HISTORIA - KARTKA Z KALENDARZA - 30 LIPCA

30 lipca 1941 roku został zawarty układ Sikorski – Majski, na mocy którego zostały nawiązane ponownie stosunki dyplomatyczne między Rządem Polskim na uchodźstwie a Związkiem Radzieckim.

Po ataku III Rzeszy Niemieckiej na ZSRR 22 czerwca 1941 roku, rząd brytyjski podjął się pośrednictwa, aby doprowadzić do normalizacji stosunków polsko-radzieckich. Układ został podpisany w Londynie przez premiera generała Władysława Sikorskiego oraz rezydującego w Londynie ambasadora ZSRR Iwana Majskiego. Podpisując układ gen. Sikorski naruszał uprawnienia prezydenta Polski, a prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Władysław Raczkiewicz odmówił podpisania porozumienia.

Układ Sikorski – Majki przywrócił stosunki dyplomatyczne między Polską i ZSRR, które zostały zerwane po 17 września 1939 roku i były spowodowane agresją Związku Radzieckiego na Polskę. Dokument z 30 lipca 1941 roku potwierdzał, że wszystkie układy radziecko-niemieckie dotyczące Polski utraciły swoją moc, a rząd polski i radziecki deklarowały sobie wzajemną pomoc przeciwko III Rzeszy Niemieckiej, jak również Józef Stalin wyraził zgodę na utworzenie na terytorium ZSRR polskiej armii pod dowództwem polskim.

Kwestią sporną między Polską a ZSRR była kwestia granicy wschodniej, bowiem Stalin odmawiał jakiejkolwiek zmiany dotyczącej ziem wschodnich. Podpisanie układu Sikorski – Majki wywołał kryzys gabinetowy. Do dymisji podali się Kazimierz Sosnkowski, August Zaleski i Marian Seyda. Przeciwko układowi wypowiedział się również ówczesny prezydent Polski na uchodźstwie Władysław Raczkiewicz.

Po zawarciu układu polscy obywateli zostali objęci amnestią, dzięki czemu wielu Polaków opuściło więzienia i łagry. Sytuacja diametralnie zmieniła się, kiedy Niemcy odkryli /ogłaszając tę informację w kwietniu 1943 roku/ w Katyniu masowe groby pomordowanych polskich oficerów, którzy trafili do radzieckiej niewoli w 1939 roku. Doprowadziło to do spięcia pomiędzy Polską i ZSRR, tym bardziej, że Sikorski poprosił Międzynarodowy Czerwony Krzyż o zbadanie sprawy, odrzucając tym samym sowiecką interpretację zbrodni w Katyniu, w wyniku czego Związek Radziecki zerwał ostatecznie stosunki z Rządem RP na uchodźstwie i rozpoczął formowanie „własnego polskiego rządu”.

Sytuacja Sikorskiego zarówno jako premiera RP oraz Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych po ogłoszeniu sprawy katyńskiej i zerwaniu stosunków przez ZSRR była trudna ze względu na postawę pozostałych dwóch sojuszników. Zarówno Wielka Brytania, jak i Stany Zjednoczone nie chciały pogarszać swoich stosunków ze Stalinem, tym bardziej, że Związek Radziecki ponosił największy ciężar walk z Wehrmachtem.

Rząd radziecki ostatecznie 25 kwietnia 1943 roku wypowiedział układ, zrywając stosunki dyplomatyczne z rządem polskim w Londynie.

Zdjęcie: Podpisanie układu polsko-radzieckiego o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych w Londynie - siedzą od lewej: premier RP i Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski, minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Anthony Eden, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill, ambasador ZSRR w Wielkiej Brytanii Iwan Majski, data wydarzenia: 30 lipca 1941 roku, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygnatura: 21-16-1.