Polityka Stanów Zjednoczonych wobec Europy w latach 1946 – 1954

Po II wojnie światowej dominującą pozycję w Europie zdobyły Stany Zjednoczone i Związek Radziecki. To drugie państwo nie mogło jednak sprostać amerykańskiemu wyzwaniu w żadnej dziedzinie, bądź to z powodu ogromnych strat wojennych bądź z zacofania gospodarczego i technologicznego. Początkowo amerykańskim atutem we współzawodnictwie o ideologiczne i polityczne oblicze Europy i świata był monopol atomowy, który ZSRR zlikwidował dopiero w 1949 roku.

Zwiększona ilość baz wojskowych, gęsta sieć połączeń komunikacyjnych i porozumień o współpracy, pozwoliły Stanom Zjednoczonym ustanowić swój prymat gospodarczy, polityczny i wojskowy na świecie. Zagrodziły w ten sposób drogę Związkowi Radzieckiemu i jej rewolucji. Jednakże ZSRR utrzymywał wpływy w Europie Środkowo-Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Stany Zjednoczone nie miały jednak zamiaru wymuszać na ZSRR dotrzymywania zobowiązań tzw. „Deklaracji o wyzwoleniu Europy” podjętej w Jałcie.

Polityka USA w tej sprawie określona została przez amerykańskie koncepcje i doktryny. Nie dotyczyły one jednak Europy Środkowo-Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Doktryny te wyrażone były między innymi w raporcie Georgea Kennana – pracownika ambasady USA w Moskwie. W przesłanym do Departamentu Stanu w Waszyngtonie 22 lutego 1946 roku tzw. „Długi Telegram”, zawarł on koncepcję powstrzymania komunizmu, polegającą na cierpliwym, zdecydowanym i czujnym zapobieganiu tendencji ekspansjonistycznych Związku Radzieckiego. Z kolei doktryna prezydenta Stanów Zjednoczonych Harrego Trumana polegała na pomocy gospodarczej i wojskowej krajom zagrożonym komunizmem, jak Turcja czy Grecja oraz krajom zachodnim – objętych Planem Marschalla.

Stany Zjednoczone szczególnie zainteresowane były zbliżeniem turecko-radzieckim. W Turcji bowiem realne było zagrożenie przejęcia władzy przez komunistów, toteż USA nie dopuściły do porozumienia turecko-radzieckiego w sprawie modyfikacji granicy w Anatolii, rewizji Konwencji z Montereux z 1936 roku, a dotyczącej cieśnin czarnomorskich. Była to najistotniejsza kwestia, bowiem ZSRR dążyło do odebrania Turcji wyłącznej kontroli nad nimi, aby w ten sposób zapewnić sobie nieograniczoną swobodę przepływu okrętów wojennych. Tak bowiem przedstawione zostało żądanie Stalina wobec Turcji z 7 sierpnia 1946 roku. aby poprzeć odmowę Turcji wobec żądań ZSRR, Amerykanie wysłali do wybrzeży Turcji swoje siły morskie. Polityka Stanów Zjednoczonych wobec ZSRR i bloku komunistycznego została w kwietniu 1947 roku określona przez amerykańskiego przedstawiciela w Organizacji Narodów Zjednoczonych – Bernarda Barucha jako tzw. „zimna wojna”.

Kolejnym krokiem wzmacniają pozycję Stanów Zjednoczonych i powstrzymującym komunizm było zawarcie 4 kwietnia 1949 roku tzw. Paktu Północnoatlantyckiego – NATO przez USA, Kanadę i 10 państwa europejskich. Traktat o wspólnej obronie nie tylko miał powstrzymać ekspansję komunizm, ale umożliwiał Stanom Zjednoczonym ogromne możliwości eksportu broni do Europy Zachodniej. W tym celu 14 października 1949 roku Kongres amerykański uchwalił program pomocy wojskowej Stanów Zjednoczonych dla zagranicy w wysokości ponad 1,5 mld dolarów, z czego 1 mld dolarów przypadło państwom europejskim, niezależnie od planu Marschalla. Konflikt koreański i wzrost napięcia międzynarodowego spowodowało, że w 1951 roku Kongres amerykański uchwalił kolejny program pomocy wojskowej dla sojuszników zwany Programem Wzajemnego Bezpieczeństwa, który wszedł w życie 1 stycznia 1952 roku.

Związek Radziecki uważał powstały w 1949 roku Sojusz Północnoatlantycki za agresywny pakt skierowany przeciwko niemu i inspirował na świecie działania pacyfistyczne oraz lewicowe celem jego rozwiązania. Temu miał służyć między innymi Sztokholmski Apel Obrony Pokoju. Nie mogąc jednak doprowadzić do likwidacji paktu, 31 marca 1954 roku Związek Radziecki wyraził chęć przystąpienia do niego, co spotkało się z odmową. Polityka Stanów Zjednoczonych wobec ZSRR przynosiła pożądane skutki. Amerykanie za wszelką cenę próbowali nie dopuścić do rozszerzenia wpływów radzieckich, próbując nie dopuścić lub zniwelować w razie ich wystąpienia.

Ekspansywna polityka Związku Radzieckiego i próby jej przeciwdziała przez Stany Zjednoczone na początku lat sześćdziesiątych XX wieku doprowadziły do kryzysu kubańskiego, który mógł zakończyć się starciem dwóch mocarstw posiadających w swoim zasobie broń atomową. Twarda polityka prezydenta Stanów Zjednoczonych Kennedy`ego doprowadziła do kapitulacji Związku Radzieckiego, który wycofał się z planów rozmieszczenia na Kubie głowic atomowych. Sprawa tzw. kryzysu kubańskiego była sprawą prestiżową zarówno dla Stanów Zjednoczonych jak i Związku Radzieckiego. W dalszej perspektywie czasowej tą rywalizację i prestiż wygrały Stany Zjednoczone.

Artykuł przygotowany w oparciu o następujące opracowania:

Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1945 – 1990, t. 5, Warszawa 1995

Kastory Andrzej, Winston Spencer Churchill, Wrocław 2004

Czubiński Antoni, Historia Powszechna XX Wieku, Poznań 2003

Fot. Harry S. Truman, źródło: w zbiorach National Archives and Records Administration i skatalogowany pod numerem ARC (National Archives Identifier - 530677), za Wikimedia Commons.