Polskie dobra kultury wciąż poszukiwane

II wojna światowa nie tylko dla Polski, ale wielu krajów europejskich niosła ze sobą śmierć wielu niewinnych ludzi, ale również ogromne straty gospodarcze i kulturalne. Straty dóbr kultury, jakich doznała Polska w latach 1939 – 1945 to efekt działań militarnych – walk, bombardowań i celowego niszczenia polskich zabytków, ale przede wszystkim grabieży, która rozpoczęła się wraz z klęską Polski w kampanii wrześniowej.

 

Portret młodzieńca - Rafael wł. Raffaello Santi -  data powstania: 1514 -  właściciel: Muzeum XX Czartoryskich w Krakowie

Polska utraciła szereg zabytków kulturalnych, w tym między innymi arcydzieła malarstwa. Wśród nich był jeden z najbardziej poszukiwanych dzisiaj obrazów - „Portret młodzieńca” Rafaela Santi, który trafił do polskich zbiorów dzięki Izabeli Czartoryskiej. W rodzinnej posiadłości w Puławach na Lubelszczyźnie księżna gromadziła arcydzieła sztuki. Jej syn książę Adam Jerzy Czartoryski dzięki częstym podróżom po Europie zdobywał najcenniejsze obrazy, w tym oprócz „Portretu Młodzieńca” również „Damę z gronostajem” Leonarda da Vinci.

Ucieczka do Egiptu, z cyklu

Do Puław trafił również wspaniały obraz Rembrandta van Rijn „Krajobrazem z miłosiernym Samarytaninem”, który razem z dziełami: „Portret młodzieńca” i „Damą z gronostajem” stanowiły tzw. Wielką Trójkę w zbiorach rodu Czartoryskich. To właśnie o te dzieła sztuki toczyli „wojnę” Herman Göring i Hans Frank, angażując do swojej „czarnej roboty” wybitnych znawców dzieł sztuki, historyków i architektów. Ostatnim miejscem, gdzie widziano obraz Rafaela Santi była niewielka miejscowość na Dolny Śląsku – Morawa koło Strzegomia. To właśnie tam w Morawach koło Strzegomia Wielka Trójka prawdopodobnie został rozdzielona, a „Portret Młodzieńca” Rafaela Santi nagle "rozpłynął się w powietrzu" i zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach.

Chrystus na krzyżu wg Antona van Dycka -  autor / szkoła / warsztat: Bolswert Schelte -  właściciel: Gdańsk - Stadtmuseum in Danzig, źródło: Wydział Restytucji Dóbr Kultury, działający w strukturach Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych MKiDN;

Karol Estreicher poszukiwał obrazu w domu Hansa Franka w Neuhaus, a także przesłuchiwał niemieckich historyków sztuki, mających związek z jego grabieżą. Zgodnie z jedną z teorii Karola Estreichera został albo doskonale ukryty bądź spłonął w Berlinie, gdzie został przewieziony. Nie mniej jednak, ostatnim miejscem gdzie widziano „Portret Młodzieńca” Rafaela Santi była Morawa koło Strzegomia. Tam też urywa się ślad po jednym z najcenniejszych dzisiaj obrazów na świecie.

Ostatnia Wieczerza wg Petera Paula Rubensa -  autor / szkoła / warsztat: Bolswert Boetius Adams -  Właściciel: Gdańsk - Stadtmuseum in Danzig

Dzieła należące do rodu Czartoryskich to tylko część polskich dób kultury, które padały ofiarą okupantów w czasie II wojny światowej, zwłaszcza III Rzeszy. Wiele cennych dla polskiej kultury dzieł sztuki Niemcy chcieli po prostu zniszczyć. Wśród nich były obrazy przedstawiające niechlubne wydarzenia związane z dziejami Niemiec, jak: Hołd Pruski czy bitwa pod Grunwaldem. Warto również dodać, że Niemcy wywieźli jeden z największych polskich zabytków – ołtarz Wita Stwosza, który znajduje się w kościele Mariackim w Krakowie. To właśnie ten polski zabytek, był przedmiotem wieloletnich starań Karola Estreichera, który walczył skutecznie o jego powrót do Polski.

