HISTORIA - KARTKA Z KALENDARZA - 24 KWIETNIA

24 kwietnia 1877 roku Rosja wypowiedziała wojnę Turcji, która zakończyła się klęską Imperium Osmańskiego i niekorzystnym dla tego państwa zwanego „Chorym człowiekiem Europy” traktatem w Berlinie w 1878 roku, na mocy którego Turcja utraciła spore terytorium na Półwyspie Bałkańskim.

Chory człowiek Europy

W 1877 roku wydana została propagandowa mapa, na której przedstawiono Rosję jako ogromna ośmiornicę trzymającą m.in. Turcję w swoich mackach. Takie przedstawienie Rosji miało ukazać jej imperialne cele nie tylko w Europie, ale również innych częściach świata. Mapa pochodzi ze zbiorów Cornell University - Seria-komiksowa mapa wojenna na rok 1877. Wersja poprawiona - Ta słynna mapa satyryczna "Octopus" została opublikowana w marcu 1877 roku, dwa miesiące po tym, jak Rosja zaatakowała Imperium Osmańskie w odpowiedzi na turecką masakrę chrześcijańskich Bułgarów (przedstawioną tutaj czaszką) - (Cornell University – PJ Mode Collection of Persuasive Cartography, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 [CC BY-NC-SA 3.0] Unported License), ID Number: 2272.01, data – 1877 rok

Imperium Osmańskiego w XIX wieku było jeszcze olbrzymim krajem rozciągającym się na trzech kontynentach: Europie, Azji i Afryce, jednak chylącym się powoli ku upadkowi. Powstanie w Grecji i wyzwolenie się tego państwa spod panowania tureckiego /w 1831 roku Turcja uznała niepodległość Grecji traktatem w Stambule/ spowodowało, że inne narody zamieszkujące Bałkany zaczęły również walczyć najpierw o autonomię, zaś później niepodległość. Nastroje niepodległościowe podsycało Imperium Rosyjskie, które chciało nie tylko zwiększyć wpływy na Półwyspie Bałkańskim, ale również ograniczyć rolę Turcji nad Morzem Czarnym. Tych celów nie zahamowała nawet przegrana w wojnie krymskiej w latach 1853 – 1856, gdy Imperium Rosyjskie uległo Turcji wspieranej m.in. przez Francję i Wielką Brytanię. Mimo że Turcja obroniła swoje posiadłości, wojna ukazała, że jest słabym państwem, niezdolnym do powstrzymania obcej ingerencji.

Rosja idzie na kolejną wojnę

Po raz kolejny do rosyjsko-tureckiej wojny doszło pod koniec lat siedemdziesiątych XIX wieku. Turcja odrzucając postanowienia wielkich mocarstw, które podczas konferencji w Stambule na przełomie 1876 i 1877 roku nakazały jej przeprowadzenie reform politycznych, sprowokowała Rosję do wypowiedzenia wojny. W tym czasie doszło również do zmian politycznych w Imperium Osmańskim. Obalony został sułtan Adbulaziz, a jego następca Murad V zdetronizowany. Z kolei nowy władca Abdulhamid II najpierw nadał swojemu krajowi konstytucję, by wkrótce rozwiązać parlament i ją zawiesić, wprowadzając jednocześnie represje wobec ruchu młodoosmańców, zwolenników ustroju konstytucyjnego. Sytuację tę, jak również represje wobec narodów bałkańskich, które wspierała Rosja głosząc hasła panslawizmu, czyli zjednoczenia Słowian, wykorzystał car Aleksander II Romanow wypowiadając wojnę Turcji. Warto podkreślić, że dla cara Rosji sprawy bałkańskie były tylko pretekstem do rozpoczęcia wojny. W istocie zależało mu nie tylko na rozciągnięciu swoich wpływów na Półwysep Bałkański, ale również zdobycie ważnych terytoriów na Kaukazie i w rejonie Morza Czarnego, a tym samym przejęcie kontroli na strefą wpływów tureckich w tej części Europy.

U bram Stambułu

Trwająca w 1876 roku wojna serbsko – turecka dość szybko zakończyła się porażką Serbów, jednak w roli mediatora wystąpiła Rosja, która zaproponowała rozmowy pokojowe między państwami, jednak mimo zgody Turcji i podpisania projektu umowy, sułtan pod naciskiem Wielkiej Brytanii zerwał rozmowy i wycofał się z podpisanych układów. Car Aleksander II za cenę Bośni i Hercegowiny, na zajęcie której zgodę otrzymały Austro-Węgry, zapewnił sobie neutralność tego kraju, a następnie uzyskując pozwolenie Rumunii na przejście wojsk rosyjskich przez ten kraj, wypowiedział Turcji 24 kwietnia 1877 roku wojnę.

