Od potęgi do upadku. Dlaczego Polska straciła status mocarstwa?

Na przełomie XVI i XVII wieku Rzeczpospolita uchodziła za jedno z najpotężniejszych państw Europy. Jak udało się osiągnąć Polsce taką pozycję i kto był ojcem tego sukcesu? Dlaczego nie potrafiliśmy wykorzystać swojej dominacji w Europie oraz jak doszło do upadku naszego kraju. Na te i inne pytania odpowiedział bytomski historyk, Tomasz Sanecki.

Unia Lubelska w 1569 roku połączyła Polskę i Litwę w jeden organizm państwowy. Rzeczpospolita Obojga Narodów była ewenementem w skali europejskiej. Wielonarodowe państwo, z wieloma religiami, odrębną kulturą, zwyczajami potrafiło stworzyć jeden organizm państwowy, który dla wielu Europejczyków był ostoją pokoju i tolerancji. Nasz kraj uchodził również za jedno z najpotężniejszych państw w Europie.

Dzisiaj Polska należy do krajów o średniej wielkości w Europie, jednak jeszcze czterysta lat temu nasz kraj był jednym z największych w Europie – mówił podczas prelekcji bytomski historyk, Tomasz Sanecki. Granice Rzeczypospolitej Obojga Narodów rozciągały się wówczas od Poznania aż po Smoleńsk oraz od Dorpatu /dzisiejsza Estonia/ aż po Kamieniec Podolski na Ukrainie, a powierzchnia Polski w 1618 roku osiągnęła 990 tys. km2, a więc była ponad trzykrotnie większa niż obecnie – podkreślił Sanecki.

Podczas piątkowej, 8 marca prelekcji w Miejskiej Bibliotece Publicznej Tomasz Sanecki omówił powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, ostatnie lata Jagiellonów na tronie polskim, a także początek rządów królów elekcyjnych w naszym kraju. Bytomski historyk przypomniał sukcesy Stefana Batorego w wojnach z Moskwą, dzięki którym Polska umocniła swoje panowanie w Inflantach – dzisiejsza Łotwa i Estonia, jak również szczegółowo omówił znaczenie traktatu bytomsko – będzińskiego dla losów Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Podczas prezentacji tego tematu historyk wyjaśnił dlaczego między innymi Bytom wybrano na miejsce rokowań delegacji polskiej i cesarza Rudolfa II Habsburga, a także jakie podjęto tutaj decyzje, które miały wpływ na obsadę polskiego tronu na kolejne dziesięciolecia.

Nawiązując do ustaleń traktatu bytomsko – będzińskiego autor przypomniał, że właśnie ten dokument zapewnił koronę Zygmuntowi III Wazie, zaś jego kontrkandydat arcyksiążę Maksymilian III Habsburg zrzekł się tytułu króla Polski i pretensji do korony polskiej, w zamian za co odzyskał wolność. Habsburgowie zobowiązali się ponadto nie ingerować w sprawy wewnętrzne Polski, a także nie wchodzić w żadne układy z Moskwą i Szwecją skierowane przeciwko Rzeczpospolitej. Podpisanie traktatu oznaczało również oficjalne uznanie za króla Polski Zygmunta III Wazy, który rządził Rzeczpospolitą aż do 1632 roku.

W kolejnej części wykładu Sanecki przedstawił skutki wojny polsko – rosyjskiej w latach 1610 – 1618. Jej efektem było nie tylko zdobycie przez Polaków Moskwy oraz osadzenie Władysława Wazy na tronie carskim w Rosji, ale także powiększenie terytorium Polski, która w 1618 roku osiągnęła powierzchnię sięgającą 1 mln km2. Historyk również zaprezentował dalsze losy Władysława Wazy, który po dwóch latach rządów w Polsce miał na swoim koncie zwycięstwa nad wielkimi mocarstwami Europy i był jednym z ostatnich władców naszego kraju, z którym liczono się na europejskich dworach.

Jednym z głównych tematów prelekcji były przyczyny osłabienia politycznego w drugiej połowie XVII wieku Rzeczypospolitej Obojga Narodów, które ostatecznie w XVIII wieku doprowadziło do upadku Polski. Wśród powodów, jakie wymienił bytomski historyk, było nie tylko powstanie Chmielnickiego, które w rzeczywistości było wojną domową w Rzeczypospolitej, klęski jakie Polacy ponosili w wojnach ze Szwecją i Rosją, a także jedna z najczarniejszych kart w historii Polski – klęska w wojnie z Turcją, która zakończyła się podpisaniem upokarzającego traktatu w Buczaczu w 1672 roku na mocy którego Polska stał się lennem Turcji.

W ostatniej części wykładu Tomasz Sanecki zaprezentował ostatnie dni chwały polskiego oręża – zwycięstwo króla Jana III Sobieskiego i husarii pod Wiedniem w 1683 roku – oraz przyczyny upadku naszego kraju, które zapoczątkowało długie, ale burzliwe panowanie Augusta II Mocnego. Historyk poruszył również pogłębiający się chaos w Polsce za czasów Augusta III z dynastii saskiej oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego – ostatniego króla Polski, który wraz z III rozbiorem Rzeczypospolitej na żądanie carycy Katarzyny II abdykował w 1795 roku.

Od potęgi do upadku. Dlaczego Polska straciła status mocarstwa? - fot. Sebastian Woźniak