Chrystus uzdrawiający chorych (rycina stuguldenowa) -  autor / szkoła /warsztat: Rembrandt Harmensz. van Rijn -  sata powstania: ok. 1647/1649 -  Właściciel: Gdańsk - Stadtmuseum in Danzig

Mimo że polskim poszukiwaczom polskich dóbr kultury udało się odzyskać wiele cennych zabytków, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Wydział Restytucji Dóbr Kultury w Departamencie Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych – nadal poszukuje zaginionych polskich dzieł sztuki, utraconych w wyniku II wojny światowej. Do dziś oprócz dzieł sztuki takich jak: malarstwo czy rzeźba, poszukiwane lub niezwrócone są również dokumenty historyczne, pamiątki rodowe, książki, ceramika, grafiki i rysunki, a także monety, tkaniny i wiele innych dóbr kultury. Ze względu na ogromną ilość poszukiwanych dóbr kultury, warto tutaj przytoczyć na liście poszukiwanych polskich zabytków między innymi obrazy takich wybitnych malarzy jak: Petera Paula Rubensa, Rembrandta van Rijn, Raffaella Santi, Jacka Malczewskiego, Wojciecha Kossaka i Juliusza Kossaka, a także Antona van Dyck, Juliana Fałata czy Albrechta Dürera.

Lisowczycy -  autor /szkoła /warsztat: Kossak Juliusz  -  Właściciel: Saborska Bronisława (właściciel nieruchomości przy ul. Szopena 19, 73 izby, Warszawa)

Warto podkreślić, że na stronie Ministerstwa  Kultury i Dziedzictwa Narodowego znajduje się Katalog Strat Wojennych, gdzie opisane są poszukiwane dobra kultury, jakie utraciła Rzeczpospolita Polska między innymi w czasie II wojny światowej.

Zobacz Katalog Strat Wojennych

Fotografie:

1. Portret młodzieńca - Rafael wł. Raffaello Santi -  data powstania: 1514 -  właściciel: Muzeum XX Czartoryskich w Krakowie, obiekt nieodzyskany, źródło: Wydział Restytucji Dóbr Kultury, działający w strukturach Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych MKiDN;

2. Ucieczka do Egiptu, z cyklu "Życie Marii" -  autor / szkoła / warsztat: Dürer Albrecht,  właściciel: Gdańsk - Stadtmuseum in Danzig, obiekt nieodzyskany, źródło: Wydział Restytucji Dóbr Kultury, działający w strukturach Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych MKiDN;

3. Chrystus na krzyżu wg Antona van Dycka -  autor / szkoła / warsztat: Bolswert Schelte -  właściciel: Gdańsk - Stadtmuseum in Danzig, obiekt nieodzyskany, źródło: Wydział Restytucji Dóbr Kultury, działający w strukturach Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych MKiDN;

4. Ostatnia Wieczerza wg Petera Paula Rubensa -  autor / szkoła / warsztat: Bolswert Boetius Adams -  Właściciel: Gdańsk - Stadtmuseum in Danzig, obiekt nieodzyskany, źródło: Wydział Restytucji Dóbr Kultury, działający w strukturach Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych MKiDN;

5. Chrystus uzdrawiający chorych (rycina stuguldenowa) -  autor / szkoła /warsztat: Rembrandt Harmensz. van Rijn -  sata powstania: ok. 1647/1649 -  Właściciel: Gdańsk - Stadtmuseum in Danzig, obiekt nieodzyskany, źródło: Wydział Restytucji Dóbr Kultury, działający w strukturach Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych MKiDN;

6. Lisowczycy -  autor /szkoła /warsztat: Kossak Juliusz  -  Właściciel: Saborska Bronisława (właściciel nieruchomości przy ul. Szopena 19, 73 izby, Warszawa), obiekt nieodzyskany, źródło: Wydział Restytucji Dóbr Kultury, działający w strukturach Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych MKiDN.