Ostateczne rozwiązanie – Historia Holokaustu

Jak mogło dojść do wydarzeń, które określano mianem „Ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”? Dlaczego nazistowscy dygnitarze ostatecznie zdecydowali się na masowe mordy na ludności żydowskiej, która z podbitych krajów trafiała do obozów zagłady znajdujących się w okupowanej Polsce? Na te i wiele innych pytań znajdziemy odpowiedź w książce niemieckiego historyka Hansa Mommsena „Ostateczne rozwiązania – Historia Holokaustu”.

Niemiecki historyk, autor licznych publikacji poświęconych historii Republiki Weimarskiej i III Rzeszy Niemieckiej ukazuje nam radykalizację, jaka zachodziła zarówno wśród partyjnych dygnitarzy nazistowskich, jak również w niemieckim społeczeństwie. Mommsen wskazuje, że Adolf Hitler początkowo w głównej mierze skoncentrował się na przywództwie w NSDAP, a także walce z komunistami w Niemczech, zaś antysemityzm, który był obecny w Republice Weimarskiej w niektórych grupach społecznych nie odgrywał jeszcze tak znaczącej roli, jak w latach trzydziestych XX wieku. Warto podkreślić, że w trakcie kampanii wyborczych w latach 1930 – 1932 dla Hitlera najważniejsze były hasła walki z kryzysem ekonomicznym, kryzysu parlamentarnego Republiki Weimarskiej, nie zaś hasła walki z Żydami. Wszystko zmieniło się wraz z dojściem Hitlera do władzy w styczniu 1933 roku, a także po śmierci Paula von Hindenburga, po czym Adolf Hitler przejął całkowitą władzę w Niemczech.

Mommsen wskazuje, że w partii NSDAP największą aktywnością w atakach na Żydów wykazywał się Julius Streicher, wydawca tygodnika Der Stürmer. Jego akcje zyskiwały coraz większe poparcie, wspierali go nie tylko członkowie NSDAP, ale również SA oraz Związku Walki Przemysłowców Klas Średnich. Z każdym kolejnym rokiem działania przeciwko Żydom nasilały się w Niemczech. Ich apogeum rozpoczęło się 15 września 1935 roku, kiedy Reichstag przyjął ustawy norymberskie, uderzające wprost w Żydów. Niemiecki historyk zwraca jednak uwagę, że w III Rzeszy zgoła inaczej traktowano mischlingów, a więc pół-Żydów. Mimo że Reinhard Heydrich domagał się traktowania ich, podobnie jak pozostałych Żydów, a więc zmusić małżeństwa mieszane do rozwodów i deportować żydowskich współmałżonków, nie znalazł on poparcia u Hitlera, który obawiając się społecznych niepokojów nie zgadzał się na plany zastępcy Himmlera.

W kolejnych rozdziałach Hans Mommsen ukazuje, jak Żydów eliminowano z niemieckiej gospodarki, a zwłaszcza przemysłu, jak dokonywano przejęcia ich majątków oraz jak przełożyło się  to na bogacenie się partyjnych towarzyszy Adolfa Hitlera, a także osób, które pośredniczyły w przejmowaniu żydowskich majątków. Autor wskazuje także jak Goebbels potrafił propagandowo wykorzystać każde wydarzenie, aby rozniecić antyżydowskie działania. Przykładem, który pokazuje autor jest oczywiście Noc Kryształowa 9-10 listopada 1938 roku. Goebbels wykorzystując zamach Herschela Grynszpana na sekretarza ambasady niemieckiej w Paryżu Ernsta von Ratha, rozniecił antyżydowską nagonkę, która doprowadziła do pogromów w wielu miastach Rzeszy Niemieckiej. W ciągu jednej nocy i dnia z 9 na 10 listopada 1938 mordowano Żydów, palono ich domy, synagogi, dokonywano grabieży i przejęć ich majątków, a także tysiące z nich deportowano do obozów.

Na co warto również zwrócić uwagę to fakt, jak często władze nazistowskich Niemiec zmieniały plany wobec ludności Żydów. Rozważano program ich deportacji na Madagaskar, co wobec rozwijającej się sytuacji w Europie, wybuchu II wojny światowej, ale przede wszystkim z powodów logistycznych, akcja ta nie miała żadnych szans powodzenia. Mommsem wskazuje na inne, również nie mające szans powodzenia plany dygnitarzy nazistowskich wobec ludności żydowskiej. W książce autor porusza sprawę deportacji Żydów do… Arktyki, ale również za Ural po tym, jak Związek Radziecki miał paść na kolana i ugiąć się pod naporem Wehrmachtu. Mimo tak zakrojonych planów, żaden z nich nie został zrealizowany, tym bardziej, że w latach 1942-1943 sytuacja na froncie w Związku Radzieckim zmieniała się na niekorzyść III Rzeszy Niemieckiej.

