HISTORIA - KARTKA Z KALENDARZA - 22 SIERPNIA

22 sierpnia 1587 roku arcyksiążę Maksymilian III Habsburg został wybrany przez swoich stronników na króla Polski. Tym samym doszło do podwójnej elekcji w Rzeczpospolitej, w wyniku której doszło do wojny, mającej przesądzić o tym, kto będzie królem Polski.

Po śmierci 12 grudnia 1586 roku króla polskiego Stefana Batorego doszło w Rzeczpospolitej do rywalizacji o tron. Na czoło wysunięte zostały kandydatury: Zygmunta Wazy – syna Katarzyny Jagiellonki oraz Jana III szwedzkiego, popieranego przez Jana Zamoyskiego - kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, a także arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, popieranego przez wpływowy ród Zborowskich oraz biskupa kijowskiego Jakuba Woronieckiego.

19 sierpnia 1587 roku podczas elekcji w podwarszawskiej Woli stronnicy Zygmunta Wazy ogłosili go królem Polski. Z kolei trzy dni później, 22 sierpnia nie zgadzający się z tym zwolennicy Habsburga ogłosili Maksymiliana królem. Dokonał tego wspomniany biskup kijowski Jakub Woroniecki.

Za wyborem Zygmunta na króla przemawiały jego związki z Jagiellonami i fakt, że Polska mogła ze Szwecją stworzyć potęgę morską i wspólnie przeciwstawić się ekspansji ze Wschodu. Z kolei za Habsburgiem przemawiał fakt, że pochodził z jednego z najpotężniejszych rodów w Europie. O tym, kto miał zasiąść na tronie polskim miała przesądzić nie tylko koronacja, ale przede wszystkim zbliżająca się wojna, która rozstrzygnęła się na polu bitewnym pod Byczyną.

Do Polski z Wiednia po koronę już 14 września 1587 roku wyruszył Maksymilian Habsburg. 27 września w czeskim Ołomuńcu Maksymilian zaprzysiągł pacta conventa, a 5 października przybył do Bytomia, znajdującego się wówczas przy granicy z Polską. To właśnie w Bytomiu Maksymilian Habsburg przekroczył granicę Królestwa Polskiego, skąd wyruszył w stronę Krakowa, gdzie dotarł 16 października 1587 roku.

Maksymilianowi mimo własnych wojsk, wspieranych przez polskich stronników nie udało się jednak zdobyć Krakowa, bronionego przez hetmana Jana Zamoyskiego. Maksymilian wycofał się w stronę Wielkopolski, skąd udał się następnie na Śląsk. Z kolei Zygmunt Wazy, który do Polski przybył 7 października 1587 roku, już 27 grudnia koronowany został w Krakowie na króla Polski przez arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski Stanisława Karnkowskiego. To jednak nie przesądzało o jego zwycięstwie. Zamoyjski próbował zmusić Maksymiliana do zrzeczenia się korony polskiej, co udało się dopiero po bitwie pod Byczyną 24 stycznia 1588 roku.

Bitwa zakończyła się klęską Maksymiliana Habsburga, który dostał się do niewoli i więziony był przez hetmana Jana Zamojskiego na zamku w Będzinie. Konflikt zakończony został na mocy podpisanego 9 marca 1589 traktatu bytomsko-będzińskiego.

Chcą zakończyć jak najszybciej wojnę między dwoma rywalami do polskiego tronu, w drugiej połowie 1588 roku w Bytomiu i Będzinie rozpoczęły się rokowania pokojowe. Bytom w XVI wieku był wówczas częścią Czech należących do Monarchii Habsburgów, zaś Będzin przygranicznym miastem po stronie polskiej. Rokowania rozpoczęły się w Bytomiu, gdzie polską stronę reprezentowali między innymi marszałek wielki koronny Andrzej Opaliński, biskup kujawski Hieronim Rozdrażewski, hetman Jan Zamoyski, wojewoda rawski Stanisław Gostomski i Janusz Ostrogski - wojewoda wołyński. Reprezentantami cesarza Rudolfa II byli biskup ołumiecki Stanislaw Pawłowski i burgrabia Wilhelm z Rożemberka, który jeszcze trzy lat wcześniej był jednym z kandydatów do polskiej korony. Mediatorem ze strony Stolicy Apostolskiej był kardynał Ippolito Aldobrandini, późniejszy papież Klemens VIII.
Negocjacje zarówno w Bytomiu, jak i Będzinie trwały kilka miesięcy, a zakończyły się na zamku w Będzinie 8 marca 1589 roku. Dzień później, 9 marca polska delegacja podpisała porozumienie w Będzinie, po czym przewieziono je do Bytomia, gdzie podpisali je wysłannicy cesarza.

Tym samym Bytom stał się wówczas areną jednego z najważniejszych wydarzeń w dziejach Europy, które zaważyło nie tylko o obsadzeniu polskiego tronu, ale losach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zgodnie z traktatem arcyksiążę Maksymilian III Habsburg zrzekł się tytułu króla Polski i pretensji do korony polskiej, w zamian za co odzyskał wolność. Habsburgowie zobowiązali się ponadto nie ingerować w sprawy wewnętrzne Polski, a także nie wchodzić w żadne układy z Moskwą i Szwecją skierowane przeciwko Rzeczpospolitej. Podpisanie traktatu oznaczało również oficjalne uznanie za króla Polski Zygmunta III Wazy, który rządził Rzeczpospolitą aż do 1632 roku.

Zdjęcie: Zamoyski pod Byczyną (Wzięcie do niewoli arcyksięcia Maksymiliana przez Jana Zamoyskiego pod Byczyną), autor: Jan Matejko, data powstania: 1884 rok, dzieło utracone przez polską kulturę, znajduje się w bazie Katalogu Strat Wojennych prowadzonego przez Wydział Restytucji Dóbr Kultury Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.