Powstanie listopadowe. Fakty znane i nieznane – recenzja książki

Powstanie listopadowe w latach 1830 – 1831 to największy zryw niepodległościowy w XIX-wiecznym świecie, którego celem była walka o wolną i niepodległą Polskę. Po blisko rocznej walce przeciwko wojskom rosyjskim /29-30 listopada 1830 – 21 października 1831 roku/, powstanie upadło, a na Polaków spadły carskie represje. Dzisiaj, już po niemal dwustu latach od tego wydarzenia przyciąga ono uwagę badaczy i fascynatów zainteresowanych narodową historią, a jeszcze wciąż wiele związanych z powstaniem kwestii jest uszczegóławianych, wyjaśnianych i stawianych w nowym świetle. Najnowsza książka poświęcona powstaniu listopadowemu autorstwa politologa i badacza historii militarnej Jacka Jaworskiego ma na celu nie tylko przybliżenie nieznanych dotąd faktów z historii tego ważnego w dziejach Polski wydarzenia, ale również ukazanie bohaterstwa polskich żołnierzy, którzy niejednokrotnie stawali przeciwko liczniejszym wojskom rosyjskich, odnosząc sukcesy na polach bitewnych.

Autor publikacji swoją książkę rozpoczął od wyjaśnienia kontekstu międzynarodowego powstania i podjętych działań na polu dyplomatycznym. Jak pisze Jacek Jaworski, wbrew tezie, że powstanie w latach 1830 – 1831 nie miało szans powodzenia, było ono mimo początkowych zawirowań organizacyjnych, wyraziście zarysowane, miało konkretne cele, a początkowe sukcesy wojsk polskich w bitwach z regularną armią rosyjską, pokazały, że polskie wojska są dobrze wyszkolone i przygotowane do walki. Tak więc gdzie popełniono błąd? A może Polacy przeliczyli się jeśli chodzi o pomoc Zachodu? Tę kwestię wyjaśnia właśnie Jaworski, próbując nie tylko odpowiedzieć na to pytanie, ale również dlaczego mimo rozwiniętej akcji dyplomatycznej zainicjowanej przez ministra spraw zagranicznych Gustawa Małachowskiego, polskie powstanie nie otrzymało żadnego wsparcia? Polski historyk próbuje wyjaśnić, jakie targały spory zaborców, między innymi Austrię i Rosję, jak do powstania podchodziła przyjazna zawsze naszemu krajowi Francja, ale również jakie zabiegi czynił książę Czartoryski oraz jak zachodnie państwa oceniały szansę Polaków na powodzenie powstania?

Jaworski w publikacji porusza również kwestie barw narodowych w powstaniu listopadowym, niezwykłych wynalazków, pomysłów techniczno – militarnych podczas powstania oraz udział zagranicznych ochotników. Do ciekawostek należą z pewnością takie informacje jak: używanie przez litewskich powstańców podobnych do wietnamskich drewnianych armat, propozycję użycia balonów w celach militarnych czy możliwości użycia telegrafu. Ważne dla czytelnika są oprócz fachowych opisów również szkice i rysunki wymyślnych maszyn. Z kolei w temacie udziału zagranicznych ochotników w powstaniu listopadowym, Jacek Jaworski szczególnie zwraca uwagę nie tylko na udział Polaków zaboru pruskiego i austriackiego, ale realną pomoc francuskich oficerów w powstaniu oraz obecność wśród  ochotników żołnierzy z Węgier, Anglii, Szwecji, Szwajcarii, Turcji, Czech, Włoch, Danii, a nawet Stanów Zjednoczonych, skąd przybył przez Paryż do Polski niejaki Paul Fitzsimons Eve, służąc jako lekarz najpierw w Warszawie, a potem przy 19. pułku piechoty.