185 tysięczna armia rosyjska uderzyła na Turcję od strony lewego brzegu Dunaju, zaś na Kaukazie około 100 tysięcy żołnierzy rozpoczęło oblężenie tureckich twierdź. Turcy mimo stawianego oporu ponieśli porażki pod twierdzą Plewna w Bułgarii, co otwarło Rosji drogę do Stambułu, zaś na Kaukazie w październiku 1877 roku zostali pokonani w bitwie pod Aładży. W styczniu 1878 wojska rosyjskie przystąpiły na Bałkanach do kolejnej ofensywy. 4 stycznia zajęły Sofię, a między 15 a 17 stycznia rozbiły Turków pod Filipopol /Płowdiw/, co umożliwiło im zajęcie 29 stycznia 1878 roku Adrianopolu.

Interwencja mocarstw ratuje Osmanów

Sytuacji Turcji była już wówczas katastrofalna, a Rosjanie stanęli praktycznie u bram Stambułu. Wszystko zmieniło się jednak za sprawą interwencji mocarstw zachodnich zaniepokojonych rosnącymi wpływami i zwycięstwami wojsk rosyjskich w wojnie z Turcją. Na Dardanele wpłynęła flota brytyjska, zaś dyplomacja austriacka nawoływała do wstrzymania pochodu wojsk rosyjskich. Interwencja mocarstw spowodował, że 1 lutego walki zostały wstrzymane, a już 3 marca w San Stefano zawarto porozumienie między Rosją a Turcją na mocy którego miało zostać utworzone Księstwo Wielkiej Bułgarii, oddanie Dobrudży Rumunii, zaś Rosji – Besarabii, a także twierdz kaukaskich w Ardahan, Kars i Batumi, powiększenie posiadłości Serbii i Czarnogóry oraz autonomie dla Bośni i Hercegowiny.

Mapa: Bałkany w 1878 roku po utworzeniu Bułgarii i Rumunii Wschodniej i po utracie Bośni przez Imperium Osmańskie, źródło: data – 1910 rok, J. G. Bartholomew: A literary & historical atlas of Europe, za Wikimedia Commons, domena publiczna

Kocioł bałkański

Postanowienia z San Stefano nigdy nie weszły w życie wobec sprzeciwu Wielkiej Brytanii i Austro – Węgier. Ostatecznie na zwołany do Berlina w Cesarstwie Niemieckim kongresie z udziałem mocarstw zachodnich i Turcji, która nie miała praktycznie żadnego głosu, zmniejszono nabytki Rosji mimo zwycięskiej wojny. Cesarstwo Rosyjskie otrzymało twierdze kaukaskie – Kars, Batumi i Ardagan, południową część Besarabii, zaś Rumunia otrzymała Dobrudżę, a Austro – Węgry jurysdykcję nad Bośnią i Hercegowiną, którą ostatecznie w 1908 roku włączyły do swojego państwa. Warto również dodać, że na kongresie berlińskim uznano również przejęcie Cypru przez Wielką Brytanię oraz Tunezji przez Francję.

Kongres Berliński w 1878 roku – artysta: Anton von Werner, data obrazu – 1881 rok, ze zbiorów - Berliner Rathaus, Berlin, za Wikimedia Commons, domena publiczna

Zakończenie wojny rosyjsko – tureckiej w latach 1877 – 1878 na kongresie berlińskim nie doprowadziło do spokoju zarówno na Bałkanach, jak i w Europie. Rosja uznawała postanowienia kongresu za krzywdzące dla siebie, a podziały na Bałkanach nie uspokoiły tej części Europy, bowiem na początku XX wieku wybuchły tam dwie wojny, które doprowadziły do powstania kolejnych państw na Półwyspie Bałkańskim.

Warto również dodać, że w 1877 roku wydana została propagandowa mapa, na której przedstawiono Rosję jako ogromna ośmiornicę trzymającą m.in. Turcję w swoich mackach. Takie przedstawienie Rosji miało ukazać jej imperialne cele nie tylko w Europie, ale również innych częściach świata. Mapa pochodzi ze zbiorów Cornell University - Seria-komiksowa mapa wojenna na rok 1877. Wersja poprawiona - Ta słynna mapa satyryczna "Octopus" została opublikowana w marcu 1877 roku, dwa miesiące po tym, jak Rosja zaatakowała Imperium Osmańskie w odpowiedzi na turecką masakrę chrześcijańskich Bułgarów (przedstawioną tutaj czaszką) - (Cornell University – PJ Mode Collection of Persuasive Cartography, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 [CC BY-NC-SA 3.0] Unported License), ID Number: 2272.01, data – 1877 rok.

Zdjęcie – Kongres Berliński w 1878 roku – artysta: Anton von Werner, data obrazu – 1881 rok, ze zbiorów - Berliner Rathaus, Berlin, za Wikimedia Commons, domena publiczna.

Zdjęcie – Mapa: Bałkany w 1878 roku po utworzeniu Bułgarii i Rumunii Wschodniej i po utracie Bośni przez Imperium Osmańskie, źródło: data – 1910 rok, J. G. Bartholomew: A literary & historical atlas of Europe, za Wikimedia Commons, domena publiczna.