcia Bolesława Kędzierzawego wraz z synem Leszkiem. Tak więc w drugiej połowie XII wieku, prawie sto lat przed nadaniem praw miejskich Bytomiowi, na wzgórzu św. Małgorzaty rozpoczęła się historia miejsca, które do dziś jest symbolem naszego miasta;
• Za czasów rządów Georga Brauninga /jako nadburmistrz Bytomia/ powstała sieć energii elektrycznej, sieć wodociągowa, kanalizacja sanitarna, rozpoczęto i wybrukowano większość bytomskich ulic, a także wybudowano monumentalne, stojącego do dziś piękne budynki, takie jak: Teatr – dzisiejsza Opera Śląska, Szkoła Realna – obecne IV Liceum Ogólnokształcące, Królewski Instytut Higieny – dzisiaj siedziba Sanepidu, koszary wojskowe – obecnie budynek Urzędu Miejskiego przy ul. Smolenia 35;
• Bruning był jednym z najdłużej urzędujących burmistrzów miast śląskich. W 1919 roku Rada Miejska wybrała go dożywotnio na burmistrza Bytomia. Zrezygnował jednak w związku z podeszłym wiekiem. Zmarł 17 grudnia 1932 roku. Został pochowany na cmentarzu Mater Dolorosa przy dzisiejszej ul. Piekarskiej.
• Bytom będący jednym z najstarszych miast Polski i Górnego Śląska początkowo przynależał politycznie do Małopolski. Zmieniło się to dopiero w 1177 roku, kiedy w wyniku decyzji Kazimierza II Sprawiedliwego przekazał on księciu raciborsko-cieszyńskiemu Mieszkowi Plątonogiemu między innymi Bytom, który odtąd dzielił losy Śląska. W 1289 roku Bytom poprzez hołd księcia Kazimierza złożony królowi czeskiemu – Wacławowi II stał się częścią Królestwa Czech.
• Król Polski Jan III Sobieski 11 sierpnia 1683 roku wyruszył spod Krakowa w stronę Wiednia. Liczące około 27 tysięcy wojsko odsieczowe przez Lipowiec, Mysłowice, Bytom, Tarnowskie Góry i dalej przez Gliwice, Racibórz pomaszerowały na Ołomuniec i Opavę;
• 9 marca 1589 rok – zawarcie traktatu będzińsko – bytomskiego na mocy którego Austria i Rzeczpospolita miały połączyć „pokój i wieczna przyjaźń po wsze czasy”. Ponadto cesarstwo oddawało Polsce Lubowlę, zaś arcyksiążę Maksymilian zrzekał się tytułu króla polskiego i wszelkich uprawnień do polskiej korony.

Bytom - miasto kultury, sportu i zabytków. Poznaj jego historię, fot. Tomasz Sanecki i Archiwum Urzędu Miejskiego w Bytomiu