W książce nie mogło także zabraknąć informacji o jednostkach wojskowych walczących w powstaniu listopadowym. Jaworski skupia się na strzelcach wyborowych, a także oddziałach, których znakiem rozpoznawczym była „trupia czaszka” wśród których byli m.in. Strzelcy Podlascy, Strzelcy Celni czy Strzelcy Konni. Warto dodać, że symbol „czaszki” pojawił się nie tylko na epoletach  - naramiennikach i bermycy – wojskowym nakryciu głowy, ale także na proporczykach. W publikacji autor opisuje również udział huzarów, Kozaków w służbie polskiej oraz lansjerów Legii Nadwiślańskiej, legionów litewskich i kosynierów. Wśród opisów nie brakuje również ciekawostek z życia żołnierzy i oficerów walczących w powstaniu listopadowym, w tym polskich przywar, jak warcholstwa, swawoli czy słabości do alkoholu /tutaj polecam rozdział „Huzarzy powstania listopadowe” i historię ppłk Antoniego Kuszla/. Nie zapominajmy jednak, że Polacy zawsze odznaczali się walecznością i bitnością, i o tych cechach polskich żołnierzy również wspomina autor książki, przytaczając m.in. bitewne losy Legii Nadwiślańskiej.

Z pewnością czytelnika zainteresuje jeden z ostatnich rozdziałów książki, w którym autor zadaje najważniejszy pytanie: Czy Polacy mogli się wybić na niepodległość? To pytanie z pewnością spędza sen z powiek wielu historykom, a temat ten wzbudza kontrowersje. Czy Polacy mieli w ogóle szanse powodzenia, czy przewaga militarna, gospodarcza i demograficzna Rosji była tak znacząca, że powstanie nie miało szans z militarnego punktu widzenia? Co by było, gdyby wsparły dyplomatycznie Rząd Narodowy państwa zachodnie? Pytań i odpowiedzi możemy mnożyć, jednak autor książki postarał się poruszyć każdy z tych wątków, aby ukazać czytelnikowi, jakie i czy w ogóle Polacy w 1831 roku mieli szanse powodzenia?

Jak pisze Jacek Jaworski:

„Żołnierz polski w 1831 r. nie zawiódł, walczył do końca, zachował się honorowo. Nie złożył broni przed armią rosyjską. To nie wchodziło w rachubę. Gdy zabrakło jakichkolwiek perspektyw na dalszą, pomyślną walkę, wybierał drogę poza granicznej kordony, byle uniknąć hańbiącego aktu poddania się Rosjanom i przyjęcia carskiego aktu łaski”.

Dzisiaj po prawie dwustu latach od zakończenia tego ważnego w dziejach Polski wydarzenia, na bazie licznych źródeł, zachowanych pamiętników i wspomnień, a także interesujących publikacji na temat powstania listopadowego, możemy debatować oraz rozważać wszelkie za i przeciw wybuchowi największego na świecie w XIX wieku zbrojnego powstania, którego celem była wolna i niepodległa Polska.

Największy zryw niepodległościowy w XIX-wiecznym świecie

Warto dodać, że o wartości publikacji Jacka Jaworskiego przemawia nie tylko zawartość merytoryczna książki, ciekawostki, ale również barwne ilustracje, które przybliżają czytelnikom wygląd broni, wojska oraz uzbrojenia stosowanego podczas powstania listopadowego w latach 1830 – 1831. Autor sięga w książce do faktów, o których istnieniu nikt dotąd nie pisał bądź niewiele osób wiedziało, co z pewnością jest atutem książki wydanej przez warszawskie Wydawnictwo SBM Sp. z o.o.

Jacek Jaworski – politolog, badacz historii militarnej z zamiłowania, prezes Stowarzyszenia “Klub Miłośników Dawnych Militariów Polskich”, redaktor naczelny czasopisma „Militaria”.

Autor: Jacek Jaworski;
Tytuł: "Powstanie listopadowe. Fakty znane i nieznane";
Wydawca: Wydawnictwo SBM Sp. z o.o;
Miejsce i rok wydania: Warszawa 2022 rok;
Liczba stron: 376;
Książkę można zakupić w księgarniach internetowych jak: Bonito, taniaksiażka.pl, Empik, Korob.pl