Niemiecki historyk poruszył w książce także temat konferencji w wilii przy Grosser Wannsee pod Berlinem, gdzie na zaproszenie Reinharda Heydricha, szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy piętnastu wysoko postawionych dygnitarzy III Rzeszy, 20 stycznia 1942 roku zaplanowało Holocaust milionów Żydów. Hans Mommsen odniósł się także do sytuacji Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, Związku Radzieckim, ale również Żydów mieszkających we Francji, Holandii, Belgii, Węgrzech i na Bałkanach oraz roli Adolfa Eichmanna w deportacjach setek tysięcy Żydów, którzy ginęli w obozach zagłady na terenie okupowanej Polski. Warto podkreślić, że oprócz SS, również Wehrmacht ponosi odpowiedzialność za zbrodnie na ludności żydowskiej. W publikacji autor odnosi się do rozkazów OKW – Oberkommando der Wehrmacht /Naczelne Dowództwo Sił Zbrojnych/ oraz OKH – Oberkomanndo des Heeres /Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych/, które wpisywały się w zbrodniczą politykę reżimu, dotyczącą mordowania wrogiej ludności cywilnej, wśród której byli także Żydzi. Mommsen podaje także drastyczne przykłady jak Sonderkommando oraz Waffen – SS w Białej Cerkwi dokonało maskary kilkuset mężczyzn i kobiet, oraz Babim Jarze koło Kijowa czy Mińsku, gdzie przy egzekucji był Heinrich Himmler.

Zwyrodnienie i brak skrupułów wśród żołnierzy SS, ale także Wehrmachtu doprowadziło do masowych mordów w Rosji. Zbrodnie popełniano również na okupowanych ziemiach polskich - 15 marca 1942 roku rozpoczęła się akcja „Reinhardt”. Niemieccy okupanci wywieźli Żydów z gett w okupowanej Polsce i zagazowali ich w obozach zagłady w Bełżcu, Sobiborze i Treblince. Kolejne zbrodnie popełniono w ramach akcji Todesbrückenaktion – Akcja Mosty Śmierci, w której wymordowano wiele tysięcy lwowskich Żydów. Autor ukazuje nam także człowieka, który kierował akcją Reinhardt – Odilo Globocnika, jego kontakty z Reichsführerem SS – Heinrichem Himmlerem, który był jednym z głównych propagatorów polityki eksterminacji ludności żydowskiej. Przecież to właśnie Himmlerowi 17 lipca 1942 pokazano w Oświęcimiu gazowanie, to on brał udział w pokazowym rozstrzelaniu w Mińsku około 100 osób, a także nadzorował razem z Odilo Globocnikiem Akcję „Reinhardt”. Zbrodnie popełnione przez Niemców wobec ludności żydowskiej, ale również Polaków, Rosjan, mniejszości narodowych i etnicznych, pokazują zezwierzęcenie ludzi, którzy ideologię wykorzystali dla usprawiedliwienia masowych mordów.

Książka Hansa Mommsena pokazuje nam, jak antysemityzm narastał w Niemczech, jak został wykorzystany do podsycania nienawiści i niepokojów, a także jak stał się podstawą do późniejszych działań, których efektem było ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej – Holokaust narodu żydowskiego, który nie został powstrzymany nawet, kiedy nazistowskie Niemcy ponosiły klęski na wszystkich frontach. Publikacja niemieckiego historyka to spojrzenie od wewnątrz na trudną niemiecką historię XX wieku, ale także przywódców, których celem była eksterminacja słabszych narodów i panowanie nad światem.

Hans Mommsen – żyjący w latach 1930 – 2015 profesor Uniwersytetu Ruhry w Bochum, autor licznych publikacji poświęconych historii Republiki Weimarskiej i III Rzeszy Niemieckiej.

Autor: Hans Mommsen;
Tytuł: „Ostateczne rozwiązanie. Historia Holokaustu”;
Wydawca: Wydawnictwo RM;
Miejsce i rok wydania: Warszawa 2020;
 Liczba stron: 233;
Cena: 29,99 zł;
Książkę można zakupić w Wydawnictwie RM